Przejście z renty na emeryturę i praca na cały etat a prawo do odprawy emerytalnej

Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, że w 2009 r. nabyła Pani prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Przed nabyciem prawa do renty pracodawca rozwiązał stosunek pracy na podstawie art. 53 § 1 pkt 1 lit b Kodeksu pracy (w skrócie K.p.). Obecnie pozostaje Pani w zatrudnieniu na podstawie umowy o pracę. W ubiegłym roku po osiągnięciu wieku emerytalnego organ rentowy automatycznie przyznał Pani prawo do emerytury. Poprzedni pracodawca nie wypłacił Pani odprawy rentowej.

Prawo do odprawy emerytalno-rentowej

Zasady nabycia prawa do odprawy emerytalno-rentowej określa art. 921 K.p. Powołany przepis stanowi, że pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia (§ 1). Pracownik, który otrzymał odprawę, nie może ponownie nabyć do niej prawa (§ 2).

Warunki nabycia prawa do odprawy

Przepis ten określa następujące elementy prawa do odprawy emerytalno-rentowej:

1. pracownik musi spełniać warunki do przejścia na rentę lub emeryturę, określone w odrębnych przepisach;
2. stosunek pracy powinien ustać w związku z przejściem na emeryturę lub rentę;
3. odprawa wypłacana jest jednorazowo w wysokości miesięcznego wynagrodzenia za pracę.

Ad 1.

Zasady nabycia prawa do emerytury lub renty reguluje ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 53 z późn. zm.). Obecnie dla nabycia prawa do emerytury istotne znaczenie ma tylko wiek, który w przypadku kobiet wynosi 60 lat.

Ad 2.

Ustanie stosunku pracy może być spowodowane:

• rozwiązaniem stosunku pracy na mocy porozumienia stron,
• wypowiedzeniem umowy o pracę przez jedną ze stron,
• upływem czasu, na jaki była zawarta umowa na czas określony.

Związek między rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do emerytury może mieć charakter przyczynowy (rozwiązanie stosunku pracy następuje dlatego, że pracownikowi przysługuje prawo do świadczenia), czasowy (rozwiązanie stosunku pracy zbiega się w czasie z nabyciem prawa do świadczenia niezależnie od przyczyny rozwiązania stosunku pracy), bądź czasowo-przyczynowy (przyczyną rozwiązania stosunku pracy jest nabycie prawa do emerytury lub renty i rozwiązanie następuje w chwili przyznania świadczenia). Między rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do świadczenia może zachodzić także związek funkcjonalny, gdy rozwiązanie stosunku pracy następuje przed spełnieniem warunków uprawniających do emerytury, ale nabycie prawa do tego świadczenia i przyznanie świadczenia po ustaniu zatrudnienia jest konsekwencją sytuacji bezpośrednio poprzedzającej rozwiązanie stosunku pracy.

Wcześniejsze przejście na rentę

Aktualnie w orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje pogląd, zgodnie z którym „przejście” na emeryturę lub rentę następuje przez zmianę statusu prawnego zatrudnionego, czyli gdy z pracownika (lub pracownika-emeryta lub rencisty) staje się on tylko emerytem lub rencistą. Związek, o którym mowa w przepisie art. 921 § 1 K.p., istnieje nie tylko wtedy, gdy nabycie uprawnień emerytalnych i rentowych następuje po rozwiązaniu stosunku pracy, ale także, gdy je wyprzedza.

Sąd Najwyższy konsekwentnie podkreśla, że pracownik przechodzący kilkakrotnie na emeryturę lub rentę u różnych pracodawców ma prawo wyboru zobowiązanego do wypłaty odprawy. U podstaw tego stanowiska leży założenie, że „przejście” na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy polega na zmianie statusu pracownika (pracownika-emeryta lub rencisty) wyłącznie na status emeryta lub rencisty. W rezultacie zatrudnionemu, który w dniu zatrudnienia posiada uprawnienia emerytalno-rentowe (spełnia przesłanki albo wręcz pobiera świadczenie), przysługuje odprawa z momentem ustania stosunku pracy. Zapatrywanie to jest obecnie dominujące. Uzasadnia się je powszechnością prawa do odprawy.

Zmiana statusu prawnego pracownika

W orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, że zamiana statusu pracownika lub pracownika – emeryta (rencisty) na status wyłącznie emeryta (rencisty) jest przejściem na emeryturę lub rentę w rozumieniu art. 921 § 1 K.p. Następuje ono zawsze i tylko przez ustanie stosunku pracy. Dopóki bowiem trwa stosunek pracy, osoba pobierająca emeryturę (rentę) nie przestaje być pracownikiem. Ani nabycie przez pracownika prawa do emerytury (renty), ani przyznanie świadczenia, ani nawet jego wypłata nie stanowią zdarzeń powodujących ustanie zatrudnienia. Pracownik pobierający emeryturę (rentę) w czasie nieprzerwanie trwającego stosunku pracy przechodzi więc na emeryturę (rentę) dopiero po ustaniu tego zatrudnienia (tak np.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2011 r., sygn. akt I PK 269/10, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2007 r., sygn. akt III PK 40/07). Zmiana statusu prawnego pracownika, również pracownika posiadającego równocześnie niejako podwójny status (pracownika i rencisty lub emeryta), wyraża się w tym, że traci on ten status i staje się emerytem lub rencistą, a przy tym jest to następstwem ustania jego stosunku pracy pozostającego w związku z przejściem na rentę lub emeryturę. W tym znaczeniu kilkukrotne przejście pracownika na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy u różnych pracodawców nie jest wykluczone. Okoliczność nabycia uprawnień do świadczenia rentowego, stwierdzonych ostateczną decyzją organu rentowego, przed nawiązaniem stosunku pracy, nawet w znacznej odległości pomiędzy tymi zdarzeniami (z konsekwencją większej jeszcze odległości czasowej w stosunku do rozwiązania stosunku pracy), pozostaje bez znaczenia dla tak rozumianego, jak przedstawiono powyżej, przejścia na rentę z tytułu niezdolności do pracy.

Pracownik przechodzący kilkakrotnie na emeryturę u różnych pracodawców ma prawo wyboru pracodawcy zobowiązanego do wypłaty odprawy emerytalnej. Prawo do tej odprawy nie jest związane z okresem pracy u określonego pracodawcy (choć może to mieć znaczenie dla wysokości odprawy), a tylko z przejściem pracownika u niego na emeryturę.

Zobowiązanie do wypłaty odprawy emerytalnej

Podsumowując, w mojej ocenie obecny pracodawca po rozwiązaniu stosunku pracy będzie zobowiązany wypłacić Pani odprawę emerytalną. Okoliczność, iż nie skorzystała Pani z prawa do odprawy rentowej u poprzedniego pracodawcy oraz że obecnie pobiera już Pani emeryturę, w świetle powołanego orzecznictwa Sądu Najwyższego nie pozbawia Pani prawa do odprawy emerytalnej. Jedną z przesłanek nabycia prawa do odprawy emerytalnej jest ustanie stosunku pracy. Dopóki zatem pozostaje Pani w zatrudnieniu, prawo do odprawy nie przysługuje.

Wniosek o wypłatę odprawy

Po rozwiązaniu umowy o pracę (czy to w drodze porozumienia stron, czy też wypowiedzenia umowy) powinna Pani złożyć pracodawcy wniosek o wypłatę odprawy. Pracodawca może od Pani zażądać decyzji ZUS o przyznaniu prawa do emerytury. Jeżeli w Pani aktach osobowych nie znajduje się świadectwo pracy z poprzedniego zakładu pracy, pracodawca może poprosić Panią również o przedstawienie tego dokumentu (w celu wykazania, że poprzednio nie otrzymała Pani odprawy rentowej).

Odprawa przysługuje wszystkim pracownikom w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Wysokość tego wynagrodzenia ustala się tak, jak ekwiwalent pieniężny za urlop. Przepisy szczególne odnoszące się do różnych grup zawodowych oraz przepisy wewnątrzzakładowe (np. układ zbiorowy pracy, regulamin wynagradzania) mogą ustalać wyższą odprawę.