Przejęcie nieruchomości spadkowej ze spłatami na rzecz rodzeństwa

Skoro chce Pani przejąć całą nieruchomość i spłacić siostry, należy dokonać działu spadku i zniesienia współwłasności.

Zgodnie z art. 1035 Kodeksu cywilnego – jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów niniejszego tytułu.

Do momentu zniesienia tej współwłasności lub dokonania działu spadku spadkobiercy są współwłaścicielami rzeczy i praw wchodzących w skład spadku.

Prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku przechodzą w drodze dziedziczenia na jedną osobę lub na kilku współspadkobierców. Jak wynika z powyższego przepisu, jeżeli do spadku dojdzie więcej niż jedna osoba, między współspadkobiercami powstaje wspólność praw i obowiązków spadkowych. Istnieje ona do chwili dokonania działu spadku.

Podmiotami poszczególnych praw i obowiązków spadkowych stają się w częściach wynikających z ustawy lub testamentu poszczególni współspadkobiercy.

Art. 1035 odsyła do odpowiedniego stosowania przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych, z modyfikacjami wynikającymi z tytułu VIII księgi IV Kodeksu cywilnego, zarówno gdy chodzi o wspólność majątku spadkowego, jak i dział spadku. Oznacza to, że art. 196 i n. mają zastosowanie jedynie, gdy nie pozostają w sprzeczności ze swoistymi cechami wspólności spadku, a ponadto jeżeli nie istnieją odrębne uregulowania w prawie spadkowym.

Bardzo dobrze, że nie podejmuje Pani nieformalnych prób podziału majątku, a następnie zrzeczenia się spadku przez Pani siostry, gdyż w prawie spadkowym nie istnieje pojęcie „zrzeczenia się spadku” na korzyść jakiejś osoby.

Spadkobierca może ewentualnie spadek odrzucić, jeśli nie minęło sześć miesięcy od dnia, w którym dowiedział się, że jest spadkobiercą, czyli najczęściej od chwili śmierci spadkodawcy.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 20.03.1984 r., sygn. akt III CRN 35/84, jednoznacznie wskazał, że przepisy dotyczące spadkobrania nie przewidują możliwości „zrzeczenia się spadku” czy udziału w nim na korzyść innej osoby, w tym także na korzyść innego spadkobiercy.

Aby otrzymała Pani cały spadek, musi być przeprowadzony u notariusza stosowny dział spadku. Dział ten może nastąpić w ten sposób, że pozostali spadkobiercy przekażą na Pani rzecz swoje udziały w spadku w zamian za stosowne spłaty (odpłatne zniesienie współwłasności) lub bez takich spłat (nieodpłatne zniesienie współwłasności).

Dział spadku musi być przeprowadzony u notariusza, gdyż w skład majątku spadkowego wchodzi nieruchomość.

Jeśli chodzi o koszty notarialne działu spadku, to podstawą do określenia maksymalnej stawki taksy notarialnej jest ogólna wartość majątku podlegającego działowi.

Koszty notarialne oblicza notariusz w zależności od tego, jaką stawkę przyjmie. Stawki określone są w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej.

Maksymalna stawka taksy notarialnej jest zależna od wartości majątku podlegającego działowi i wynosi od wartości:

• wartość majątku do 3000 zł – maksymalna opłata 100 zł,
• powyżej 3000 zł do 10 000 zł – 100 zł + 3% od nadwyżki powyżej 3000 zł,
• powyżej 10 000 zł do 30 000 zł – 310 zł + 2% od nadwyżki powyżej 10 000 zł,
• powyżej 30 000 zł do 60 000 zł – 710 zł + 1% od nadwyżki powyżej 30 000 zł,
• powyżej 60 000 zł do 1 000 000 zł – 1010 zł + 0,4% od nadwyżki powyżej 60 000zł,
• powyżej 1 000 000 zł do 2 000 000 zł – 4770 zł + 0,2% od nadwyżki powyżej 1 000 000 zł,
• powyżej 2 000 000 zł – 6770 zł + 0,25% od nadwyżki powyżej 2 000 000 zł, nie więcej jednak niż 10 000 zł, a w przypadku czynności dokonywanych pomiędzy osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowiźnie więcej niż 7500 zł.

Powyższe kwoty są kwotami maksymalnymi, jakie może naliczyć notariusz. Do powyższych kwot notariusz doliczy 23% podatku VAT.

Jeżeli jednak pomiędzy Panią a siostrami, które nabyły spadek, nie ma zgody co do dokonania działu spadku, każda z nich może domagać się przeprowadzenia sądowego działu spadku. Przepisy prawa nie określają żadnego terminu, w jakim należy wystąpić do sądu z wnioskiem o dział spadku.

Z wnioskiem o przeprowadzenie sądowego działu spadku może wystąpić każdy ze spadkobierców, a także nabywca udziału w spadku oraz spadkobiercy tych osób.

Postępowanie o dział spadku toczy się w trybie nieprocesowym przed sądem spadku, tj. przed sądem rejonowym ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeżeli miejsca zamieszkania spadkodawcy w Polsce nie da się ustalić, właściwym będzie sąd rejonowy miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Na żądanie uczestnika działu – zgłoszone nie później niż na pierwszej rozprawie – sąd spadku może przekazać sprawę sądowi rejonowemu, w którego okręgu znajduje się spadek albo jego znaczna część, lub sądowi rejonowemu, w którego okręgu mieszkają wszyscy współspadkobiercy.

Wniosek o dział spadku powinien dotyczyć całego spadku. Tylko jeśli istnieją ważne przyczyny, można ograniczyć postępowanie spadkowe do części spadku. Pod względem formy wniosek musi odpowiadać pozwowi, co oznacza, że powinien być sporządzony na piśmie i zawierać treści wymienione w art. 187 Kodeksu postępowania cywilnego. Należy w nim wskazać wszystkich uczestników postępowania tj. spadkobierców bądź ich następców.

Wniosek o wszczęcie postępowania działowego powinien również zawierać wykaz majątku, który ma ulec podziałowi, wskazanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, a w przypadku gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość – dowód stwierdzający, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy (może to być odpis z księgi wieczystej, orzeczenie sądowe lub administracyjne, odpis umowy notarialnej przenoszącej własność).

Wniosek o dział spadku powinien być należycie opłacony. Opłata od wniosku jest stała i wynosi 500 zł, a jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt działu spadku, pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 zł. Jeżeli wniosek o dział spadku zawiera żądanie zniesienia współwłasności (a tak będzie w Pani przypadku), opłata wynosi 1000 zł, a jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności, pobiera się opłatę stałą w kwocie 600 zł.

Dokonanie działu spadku wymaga ustalenia składu i wartości spadku. Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego wartość i skład spadku ustala sąd.

Skład spadku jest ustalany przede wszystkim na podstawie oświadczeń uczestników i ewentualnie według spisu inwentarza, jeżeli został sporządzony. Jeżeli oświadczenia uczestników są sprzeczne, sąd musi wyjaśnić te rozbieżności. Własność nieruchomości, wchodzącej w skład spadku, wymaga udowodnienia w każdym wypadku.

W postępowaniu o dział spadku jego stan ustala się w oparciu o moment otwarcia spadku, a więc z chwili śmierci spadkodawcy, a wartość spadku według cen z chwili dokonania działu spadku. Jeżeli uczestnicy zgodnie określą wartość przedmiotów wchodzących w skład spadku, sąd nie będzie ustalał wartości przedmiotów spadkowych. W przypadku sporu pomiędzy uczestnikami co do wartości poszczególnych przedmiotów spadkowych, sąd powoła biegłego.

Sąd może dokonać działu spadku na trzy sposoby:

• przez podział fizyczny przedmiotów wchodzących w skład spadku, co oznacza, że poszczególne przedmioty zostają podzielone i przyznane spadkobiercom według wielkości ich udziałów w spadku. Jeżeli nie doprowadzi to do zniszczenia rzeczy, można również podzielić pojedynczą rzecz wchodzącą w skład spadku. W ramach tego podziału dopuszczalne jest ustalenie dopłat na rzecz niektórych spadkobierców, jeżeli nie da się podzielić spadku tak, aby wartość przedmiotów przyznanych spadkobiercą była równa udziałowi w spadku;
• przez przyznanie niektórych przedmiotów ze spadku jednemu albo kilku spadkobiercom z ustaleniem obowiązków spłat na rzecz pozostałych spadkobierców.
• przez podział cywilny składników majątkowych, co oznacza sprzedaż majątku spadkowego i podział uzyskanych ze sprzedaży środków pomiędzy spadkobierców według wielkości ich schedy spadkowej.

W Pani przypadku, jeżeli istnieje zgoda Pani sióstr co do sposobu podziału majątku oraz wysokości spłat to najtańszym sposobem dokonania działu spadku i zniesienia współwłasności jest właśnie dział sądowy. Trwa to trochę dłużej, jednak jeżeli istnieje zgoda stron, to może się już zakończyć na kwocie 600 zł (opłata sądowa) oraz cena dodatkowych dokumentów – księga wieczysta, ewidencja gruntów.

U notariusza będzie szybciej, ale i drożej, gdyż opłata notarialna zależy od wartości dzielonego majątku.

Decyzja w tej kwestii należy do Pani i sióstr.

Na marginesie jedynie dodam, że w wyniku takiego działu spadku Pani siostry mogą nie płacić podatku. Jest to wynikiem całkiem niedawno wydanego wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu.

WSA w Poznaniu, po rozpoznaniu sprawy, wydał wyrok w dniu 5 marca 2013 r., sygn. akt I SA/Po 918/12, w którym stwierdził, że rozstrzygnięcie przedmiotowej sprawy „wymaga uprzedniej analizy przepisów zawartych w Kodeksie cywilnym (K.c.) oraz w Kodeksie postępowania cywilnego (K.p.c.) regulujących kwestie dziedziczenia.

Wskazał, że w przypadku wielości spadkobierców powstaje między nimi współwłasność w częściach ułamkowych, co oznacza, że każdy z nich jest właścicielem całej rzeczy i żaden nie jest właścicielem całości. Od chwili nabycia spadku między współspadkobiercami istnieje wspólność majątku spadkowego, do której stosuje się odpowiednie przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, każdy ze współspadkobierców może swobodnie rozporządzać swoim udziałem w spadku, nie może natomiast swobodne rozporządzać w udziale konkretnej rzeczy należącej do spadku (tu potrzebna jest zgoda współspadkobierców, wyrażona przed lub po dokonaniu czynności); a w razie jej braku, zgodę taką może zastąpić zgoda sądu. Wspólność między spadkobiercami ma charakter przejściowy, tj. do chwili podziału między spadkobiercami majątku spadkowego. Zniesienie tej współwłasności następuje dopiero przez dział spadku. Ustawa nie nakłada jednak obowiązku działu, ani nie wprowadza terminu na jego dokonanie. Dział spadku polega na tym, że po ustanowieniu wartości całego majątku ustala się wartość sched poszczególnych spadkobierców. Wskutek działu spadku poszczególni spadkobiercy stają się wyłącznymi podmiotami przyznanych im praw majątkowych, a prawa te wchodzą do majątków osobistych współspadkobierców. Wobec powyższych regulacji nie budzi wątpliwości, że dziedziczenie niezależnie od tego, czy następuje na podstawie ustawy czy testamentu, należy rozumieć, zarówno jako nabycie na podstawie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, jak i nabycie w drodze działu spadku (tak sądowego, jak i umownego).

Powyższe, w ocenie Sądu, dowodzi jednoznacznie, że nie do przyjęcia jest objęcie opodatkowaniem na podstawie przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych przychodów otrzymanych w dziale spadku jako spłaty.

Na podstawie art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (j.t. Dz. U. z 2012 r., poz. 361 ze zm.), opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku.

Katalog źródeł przychodów, których osiągnięcie powoduje powstanie obowiązku podatkowego, odnośnie nieruchomości zawarty został w art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a)-c) ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zgodnie z tym uregulowaniem, źródłem przychodów jest odpłatne zbycie, z zastrzeżeniem ust. 2:

• nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości,
• spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub użytkowego oraz prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej,
• prawa wieczystego użytkowania gruntów
  
  – jeżeli odpłatne zbycie nie następuje w wykonaniu działalności gospodarczej i zostało dokonane przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie.

Zgodnie z art. 922 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.), spadek stanowią prawa i obowiązki majątkowe zmarłego, które z chwilą jego śmierci przechodzą na jedną lub kilka osób, stosownie do przepisów niniejszej ustawy. W myśl art. 924 K.c., spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy, natomiast spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku (art. 925 K.c.). Oznacza to, iż dniem nabycia spadku jest data śmierci spadkodawcy. Natomiast zgodnie z art. 1025 § 1 K.c. prawomocne postanowienie sądu o nabyciu spadku, czy też akt poświadczenia dziedziczenia sporządzony przez notariusza, potwierdza jedynie prawo spadkobiercy do tego spadku od momentu jego otwarcia.

Z instytucją działu spadku mamy do czynienia w sytuacji, w której spadek przypada kilku spadkobiercom. Wskutek działu spadku poszczególni spadkobiercy stają się podmiotami wyłącznie uprawnionymi względem przyznanych im praw majątkowych, stanowiących do chwili działu przedmiot wspólności. Na skutek działu spadku następuje konkretyzacja składników masy spadkowej przypadających poszczególnym spadkobiercom.

Z przedstawionego we wniosku opisu zdarzenia przyszłego wynika, iż Wnioskodawczyni i Jej rodzeństwo dokonali działu spadku po zmarłej matce. Brat Zainteresowanej spłacił w formie gotówki posiadane przez nią i Jej brata udziały w lokalu mieszkalnym uzyskane w drodze dziedziczenia. Z treści stanu faktycznego wynika, iż wartość owej spłaty nie przekroczyła wartości przysługującego Zainteresowanej udziału spadkowego.

Reasumując, należy stwierdzić, iż spłata, którą Pani siostry otrzymały od Pani w związku z działem spadku obejmującego nieruchomość, odziedziczony po rodzicach nie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych jako przychód z odpłatnego zbycia udziału w tym lokalu, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Istotne znaczenie dla niniejszego rozstrzygnięcia ma okoliczność, że wielkość spłaty nie przekroczyła wartości przysługującego Wnioskodawczyni udziału spadkowego.

Pani siostry nie uzyskały żadnego przychodu, bowiem jedynie spieniężyły udział w nieruchomości nabyty w spadku uzyskując jedynie jego równowartość. Skoro zatem nabycie tego udziału podlegało opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn, to w sprawie znajdzie zastosowanie art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, zgodnie z którym przepisów ww. ustawy nie stosuje się do przychodów podlegających przepisom o podatku od spadków i darowizn.

Interpretacja dotyczy zaistniałego stanu faktycznego przedstawionego przez Wnioskodawczynię i stanu prawnego obowiązującego w dacie zaistnienia zdarzenia w przedstawionym stanie faktycznym.

Była to Interpretacja indywidualna z 9 sierpnia 2013 r. nr ILPB2/415-422/12/13-S/TR – Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu, który zmienił swoją decyzją w związku z przegraną sprawą przed WSA w Poznaniu.

Nie ma jednak wiążącego charakteru, mimo to może stanowić oparcie w odwołaniach od decyzji organów podatkowych.

Reasumując, powyższe (sądowe albo notarialne) dokonanie działu spadku i zniesienia współwłasności są oficjalnymi sposobami na przejęcie przez Panią własności nieruchomości ze spłatami na rzecz Pani sióstr.

Proszę wystrzegać się nieformalnych sposobów przekazania zasądzonych spłat.