Przedawnione faktury a roszczenie o zapłatę

Przedawnienie roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa

Jeśli chodzi o prawo polskie, to zgodnie z art. 554 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.) „roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych przedawniają się z upływem lat dwóch”. Zgodnie zaś z art. 120 § 1 „bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne”. Przedawnienie rozpoczyna się więc od pierwszego dnia następującego po ostatnim dniu terminu płatności oznaczonego na fakturze. Jeśli np. termin płatności faktury z tytułu sprzedaży towarów oznaczono na 5 lipca 2011 r., to przedawnienie rozpocznie swój bieg 6 lipca 2011 r. i zakończy swój bieg po dwóch latach, to jest 6 lipca 2013 r. (termin oznaczony w latach kończy się bowiem z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu – art. 112 K.c.)

Natomiast w Pańskim wypadku chodzi o umowę dostawy, a nie sprzedaży (jak przynajmniej rozumiem – gdyż uczestnicy obrotu często określają sprzedaż towarów jako „dostawę”, co wynika z terminologii stosowanej w ustawie o VAT. Zgodnie z art. 605 K.c. „przez umowę dostawy dostawca zobowiązuje się do wytworzenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku oraz do ich dostarczania częściami albo periodycznie, a odbiorca zobowiązuje się do odebrania tych rzeczy i zapłacenia ceny”. Zgodnie z art. 612 K.c. „w przedmiotach nie uregulowanych przepisami niniejszego tytułu [o umowie dostawy] do praw i obowiązków dostawcy i odbiorcy stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży”. Przepis nie wspomina więc wprost o stosowaniu przepisu dotyczącego przedawnienia roszczeń. Gdyby stosować ogólne reguły przedawnienia, to roszczenia dostawcy przeciwko odbiorcy z tytułu niezapłaconych faktur za dostawę przedawniałyby się – jako roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej – z upływem trzech lat od dnia, w którym stały się wymagalne (art. 118 K.c.).

Pogląd ten jednak – na pierwszy rzut oka poprawny – został odrzucony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 09.02.2005 r., sygn. akt II CK 432/04, OSNC 2006/1/12 – „dwuletni termin przedawnienia przewidziany w art. 554 k.c. stosuje się także do umowy dostawy”. W sprawie tej:

„Sąd Okręgowy w Łodzi po rozpoznaniu sprawy z powództwa K. Fabryki Fortepianów i Pianin »C« spółki z o.o. przeciwko Witholdowi M. wyrokiem z dnia 02.09.2002 r. zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę prawie 60 tys. euro z odsetkami 8% od dnia 04.10.1996 r. do dnia zapłaty, natomiast w pozostałej części powództwo oddalił. Apelację wniesioną przez pozwanego, Sąd Apelacyjny w Łodzi oddalił wyrokiem z 22.12.2003 r. Sąd Apelacyjny ustalił, że strony były związane umową o współpracy z dnia 31.01.1995 r., w której powódka zobowiązała się do wyprodukowania – a pozwany do zakupu – pianin – zgodnie z ustalonym harmonogramem. W umowie zastrzeżona została na rzecz pozwanego wyłączność sprzedaży pianin »C« na terenie Niemiec, Francji i krajów Beneluxu, a w aneksie sporządzonym dnia 29.03.1995 r. i pozwany zobowiązał się dostarczać powódce materiały, części i podzespoły potrzebne do wyprodukowania zamówionych instrumentów. Sąd doszedł do wniosku, iż zgodnie z art. 27 § 1 pkt 1 ustawy z 12.11.1965 r. – prawo prywatne międzynarodowe do zobowiązań wynikających z zawartej umowy stosować należy prawo polskie, ponieważ strony nie dokonały wyboru prawa. Analiza praw i obowiązków stron prowadzi natomiast do wniosku, że zawarta umowa była umową dostawy w rozumieniu art. 605 k.c., a nie jak przyjmuje pozwany – umową sprzedaży. Za kwalifikacją taką przemawia w szczególności okoliczność, że umowa dotyczyła dłuższego okresu i przewidywała przez cały ten czas produkcję pianin na zmówienie pozwanego oraz ich periodyczne dostarczania, co jest jedną z cech dostawy odróżniającą ją od umowy sprzedaży. W piśmie z 02.06.1996 r. powódka domagała się od pozwanego m. in. reszty ceny należnej jej za dostarczone pianina oraz części ceny młotków firmy »A« w łącznej kwocie 144 584,09 marek niemieckich, wynikającej z faktur wystawionych w dniach 07.06.1996 r., 18.06.1996 r. i 01.07.1996 r. Pozwany – powołując się na art. 554 w zw. z art. 612 kc – podniósł zarzut przedawnienia. Sąd Apelacyjny stanął na stanowisku, że art. 554 kc przewidujący dwuletnie przedawnienie roszczeń z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, nie ma zastosowania do umowy dostawy. W konsekwencji przyjął, że do roszczeń powódki należy stosować 3-letni termin przedawnienia określony w art. 118 k.c. W kasacji od wyroku Sądu Apelacyjnego pozwany – powołując się na podstawę określoną w art. 393(1) pkt 1 k.p.c. wnosił o jego zmianę w części oddalającej apelację, ewentualnie uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Wskazała na naruszenie art. 65 § 2, art. 118 i 612 kc przez przyjęcie, że umowa łącząca go z powódką była umową dostawy, art. 554 k.c. przez nieuwzględnienie zarzutu przedawnienia, art. 612 kc przez przyjęcie, że do umowy dostawy nie ma zastosowania przepis art. 554 kc.

Z uzasadnienia Sądu Najwyższego

Rozważenia wymagają wywody skarżącego dotyczące wykładni art. 612 k.c. i w związanej z tym dopuszczalności odpowiedniego stosowania w niniejszej sprawie art. 554 k.c., zgodnie z którym roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych przedawniają się z upływem lat dwóch. Opowiadając się przeciwko możliwości zastosowania art. 554 k.c., Sąd Apelacyjny nawiązał do uzasadnienia uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2002 r., III CZP 63/01 (OSNC 2002, nr 9, poz. 106), w którym podkreślono, że ustawodawca nie rozstrzyga jednolicie kwestii dopuszczalnego zakresu odpowiedniego stosowania przepisów poświęconych jednej umowie do stosunków prawnych zawiązanych w wyniku zawarcia innej umowy nazwanej. Pozwala on albo na odpowiednie, ale zarazem pełne stosowanie wszystkich przepisów poświęconych innej umowie nazwanej, z uwzględnieniem jedynie przepisów znajdujących bezpośrednie zastosowanie, albo też wręcz wyczerpująco wskazuje na określone jednoznaczne przedmioty regulacji, do których pozwala odpowiednio stosować przepisy poświęcone innej umowie nazwanej. Przepis art. 612 k.c. jest, zdaniem Sądu Apelacyjnego, przykładem posłużenia się przez ustawodawcę drugim z wymienionych rozwiązań, wyraźnie bowiem ogranicza określony nim zakres przedmiotowy dopuszczalnego odpowiedniego stosowania przepisów o sprzedaży do stosunku prawnego, którego źródłem jest umowa dostawy. Z tej przyczyny należy przyjąć, że »odpowiednie stosowanie« dotyczy jedynie praw i obowiązków dostawcy i odbiorcy, a nie kwestii przedawnienia roszczeń.

Podejmując ten wątek rozważań, trzeba zauważyć, że umowa dostawy uregulowana została w tytule XIII księgi trzeciej kodeksu cywilnego jedynie w sposób ramowy. W art. 612 k.c. ustawodawca zawarł natomiast odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów o sprzedaży, które – jak się powszechnie przyjmuje – jest uzasadnione faktem daleko idącego podobieństwa między obu umowami. Artykuł 612 k.c., zgodnie z którym »w przedmiotach nieuregulowanych przepisami niniejszego tytułu, do praw i obowiązków dostawcy i odbiorcy stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży«, jest przykładem posłużenia się przez ustawodawcę przepisem odsyłającym. Sąd Apelacyjny trafnie zauważył, że przepisy odsyłające – używane ze względu na postulat zwięzłości aktów prawnych – występują w różnej postaci redakcyjnej, istotne znaczenie ma jednak ustalenie sensu wynikającej z nich normy prawnej. Wymaga to przede wszystkim ustalenia zakresu przedmiotowego odesłania, które – jak wynika z art. 612 k.c. – odnosi się »do praw i obowiązków dostawcy i odbiorcy«, nieuregulowanych przepisami tytułu XIII. Pojęcie praw i obowiązków składających się na treść stosunku zobowiązaniowego jest pojęciem szerokim, obejmującym zarówno wierzytelność, jak i dług. Nie można zatem podzielić poglądu Sądu Apelacyjnego, że przepis regulujący kwestię przedawnienia roszczenia, a więc podmiotowo i przedmiotowo skonkretyzowanego uprawnienia, nie odnosi się »do praw i obowiązków« podmiotów stosunku zobowiązaniowego. Wręcz przeciwnie, regulacja terminu przedawnienia roszczeń wynikających z określonego stosunku zobowiązaniowego dotyczy bezpośrednio praw i obowiązków podmiotów tego stosunku. Tak też kwestia ta wydaje się być postrzegana w nauce prawa, skoro w doktrynie zgodnie przyjmuje się, że odesłanie przewidziane w art. 612 k.c. obejmuje m.in. art. 554 k.c. Należy dodać, że także Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 maja 1997 r., I CKN 94/97 (niepubl.), przyjął, iż w świetle art. 554 k.c. w związku z art. 612 k.c. termin przedawnienia roszczeń dostawcy wynosi dwa lata. Wyrażony w powołanym orzeczeniu pogląd nie został poparty bliższą argumentacją, co pozwala sądzić, że kwestia ta – w ocenie składu orzekającego Sądu Najwyższego – nie budziła wątpliwości.

Skoro regulacja zawarta w art. 554 k.c. odnosi się – o czym była już mowa – do praw i obowiązków stron umowy dostawy, a kwestia przedawnienia roszczeń dostawcy nie została uregulowana w przepisach tytułu XIII księgi trzeciej kodeksu cywilnego, należy wyprowadzić wniosek, że art. 554 k.c. jest objęty zakresem odesłania przewidzianego w art. 612 k.c. Ze względu na podobieństwo zachodzące między umową dostawy a umową sprzedaży rozwiązanie takie jest w pełni usprawiedliwione”.

Wedle aktualnie obowiązującego poglądu, w prawie polskim roszczenia dostawcy – przedsiębiorcy z tytułu umowy dostawy przedawniają się z upływem lat dwóch od dnia wymagalności zapłaty wynikającej z wystawionej faktury.

Natomiast kolejna kwestia, którą trzeba rozważyć, to fakt, iż umowa jest zawierana pomiędzy odbiorcą mającym siedzibę w Polsce a dostawcą mającym siedzibę w Szwajcarii.

Przedawnienie roszczeń w umowie międzynarodowej sprzedaży towarów

Zagadnienie przedawnienia roszczeń w umowie międzynarodowej sprzedaży towarów reguluje Konwencja nowojorska z 1974 r. o przedawnieniu w międzynarodowej sprzedaży towarów. Przewiduje ona czteroletni termin przedawnienia roszczeń. Konwencja nowojorska stosuje się do międzynarodowej umowy sprzedaży towarów. Umowa uważana jest za międzynarodową, jeżeli w czasie jej zawarcia kupujący i sprzedający mają swoje siedziby handlowe w różnych państwach. Fakt posiadania przez strony siedzib handlowych w różnych państwach nie jest uwzględniany, jeśli nie wynika on z umowy lub z jakichkolwiek stosunków handlowych między stronami lub z informacji ujawnionej przez strony w jakimkolwiek czasie przed zawarciem umowy lub w chwili jej zawarcia. Ponadto jeśli strona umowy sprzedaży towarów ma siedzibę handlową w więcej niż jednym państwie, za siedzibę handlową uważana będzie ta, która ma najściślejsze powiązania z umową i jej wykonaniem – przy uwzględnieniu okoliczności znanych lub rozważanych przez strony w czasie zawarcia umowy.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 „konwencja nie będzie miała zastosowania do umów, w których przeważająca część zobowiązań sprzedającego polega na zapewnieniu siły roboczej lub świadczeniu innych usług”. Zgodnie zaś z art. 6 ust. 2 „umowy na dostawę towarów przewidzianych do wykonania lub wyprodukowania usług uważane będą za umowy sprzedaży, jeśli strona zamawiająca towary nie przyjmie na siebie obowiązku dostawy istotnej części materiałów niezbędnych do takiego wykonania lub produkcji”.

Konwencję nowojorską stosuje się w dwóch przypadkach:

1. Gdy w czasie zawarcia umowy międzynarodowej sprzedaży towarów siedziby stron znajdowały się w krajach będących stronami konwencji (art. 3 ust. 1 lit. a). Lista państw–stron Konwencji jest niewielka, są to: Argentyna, Białoruś, Bośnia i Hercegowina, Burundi, Kuba, Czechy, Dominikana, Egipt, Ghana, Gwinea, Węgry, Liberia, Meksyk, Mołdawia, Czarnogóra, Norwegia, Paragwaj, Polska, Rumunia, Serbia, Słowacja, Słowenia, Stany Zjednoczone, Uganda, Ukraina, Urugwaj, Zambia.
   Czyli przykładowo – jeśli mamy umowę pomiędzy dostawcą z USA a odbiorcą z Polski, to wówczas mamy 4-letni termin przedawnienia.
2. Gdy normy prawa międzynarodowego prywatnego powodują, że prawo państwa będącego stroną konwencji ma zastosowanie do umowy sprzedaży (art. 3 ust. 1 lit. b). Polska jest stroną Konwencji.

Jeśli zatem np. firma z Wielkiej Brytanii zawiera umowę dostawy z firmą z Polski, to musimy badać, jakiemu prawu będzie podlegała ta umowa. Jeżeli okaże się, że umowa podlega prawu polskiemu, a Polska jest stroną Konwencji nowojorskiej, to wówczas znajdzie dla tej umowy zastosowanie 4-letni termin przedawnienia z Konwencji nowojorskiej (mimo iż Wielka Brytania nie jest stroną tej Konwencji). Ale jeśli umowa podlega prawu brytyjskiemu, to termin przedawnienia z Konwencji nowojorskiej nie znajdzie zastosowania, bo Wielka Brytania nie jest stroną tej umowy. Roszczenie przedawni się wówczas zgodnie z wewnętrznymi przepisami prawa brytyjskiego.

Ponadto strony w umowie mogą wyłączyć zastosowanie Konwencji nowojorskiej (jeśli jednak tego nie zrobiono, to ma ona oczywiście zastosowanie).

W związku z tym, ponieważ Szwajcaria nie jest stroną Konwencji nowojorskiej, a Polska jest, należy badać, jakiemu prawu podlega umowa dostawy towarów pomiędzy dostawcą ze Szwajcarii a odbiorcą z Polski.

W przypadku kontrahentów z terenu Unii Europejskiej właściwe są regulacje prawa unijnego, w tym Rozporządzenie Rzym I o prawie właściwym dla zobowiązań umownych. Natomiast w przypadku kontrahentów spoza Unii (w tym Szwajcarii) właściwe są regulacje ustawy z 1965 r. – Prawo prywatne międzynarodowe. Jeśli strony nie dokonały wyboru prawa, to zgodnie z art. 27 § 1 pkt 1 „jeżeli strony nie mają siedziby albo miejsca zamieszkania w tym samym państwie i nie dokonały wyboru prawa, stosuje się do zobowiązań z umowy sprzedaży rzeczy ruchomych lub umowy dostawy – prawo państwa, w którym w chwili zawarcia umowy ma siedzibę albo miejsce zamieszkania sprzedawca lub dostawca”. Obecnie obowiązuje już ustawa z 4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. z 2011 r. Nr 80, poz. 432), ale obowiązuje ona od maja, a stosunki prawne wynikające z umowy dostawy powstały pod rządami starej ustawy Prawo prywatne międzynarodowe, tak więc należy stosować ustawę starą. Jednakże nawet pod rządami nowej ustawy efekt byłby taki sam, ponieważ zgodnie z art. 28 ust. 1 w zakresie regulacji prawa właściwego dla zobowiązań ustawa odsyła do Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 593/2008 z 17.06.2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I), Dz. Urz. UE L 177 z 04.07.2008 r., a według tego rozporządzenia prawem właściwym będzie co do zasady prawo państwa, w którym siedzibę ma strona spełniająca świadczenie charakterystyczne dla danej umowy, tak więc dostarczająca towary (a więc dostawca – w Szwajcarii).

Zgodnie ze szwajcarską ustawą o prawie prywatnym międzynarodowym – Bundesgesetz uber das Internationale Privatrecht (IPRG) vom 18 Dezember 1987, Stand am 1 Januar 2011, art. 116: „der Vertrag untersthet dem von den Parteien gewalhten Recht” (umowa podlega prawu wybranemu przez strony). Natomiast zgodnie z art. 117: „Bei Fehlen einer Recthswahl untersteht der Vertrag dem Recht des Staates, mit dem er am engsetm zusammenhangt” (w razie braku wyboru prawa umowa podlega prawu tego państwa, z którym umowa jest najściślej związana). Art. 117 ust. 2: „es wird vermutet, der engset Zusammenhang bestehe mit dem Staat, in dem die Partei, Welch die charakteristische Lesitung erbirngen soll, ihren gewohnlichen Aufenthalt had oder, wenn sie den Vartrag aufgrund einer beruflichen oder gewerblichen Tatigkeit geschlossen hat, in dem sich ihre Niederlassung befinded”, czyli: domniemywa się, że najściślejszy zwiazek istnieje z tym państwem, w którym strona, która powinna spełnić świadczenie charakterystyczne, ma miejsce zamieszkania.

Zgodnie zaś z art. 117 ust. 3 „als charakteristische Leistung gilt namentlich” (za świadczenie charakterystyczne uważa się w szczególności);

1. „bei Verausserungsvertragen de Lesitung des Verausserers” (przy umowach zbycia rzeczy – świadczenie zbywcy);
2. „bei Gebruchsuberlassungsvertragen die Leistung der Partei, die eine Sache oder ein Recht zum Gebraucht uberlasst” (przy umowach o korzystanie z rzeczy – świadczenie strony, która daje rzecz lub prawo do korzystania);
3. „bei Auftrag, Werkvertrag und ahnlichen Dienstleistungsvertragen die Dienstleistung” (przy przelewie, umowie o dzieło, umowach o świadczenie usług – świadczenie usługi);
4. „bei Verwahrungsvertragen – die Leistung des Verwahrers” (przy umowie przechowania – siedziba przechowawcy);
5. „bei Garantie oder Burgschaftsvertragen – die Leistung des Garanten oder des Burgen” (przy umowie gwarancji lub poręczenia – siedziba gwaranta lub poręczyciela).

Zarówno więc z polskiej ustawy o prawie prywatnym międzynarodowym, jak i ustawy szwajcarskiej wynika, że właściwe będzie do przedawnienia roszczeń z umowy dostawy prawo szwajcarskie.

Ważna rzecz – w Szwajcarii prawo zobowiązań uregulowane jest w odrębnym kodeksie zwanym Kodeksem zobowiązań.

Zgodnie z regułami szwajcarskiego Kodeksu zobowiązań (instytucja Verjahrung) roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu z wyjątkiem roszczeń zabezpieczonych przez zastaw lub hipotekę.

Ogólny termin przedawnienia wynosi 10 lat (art. 127 szwajcarskiego Kodeksu zobowiązań). Terminy przedawnienia są przepisami bezwzględnie obowiązującymi i nie mogą być zmienione przez umowę (art. 129). 5-letni termin przedawnienia jest przewidziany dla:

1. roszczeń o czynsz związanych z działalnością rolniczą (dzierżawny) lub gospodarczą,
2. odsetek od kapitału i wszelkich innych roszczeń o płatności periodyczne;
3. roszczeń związanych z dostawą produktów gastronomicznych, płatności za hotele;
4. roszczeń w związku z pracą wykonywaną przez handlowców lub rzemieślników, nabycia towarów w obrocie detalicznym, usługami medycznymi, profesjonalnymi usługami świadczonymi przez adwokatów, prawników, radców prawnych, notariuszy oraz pracą świadczoną przez pracowników na rzecz pracodawców.

Art. 128: „Mit Ablauf von funf Jahren verjahren die Forderungen:

1. Fur Miet-, Pacht- und Kapitalzinse sowie fur andere periodische Leistungen;
2. Aus Lieferunt von Lebensmitteln, fur Bekostigung und fur Wirtsschulden;
3. Aus Handwersksarbeit, Kleinverkauf, von Waren, arztlicher Besorgung, Berufsarbeiten von Auswalten, Rechtsagenten, Prokuratoren und Notaren, sowie aus dem Arbeitsverhaltnis von Arbeitnehmern”.

5-letni termin przedawnienia dotyczy zatem tylko roszczeń wynikających z detalicznej sprzedaży.

Przedawnienie roszczeń o odszkodowanie z deliktu i roszczeń wynikających z bezpodstawnego wzbogacenia

Termin roczny przedawnienia stosuje się dla roszczeń o odszkodowanie z deliktu i roszczeń wynikających z bezpodstawnego wzbogacenia (art. 60 i 67). Bieg przedawnienia rozpoczyna się w dniu, w którym roszczenia stało się wymagalne (art. 130). Termin przedawnienia roszczenia z tytułu czynu niedozwolonego lub bezpodstawnego wzbogacenia rozpoczyna się od dnia, w którym zarówno roszczenie, jak i osoba odpowiedzialna są znane dla wierzyciela, zawsze jednak przedawnienie upływa w terminie 10 lat od dnia zdarzenia, które szkodę wyrządziło, niezależnie od wiedzy wierzyciela (art. 60 i 67). W pewnych okolicznościach bieg przedawnienia nie rozpoczyna się lub jest zawieszony (art. 134), np. dotyczy to roszczeń pomiędzy członkami rodziny, roszczeń pracowników przeciwko pracodawcom oraz roszczeń, które nie mogą być dochodzone przed sądem szwajcarskim (np. gdy dłużnik nie ma miejsca zamieszkania w Szwajcarii). Termin przedawnienia jest przerywany i biegnie na nowo, w sytuacji gdy wierzyciel złoży pozew do sądu lub trybunału arbitrażowego lub dokona zgłoszenia w postępowaniu upadłościowym. Taki sam efekt zaistnieje w przypadku uznania długu przez dłużnika. Inne czynności dłużnika również mają skutek przerwania, wszystkie zakładające uznanie długu, np. zapłata odsetek, rat lub ustanowienie zastawu lub poręczenia (art. 135) (zob. F. Dessemontet, Introduction go Swiss Law, Kluwer 2004)

Według przepisów prawa szwajcarskiego termin ogólny przedawnienia wynosi zatem 10 lat. Brak jest szczególnego przepisu, który normowałby termin przedawnienia dla roszczenia dostawcy przeciwko odbiorcy o zapłatę z tytułu dostarczonych towarów. Skrócony termin 5-letni dotyczy zaś roszczeń z tytułu sprzedaży detalicznej, a nie hurtowej.