Przedawnienie karalności

Przestępstwo oszustwa

Art. 286 Kodeksu karnego (w skrócie K.k.) dotyczy przestępstwa oszustwa. Zgodnie z nim:

„§ 1 Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto żąda korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy.

§ 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 4. Jeżeli czyn określony w § 1-3 popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego”.

Zarzut pozostaje w związku z art. 294 § 1 K.k., zgodnie z którym kto dopuszcza się przestępstwa określonego w art. 278 § 1 lub 2, art. 284 § 1 lub 2, art. 285 § 1, art. 286 § 1, art. 287 § 1, art. 288 § 1 lub 3, lub w art. 291 § 1, w stosunku do mienia znacznej wartości, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

Powyższy artykuł wprowadza typy kwalifikowane dla takich przestępstw, jak: kradzież, przywłaszczenie, włączenie się do cudzego urządzenia telekomunikacyjnego, oszustwa i oszustwa komputerowe, niszczenie cudzej rzeczy i paserstwo umyślne. Znamieniem kwalifikującym jest mienie znacznej wartości, tzn. takie, którego wartość w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza 200 000 złotych.

Umarzanie i podejmowanie śledztwa na nowo

Działanie prokuratora może być uzasadnione, gdyż umarzanie i podjęcie śledztwa na nowo jest możliwe i przewidziane przez obowiązujące przepisy.

Zgodnie z art. 327 Kodeksu postępowania karnego (skrótowo: K.p.k.):

„§ 1. Umorzone postępowanie przygotowawcze może być w każdym czasie podjęte na nowo na mocy postanowienia prokuratora, jeżeli nie będzie się toczyć przeciw osobie, która w poprzednim postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego. Przepis ten stosuje się odpowiednio w sprawie, w której odmówiono wszczęcia śledztwa lub dochodzenia.

§ 2. Prawomocnie umorzone postępowanie przygotowawcze wznawia się przeciwko osobie, która występowała w charakterze podejrzanego, na mocy postanowienia prokuratora nadrzędnego nad tym, który wydał lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu, tylko wtedy, gdy ujawnią się nowe istotne fakty lub dowody nie znane w poprzednim postępowaniu albo gdy zachodzi okoliczność określona w art. 11 § 3. Przewidziane w ustawie ograniczenia okresu tymczasowego aresztowania stosuje się wówczas do łącznego czasu trwania tego środka. 

§ 3. Przed wydaniem postanowienia o podjęciu lub wznowieniu, prokurator może przedsięwziąć osobiście lub zlecić Policji dokonanie niezbędnych czynności dowodowych w celu sprawdzenia okoliczności uzasadniających wydanie postanowienia.

§ 4. Po wniesieniu aktu oskarżenia sąd umarza postępowanie, jeżeli stwierdzi, że postępowanie przygotowawcze wznowiono mimo braku podstaw”.

Możliwość podjęcia na nowo umorzonego postępowania przygotowawczego

Jak wynika z przytoczonych przepisów, możliwość podjęcia na nowo umorzonego postępowania przygotowawczego w każdym czasie oznacza, że instytucja ta może mieć zastosowanie zarówno po uprawomocnieniu się postanowienia o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia, jak również przed jego uprawomocnieniem, a więc gdy po jego promulgacji nie zostało jeszcze złożone zażalenie na to postanowienie albo po złożeniu zażalenia. Złożone zażalenie może być impulsem do podjęcia postępowania. Z chwilą jego podjęcia zażalenie jako bezprzedmiotowe należy pozostawić bez rozpoznania, o czym trzeba poinformować pokrzywdzonego (zob. T. Grzegorczyk, Wygaśnięcie prawa oskarżyciela publicznego do oskarżania, „Problemy Praworządności”, 1980, z. 2, s. 21).

Podjęte na nowo umorzone postępowanie przygotowawcze nie może się toczyć przeciwko osobie, która w poprzednim postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego, a więc co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego. Podjęcie na nowo umorzonego postępowania jest więc możliwe zarówno wtedy, gdy w postępowaniu przygotowawczym nie występował podejrzany, jak i wówczas, gdy wobec określonej osoby dokonano czynności określonych w art. 71 § 1 K.p.k., lecz podjęte postępowanie nie będzie się toczyć przeciwko tej osobie, będzie natomiast prowadzone in rem lub przeciwko innej osobie (zob. W. Grzeszczyk, Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2008 r., sygn. V KK 416/07, „Prokuratura i Prawo”, 2008, nr 10).

Nie ma przeszkód do podjęcia na nowo umorzonego postępowania, jeżeli w sprawie występowała tylko osoba podejrzana, wobec której dokonano określonych czynności procesowych, a która nie uzyskała statusu podejrzanego.

Postanowienie o podjęciu na nowo umorzonego śledztwa lub dochodzenia

Do podjęcia na nowo umorzonego postępowania nie jest wymagane ujawnienie nowych okoliczności. Podjęcie decyzji w tym zakresie jest możliwe w następstwie odmiennej oceny zebranego uprzednio materiału dowodowego lub niewyczerpania możliwości w zakresie ustaleń faktycznych.

Postanowienie o podjęciu na nowo umorzonego śledztwa lub dochodzenia może podjąć prokurator, który wydał lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu. Przed wydaniem postanowienia o podjęciu na nowo umorzonego postępowania przygotowawczego prokurator może przedsięwziąć osobiście lub zlecić policji dokonanie niezbędnych czynności dowodowych w celu sprawdzenia okoliczności uzasadniających wydanie postanowienia. Na postanowienie o podjęciu nie przysługuje zażalenie, należy natomiast zawiadomić o tej decyzji pokrzywdzonego oraz zawiadamiającego o przestępstwie.

Wznowienie jest natomiast instytucją procesową pozwalającą na wzruszenie prawomocnego postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego przeciwko osobie, która występowała w charakterze podejrzanego, a więc co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego. Warunkiem wznowienia postępowania jest ujawnienie nowych istotnych faktów lub dowodów nieznanych w poprzednim postępowaniu. Przez nowe fakty należy rozumieć nowe okoliczności, które nie były uprzednio rozważane. Natomiast nowymi dowodami są zarówno nowe źródła, jak i nowe środki dowodowe, chociażby dotyczyły faktów już znanych w poprzednim postępowaniu. Nowa uzyskana informacja, pozwalająca na poczynienie nowych ustaleń faktycznych, nie musi pochodzić z nowego źródła dowodowego, wystarczy, że pojawi się nowy środek dowodowy (a więc np. gdy osoba, która była uprzednio świadkiem, ujawni wiadomości poprzednio zatajone).

Warunkiem wznowienia jest także to, by fakty i dowody były istotne. Wzruszenia na ich podstawie prawomocnego postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego dokonuje się dlatego, że czynią one prawdopodobnym wniesienie aktu oskarżenia.

Postanowienie o wznowieniu może podjąć prokurator nadrzędny nad tym, który wydał lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu, przy czym przed wydaniem tej decyzji może przedsięwziąć osobiście lub zlecić policji dokonanie niezbędnych czynności dowodowych w celu sprawdzenia okoliczności uzasadniających wydanie postanowienia (art. 327 § 3).

Czy na postanowienie o wznowieniu umorzonego postępowania przysługuje zażalenie?

Na postanowienie o wznowieniu nie przysługuje zażalenie; o decyzji tej należy zawiadomić podejrzanego i pokrzywdzonego oraz zawiadamiającego o przestępstwie.

Na Pani pocieszenie zaznaczę, że art. 327 § 4 wyraźnie zobowiązuje sąd do kontroli zasadności wznowienia prawomocnie umorzonego postępowania przygotowawczego w razie skierowania takiej sprawy do sądu z aktem oskarżenia. Kontroli podlega przede wszystkim istnienie podstaw do podjęcia takiej decyzji, a także to, czy podjął ją uprawniony prokurator. W razie stwierdzenia braku podstaw do wznowienia, sąd umarza postępowanie na podstawie art. 17 § 1 pkt 11 (zob. T. Grzegorczyk, op.cit.).

Z powyższego wynika, że prokurator miał możliwość zarówno podjęcia na nowo, a także wznowienia postępowania przygotowawczego. Nie przysługuje Pani zażalenie na te czynności, jednak w przypadku skierowania sprawy z aktem oskarżenia do sądu, sąd będzie badał z urzędu zasadność wznowienia postępowania i w razie ustalenia braku przesłanek – umorzy postępowanie.

Przedawnienie karalności przestępstwa oszustwa

Pytała Pani także o przedawnienie karalności wskazanego przestępstwa oszustwa.

Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 101 K.k. „karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat:

1) 30 – gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa;

2) 20 – gdy czyn stanowi inną zbrodnię;

2a) 15 – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat;

3) 10 – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata;

4) 5 – gdy chodzi o pozostałe występki”.

Oszustwo klasyczne (art. 286 § 1 K.k.) zagrożone jest karą do ośmiu lat pozbawienia wolności, więc nie przedawnia się po pięciu, lecz piętnastu latach.Oszustwo opisane w art. 286 K.k. dokonane w związku z art. 294 K.k. zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat dziesięciu, a więc przedawnienie karalności takiego przestępstwa nastąpi po piętnastu latach od jego popełnienia.

Jednak według art. 102 Kodeksu karnego - jeżeli w okresie przewidzianym w art. 101 wszczęto postępowanie przeciwko osobie, karalność popełnionego przez nią przestępstwa określonego w § 1 pkt 1-3 ustaje z upływem 10 lat, a w pozostałych wypadkach - z upływem 5 lat od zakończenia tego okresu.

Tak więc jeżeli w ustawowo określonych okresach przedawnienia nastąpi wszczęcie postępowania przeciwko osobie (jak w przypadku Pani), karalność zbrodni oraz występków zagrożonych karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata następuje po upływie 10 lat, a w przypadku innych przestępstw - z upływem 5 lat od zakończenia tych okresów. Chodzi o przypadki wszczęcia postępowania przeciwko konkretnej osobie.

Czynnością procesową, z którą ustawa wiąże skutek wszczęcia postępowania przeciwko osobie, jest wydanie postanowienia o przedstawieniu jej zarzutu popełnienia przestępstwa (por. wyrok SN z 7 lipca 2009 r., V KK 114/2009, LexisNexis nr 2417514). Następuje wówczas przedłużenie czasu przedawnienia karalności, co może mieć znaczenie dla wykonania odpowiednich czynności prowadzonego postępowania przygotowawczego.

Przedłużenie biegu przedawnienia

Przedłużenie biegu przedawnienia, przewidziane w art. 102 k.k., polega na dodaniu 10 lub 5 lat do terminów określonych w art. 101. Nie chodzi zatem o dodanie 10 lub 5 lat od wszczęcia postępowania (innymi słowy, o wprowadzenie jakby dodatkowego okresu karencji, w którym postępowanie powinno się zakończyć), ale o dodanie ich do całego okresu przewidzianego w art. 101, niezależnie od tego, czy postępowanie wszczęto w początkowej fazie tego okresu i szybko je zakończono jeszcze przed jego upływem (w związku z czym dodanie tych kilku lat nie miało wpływu na możliwość ukończenia postępowania), czy też wszczęto je tuż przed jego upływem (w której to sytuacji dodatkowe kilka lat umożliwia zakończenie postępowania).

Sąd także przedawnienie karalności bierze pod uwagę z urzędu. Zgodnie bowiem z art. 17 § 1 pkt 6 K.p.k. nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy nastąpiło przedawnienie karalności.

Zaistnienie tej przesłanki oznacza prawną niedopuszczalność postępowania. Wyraża się ona w obowiązku niewszczynania postępowania (brak inicjatywy organu procesowego w kierunku wszczęcia, a w wypadku istnienia czyjegoś żądania - odmowa wszczęcia) oraz umorzenia postępowania już wszczętego (M. Cieślak, Polska procedura karna, s. 437-438).

Przedawnienie karalności jest tradycyjną instytucją prawa karnego, opierającą się na przekonaniu, że po upływie znacznego czasu od popełnienia przestępstwa pociąganie jego sprawcy do odpowiedzialności nie jest celowe. Skutkiem procesowym przedawnienia jest zakaz wszczynania postępowania oraz nakaz umorzenia postępowania wszczętego w sprawie o przestępstwo, którego karalność ustała. Oznacza to, że w sprawie, w której nastąpiło przedawnienie karalności, nie może zapaść wyrok skazujący ani uniewinniający, lecz jedynie orzeczenie o umorzeniu postępowania (zob. W. Grzeszczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2012).

Umorzenie z tej przyczyny może mieć miejsce w sytuacji, gdy stwierdzono, że istotnie zostało popełnione przestępstwo, ale nie jest konieczne ustalenie sprawcy, wystąpienie ujemnej przesłanki procesowej w postaci przedawnienia uniemożliwia bowiem podejmowanie czynności w celu jego wykrycia. W wypadku gdy umarzane postępowanie było prowadzone ad personam, a jedyną przyczynę umorzenia stanowi przedawnienie, musi być bezspornie wykazane sprawstwo tej osoby, ponieważ takie umorzenie kryje w sobie w istocie ustalenie, że osoba, której dotyczy postanowienie, popełniła przestępstwo, lecz nie ponosi odpowiedzialności jedynie z uwagi na upływ czasu, z którym ustawa wiąże ustanie karalności.

Reasumując: przestępstwo, o którego popełnienie była Pani podejrzana, przedawnia się z upływem piętnastu lat od jego popełnienia, jednak wskutek wznowienia postępowania przeciwko Pani przez organy ściagania, okres ten zostaje wydłużony, a więc obecne postępowanie może toczyćsię zgodnie z literą prawa. Na postanowienie o wznowieniu nie przysługuje Pani zażalenie, jednak może Pani podnieść zarzut przedawnienia, ale może on nie zostać uwzględniony.

Na Pani korzyść przemawia fakt, iż podstawy do podjęcia postępowania bada sąd już na etapie sprawy sądowej, a przedawnienie karalności brane jest pod uwagę z urzędu przez wszystkie organy postępowania karnego, dlatego przesłanki wznowienia postępowania przygotowawczego przeciwko Pani, będą dodatkowo weryfikowane przez sąd orzekający w sprawie.