Przyrzeczenie mówienia prawdy w procesie cywilnym

Składanie wyjaśnień przez powoda i pozwanego w procesie cywilnym

W procesie cywilnym strony (powód i pozwany) na początku procesu składają wyjaśnienia w trybie informacyjnym (są słuchane przez sąd).

W trakcie procesu cywilnego mogą składać zeznania jako strony i jest to formalny dowód (z przesłuchania stron).

Według Kodeksu postępowania cywilnego „jeżeli po wyczerpaniu środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, sąd dla wyjaśnienia tych faktów może dopuścić dowód z przesłuchania stron” (art. 29).

Niezależnie od tego przesłuchanie stron jako dowód przeprowadza się na wniosek stron procesu, aczkolwiek o dopuszczeniu tego dowodu decyduje sąd.

Przesłuchanie w charakterze strony

Gdy powództwo jest wytoczone przez prokuratora lub organizację społeczną na rzecz oznaczonej osoby, przesłuchuje się w charakterze strony powodowej tę osobę, chociażby nie przystąpiła ona do sprawy.

Jeżeli z przyczyn natury faktycznej lub prawnej przesłuchać można co do okoliczności spornych jedną tylko stronę, sąd oceni, czy mimo to należy przesłuchać tę stronę, czy też dowód ten pominąć w zupełności. Sąd postąpi tak samo, gdy druga strona lub niektórzy ze współuczestników nie stawili się na przesłuchanie stron lub odmówili zeznań.

Po dopuszczeniu dowodu z przesłuchania stron – Sąd przesłuchuje je lub ( jak są nieobecne) wzywa strony do stawiennictwa celem przesłuchania w charakterze strony, a w razie niestawiennictwa pomija ten dowód.

Sąd przesłuchuje najpierw strony bez odbierania przyrzeczenia.

Jeżeli przesłuchanie to nie naświetli dostatecznie faktów, sąd może przesłuchać według swego wyboru jedną ze stron ponownie, po uprzednim odebraniu od niej przyrzeczenia. Przesłuchanie jednej ze stron co do pewnego faktu z odebraniem od niej przyrzeczenia nie wyłącza takiego przesłuchania drugiej strony co do innego faktu.

Odpowiedzialność karna za złożenie fałszywych zeznań

Przed przystąpieniem do przesłuchania w procesie cywilnym sąd uprzedza strony, że obowiązane są zeznawać prawdę i że stosownie do okoliczności mogą być przesłuchane ponownie po odebraniu od nich przyrzeczenia. Przed odebraniem przyrzeczenia sąd uprzedza stronę o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań.

W praktyce wygląda to tak, że przed przystąpieniem do przesłuchania stron (pozwany jest jedną ze stron postępowania) sąd uprzedza strony, że są obowiązane zeznawać prawdę i że stosownie do okoliczności mogą być przesłuchane ponownie po odebraniu przyrzeczenia. Brak tego uprzedzenia pozbawia przesłuchanie stron znaczenia dowodowego, gdyż zeznanie strony nieuprzedzonej – zgodnie z przepisem art. 303 Kodeksu postępowania cywilnego – nie różni się od zwykłego wyjaśnienia w procesie od tzw. przesłuchanie informacyjnego, kiedy to sąd przez zadawanie pytań zmierza do wyjaśnienia zasadniczych twierdzeń strony. Brak ten jednak nie powoduje nieważności postępowania.

Jak odbywa się przesłuchanie świadka przed sądem?

Natomiast nie uprzedza się strony, tak jak świadka, o prawie do odmowy zeznań lub odpowiedzi na poszczególne pytania, gdyż na stronie nie ciąży w ogóle obowiązek składania zeznań w tym charakterze. W pierwszej fazie postępowania nie uprzedza się również o karalności za złożenie fałszywych zeznań, ponieważ zeznania składane bez przyrzeczenia nie podlegają sankcji karnej.

Ponadto przesłuchanie strony przeprowadzane jest tak jak przesłuchanie świadka, tj. odbywa się ustnie przez zadawanie pytań i protokołowanie ustnej odpowiedzi. Możliwe jest jednak posługiwanie się przez strony przy zeznawaniu pisemnymi notatkami, zwłaszcza gdy chodzi o kwestie bardziej szczegółowe. Jeżeli przesłuchanie stron bez przyrzeczenia nie wyświetliło dostatecznie faktów będących przedmiotem tego dowodu, sąd może ponownie przesłuchać jedną ze stron, według swego wyboru, po uprzednim odebraniu przyrzeczenia. Przesłuchanie to może odbyć się zaraz po wydaniu przez sąd takiego zarządzenia lub w oznaczonym terminie. Wybór strony, która ma być przesłuchana po złożeniu przyrzeczenia, zależy od uznania sądu. Sąd nie jest zobowiązany uzasadniać swojego wyboru, może też nie odbierać przyrzeczenia od żadnej strony, przez co nie dopuści do obrazy przepisów postępowania. Strony nie mogą skutecznie sprzeciwiać się dopuszczeniu drugiej fazy tego dowodu, a strona przesłuchiwana może jedynie odmówić złożenia przyrzeczenia, przez co nie naraża się na sankcje. (Źródło: K. Piasecki, System dowodów…).

Odebranie przyrzeczenia przed lub po przeprowadzeniu przesłuchania

Przesłuchanie strony jako środka dowodowego (po uprzednim odebraniu przyrzeczenia) jest dopuszczalne po przeprowadzeniu przesłuchania bez takiego przyrzeczenia, gdy przesłuchanie bez przyrzeczenia nie wyświetliło dostatecznie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy lub jeśli niezbędna jest ocena wiarygodności materiału dowodowego.

Strona może wnioskować o przesłuchanie uzupełniające i odebranie przyrzeczenia przed tym przesłuchaniem.

O tym, czy w ogóle przeprowadzać takie przesłuchanie, decyduje sąd, niezależnie od woli i wniosków stron.

Zgodnie z przepisami ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 Kodeksu postępowania cywilnego) spoczywa na stronie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne (art. 6 Kodeksu cywilnego).

Zgodnie z art. 233 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału (swobodna ocena dowodów). Przedmiotem oceny sądu jest cały materiał dowodowy (jego poszczególne elementy), z punktu widzenia jego wiarygodności, spójności z innymi dowodami.

Jakie dowody można przedstawić w postępowaniu cywilnym?

Stosownie do Kodeksu postępowania cywilnego:

„Art. 308. § 1.Sąd może dopuścić dowód z filmu, telewizji, fotokopii, fotografii, planów, rysunków oraz płyt lub taśm dźwiękowych i innych przyrządów utrwalających albo przenoszących obrazy lub dźwięki.

§ 2.Dowody, o których mowa w paragrafie poprzedzającym, sąd przeprowadza, stosując odpowiednio przepisy o dowodzie z oględzin oraz o dowodzie z dokumentów”.

Kodeks postępowania cywilnego reguluje bezpośrednio tylko niektóre kwestie związane z dowodem z nagrania rozmowy. W art. 308 wymienia reguły mające zastosowanie do sposobu przeprowadzenia tego dowodu. Przepisy odnoszące się do oględzin należy mieć na uwadze, gdy chodzi o kontrolę i ocenę stanu nagrania, urządzenia, na jakim zostało to nagrane – w celu ustalenia, czy nagranie nie było dzielone, składane z kilku nagrań itp.

Do samej natomiast treści zapisu zarejestrowanego mają odpowiednie zastosowanie przepisy o dokumentach stosownie do ich charakteru.

Warto sporządzić stenogram nagrania i złożyć go w sądzie razem z nagraniem.

Forma nagrania jest dowolna, ale trzeba pamiętać, aby istniała możliwość oceny autentyczności nagrania. Nagrania w formie cyfrowej składane są w postaci zapisu tego nagrania na płycie oraz stenogramu nagrania.

Jak wskazano powyżej – sąd dysponuje prawem do swobodnej oceny dowodów i dopuszczenie nagrania rozmowy oraz zapisu nagrania jako dowodu zależy od oceny sądu, a także od ewentualnej opinii biegłego, który nośnik, na jakim zapis został wykonany, będzie badał.

W praktyce w procesie cywilnym dowód ten bywa z reguły uzupełniany o dowody z przesłuchania świadków samego nagrania, jego zapisu oraz treści.