Demoralizacja nieletniego

Przejawy demoralizacji u dziecka

Trzynastolatka, jako osoba niepełnoletnia, podlega do osiągnięcia osiemnastu lat władzy rodzicielskiej, sprawowanej przez oboje rodziców, a jeśli jedno z nich jest tej władzy pozbawione lub nie żyje, pełnia władzy spoczywa przy drugim rodzicu. Jednak złe zachowanie w szkole, a także zaprzestanie uczęszczania do szkoły – nauka jest obowiązkowa do ukończenia osiemnastego roku życia (art. 70 ust. 1 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r.) – jest w przedstawionych okolicznościach podstawowym problemem, któremu należy niezwłocznie przeciwdziałać. Problemem jest też agresja wobec rówieśników i osób starszych, także z rodziny.

Wszczęcie postępowania mającego na celu korzystne zmiany w osobowości i zachowaniu nieletniego dziecka

Zachowanie osoby, która nie ukończyła lat 18, jeżeli wykazuje ona przejawy demoralizacji, podlega pod przepisy ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (j.t.: Dz. U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178 ze zm.). W mojej ocenie, jak już wskazałem wyżej, zachowanie nieletniego wykazuje ewidentne przejawy demoralizacji i dlatego pożądane dla jego dobra byłoby wszczęcie odpowiedniego postępowania, którego celem powinno być dążenie do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego oraz do zapewnienia prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego (art. 3 § 1 powyższej ustawy).

W postępowaniu z nieletnim bierze się pod uwagę osobowość nieletniego, a w szczególności wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru, a także zachowanie się oraz przyczyny i stopień demoralizacji, charakter środowiska oraz warunki wychowania nieletniego (art. 3 § 2 ustawy). 

Stwierdzenie okoliczności świadczących o demoralizacji dziecka

Każdy kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji dziecka, ma społeczny obowiązek przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia rodziców, opiekunów, szkoły, sądu rodzinnego, policji lub innego właściwego organu (jak wynika z art. 4 § 2 ustawy).

Przedstawiona ustawa dotyczy nieletnich, którzy dopuścili się czynów karalnych, jak i tych osób, które są zdemoralizowane.

Jak wynika z piśmiennictwa, demoralizacja to pewne rozprężenie, zwłaszcza moralne, zepsucie, rozluźnienie dyscypliny, karności. Demoralizacja to pewien proces odchodzenia od obowiązujących w społeczeństwie wartości moralnych, a przejawiających się poprzez popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego (chodzenie na wagary), używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych. Demoralizacja jest wynikiem i jednocześnie przejawem nieprzystosowania społecznego nieletniego. Nie chodzi tutaj o zachowania jednostkowe, sporadyczne, izolowane, lecz o zespoły różnorodnych zachowań powtarzające się wielokrotnie i utrzymujące się.

Definicja osoby nieletniej według ustawy

W ustawie pojęcie nieletniego – w zależności od rodzaju prowadzonego postępowania, wieku oraz stosowanego środka wychowawczego lub poprawczego – może odnosić się do różnych osób:

• w zakresie postępowania dotyczącego zapobiegania i zwalczania demoralizacji – nieletnim jest osoba, która nie ukończyła 18 roku życia.
• w zakresie postępowania o czyny karalne – nieletnim jest osoba, która dopuściła się takiego czynu po ukończeniu 13 roku życia, a przed ukończeniem 17 lat.
• w zakresie postępowania wykonawczego (wykonywania środków wykonawczych lub poprawczych)  – nieletnim jest osoba, względem której zostały orzeczone takie środki, nie dłużej niż do ukończenia przez nią 21 lat.

Formy demoralizacji według ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich wymienia w szczególności następujące formy demoralizacji:

• naruszenie zasad współżycia społecznego (szkodzenie innym);
• popełnienie czynu zabronionego;
• systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego (wagary);
• używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia (alkohol, papierosy, tabaka, środki odurzające lub psychotropowe, grzyby i rośliny halucynogenne, kleje itp.);
• uprawianie nierządu;
• włóczęgostwo (ucieczki z domu, żebractwo);
• udział w grupach przestępczych.

Zawiadomienie sądu rodzinnego o postępowaniu nieletniego świadczącym o demoralizacji

Każdy (także rodzice) powinien zawiadomić sąd rodzinny o postępowaniu nieletniego świadczącym o demoralizacji. Po otrzymaniu zgłoszenia sąd ma prawo wszcząć z urzędu postępowanie wyjaśniające w sprawie demoralizacji nieletniego. Jeśli sąd nie zareaguje, proszę powiadomić prokuratora, który obowiązkowo uczestniczy w postępowaniach w sprawach nieletnich i może podjąć działania zmierzające do zbadania sytuacji nieletniego w miejscu zamieszkania jego rodziców, w środowisku, w którym przebywa aktualnie (wywiad środowiskowy), w szkole, do której przestał uczęszczać. Prawo do przeprowadzenia takiego dochodzenia ma także sąd rodzinny.

W ramach postępowania w sprawach nieletnich Pańska córka może zostać zobowiązana do kontynuowania nauki, może mieć ustanowiony nadzór kuratora, w ostateczności możliwe jest jej umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym lub w zawodowej rodzinie zastępczej.

Kroki podejmowane przez sąd rodzinny w postępowaniu o demoralizacji nieletniego

Rodzice nieletniego mogą zostać dodatkowo zobowiązani np. do poprawy warunków życia córki, do współpracy ze szkołą, poradnią. W razie uchylania się przez opiekuna od wykonywania nałożonych obowiązków możliwe jest nałożenie kary pieniężnej w wysokości od 50 do 1500 zł (art. 7 ustawy).

Stronami postępowania w sprawach nieletnich są prokurator, rodzice lub opiekun nieletniego oraz nieletni (art. 30 § 1 ustawy).

Powiadomić można równie miejski ośrodek pomocy rodzinie, właściwy według miejsca zamieszkania opiekuna prawnego nieletniego, którego pracownicy mają obowiązek ze swej strony osobno zainteresować się ich sytuacją i nieradzeniem sobie przez rodziców z pieczą nad nastolatkiem, w szczególności możliwe jest skierowanie do tej rodziny tzw. asystenta rodziny.

Czy 14-letnie dziecko podlega odpowiedzialności karnej na zasadach wskazanych w Kodeksie karnym?

Zaznaczam, że trzynastolatka nie podlega odpowiedzialności karnej na zasadach wskazanych w Kodeksie karnym – będzie zatem odpowiadać w postępowaniu przed sądem rodzinnym. Jednak za najpoważniejsze przestępstwa (jak np. zbrodnia zabójstwa), nieletni odpowiada w drodze wyjątkowej odpowiedzialności karnej, po ukończeniu przez niego 15 lat.

Co grozi nieletniemu dopuszczającemu się czynu karalnego?

Wobec nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego lub który wykazuje przejawy demoralizacji, na podstawie art. 6 ustawy sąd może m.in.:

• udzielić upomnienia;
• zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do przeproszenia pokrzywdzonego;
• ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna;
• zastosować nadzór kuratora;
• orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego;
• skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją;
• orzec umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo w rodzinie zastępczej zawodowej, która ukończyła szkolenie przygotowujące do sprawowania opieki nad nieletnim;
• orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym;
• zastosować inne środki zastrzeżone w niniejszej ustawie do właściwości sądu rodzinnego, jak również zastosować środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, z wyłączeniem umieszczenia w rodzinie zastępczej spokrewnionej, rodzinie zastępczej niezawodowej, rodzinnym domu dziecka, placówce wsparcia dziennego, placówce opiekuńczo-wychowawczej i regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej.

Kogo obciąży sąd kosztami postępowania w sprawie nieletniego?

Zwracam też uwagę, że na podstawie przepisu art. 23 § 2 ustawy o wszczęciu i ukończeniu postępowania w sprawie nieletniego można zawiadomić szkołę, do której ten nieletni uczęszcza. Jest również możliwość, aby rodziców obciążyć kosztami postępowania sądowego, chyba że ze względu na warunki materialne i osobiste tych osób sąd uzna za celowe odstąpienie od obciążenia ich kosztami w całości lub w części (art. 32 § 1 ustawy). 

Niezawiadomienie przez rodziców nieletniego sądu rodzinnego może skutkować też tym, że zrobi to dyrektor szkoły.

Kogo zawiadomi szkoła o przejawach demoralizacji u dziecka?

Zasadą jest, że szkoła w ramach uprawnień statutowych stosuje względem ucznia środki przewidziane regulaminem. W przypadku, gdy sprawca sprawiał wcześniej problemy, a jego postępowanie zdradza cechy demoralizacji, szkoła powinna sporządzić wystąpienie do sądu rodzinnego lub policji. Najpierw jednak należy zawiadomić rodziców i dopiero gdy oni odmawiają współpracy lub nie stawiają się do szkoły (a nadal z wiarygodnych źródeł napływają informacje o przejawach demoralizacji ich dziecka), szkoła pisemnie powiadamia o zaistniałej sytuacji sąd rodzinny lub policję (specjalistę ds. nieletnich).

Niestety istnieje też ryzyko, że sąd – jeśli stwierdzi, że nie są Państwo w stanie wychować córki – ograniczy Państwu władzę rodzicielską nad nią.

Czy jest możliwe że sąd rodzinny skieruje nieletnie dziecko do aresztu?

Skierowanie nieletniego do aresztu nie jest raczej możliwe, zamiast tego policja może zatrzymać go w izbie dziecka, a dalej sąd może zastosować środki, o których wspomniałem powyżej (np. umieszczenie w schronisku dla nieletnich).

Zatrzymanie i umieszczenie nieletniego w izbie dziecka może nastąpić tylko w określonych przypadkach: wtedy, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu karalnego (przestępstwa, przestępstwa skarbowego lub z wykroczeń, które wymienia ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich). Policja może więc zatrzymać nieletniego, który np. zakłóca spokój lub porządek publiczny (w tym spoczynek nocny), niszczy znaki, rzuca przedmiotami w pojazd mechaniczny, prowadzi samochód lub inny pojazd po użyciu alkoholu lub narkotyków, jest sprawcą drobnych kradzieży i zniszczeń cudzych rzeczy, uszkadza urządzenia użyteczności publicznej (np. telefon, ławka itp.).

Zatrzymanie małoletniego podejrzewanego o dokonanie czynu karalnego

Należy pamiętać, że samo podejrzenie popełnienia czynu karalnego nie wystarczy do zatrzymania. Może ono nastąpić tylko wtedy, gdy występuje:

• uzasadniona obawa ukrycia się nieletniego;
• uzasadniona obawa zatarcia śladów czynu;
• niemożliwość ustalenia tożsamości nieletniego.

Zatrzymania może dokonać tylko policja. Funkcjonariusze mają obowiązek niezwłocznie powiadomić rodziców zatrzymanego nieletniego, a także (w ciągu 24 godzin) – sąd rodzinny. Sąd może polecić zwolnienie nieletniego i przekazanie go rodzicom. Takie postanowienie może również wydać prokurator.

Nieletniego zwalnia się również, jeśli ustała przyczyna zatrzymania oraz jeżeli w ciągu 72 godzin od zatrzymania nie wydano postanowienia o umieszczeniu dziecka w schronisku dla nieletnich, tymczasowym umieszczeniu w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub tymczasowym aresztowaniu.

Policja sporządza protokół z zatrzymania; jeden jego egzemplarz otrzymuje nieletni. Obowiązkiem policji jest również pouczenie nieletniego o przysługujących mu uprawnieniach, a także obowiązkach, które na nim spoczywają.

W jaki sposób odbywa się przesłuchanie nieletniego dziecka?

Przesłuchanie nieletniego przez policję odbywa się w obecności rodziców lub opiekuna albo obrońcy, a jeżeli zapewnienie ich obecności byłoby w danym wypadku niemożliwe, należy wezwać nauczyciela, przedstawiciela powiatowego centrum pomocy rodzinie lub przedstawiciela odpowiedniej organizacji społecznej.

Niestety nie znam placówek psychiatrycznych zajmujących się leczeniem dzieci, nie mogę też stwierdzić zasadności leczenia nieletniego. Warto w tym zakresie skorzystać z usług miejskiego ośrodka pomocy rodzinie. Porady fachowców są tam darmowe.