Prawo do informacji o stanie zdrowia brata

Nie istnieje coś takiego, jak „zrzeczenie się praw i obowiązków żony wobec męża”. Dopóki Pani brata łączy związek małżeński, należy odnieść się do przepisu art. 23 ustawy z dnia 25 lutego 1954 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (j.t. Dz. U. z roku 2012, poz. 788 ze zm., w skrócie K.r.io.), w którego świetle małżonkowie są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Obowiązku wzajemnej pomocy małżonków nie uchyla, a wręcz wzmacnia, choroba jednego z małżonków, w tym także choroba natury psychicznej.

Rodzice (ale już nie rodzeństwo) osoby hospitalizowanej czy korzystającej z innych form pomocy medycznej mają prawo zasięgać informacji o stanie zdrowia pacjenta, chyba że ten wyraźnie zabroni lekarzom przekazywania informacji na swój temat konkretnym osobom. Prawa do informacji nie niweczy fakt, że ich syn jest żonaty. Jeśli dojdzie do odmowy udzielenia rodzicom informacji przez lekarza, będzie ona bezpodstawna, mogą Państwo wówczas powiadomić o tym fakcie Rzecznika Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego, który przyjmuje w każdym szpitalu psychiatrycznym.

Oszczędności, które zabrała żona brata, należą zapewne do ich wspólnego majątku małżeńskiego, którym każdy z małżonków na prawo zarządzać samodzielnie, jednak z zastrzeżeniem, że małżonkowie mają obowiązek informować się nawzajem o stanie majątku wspólnego i podejmowanych czynnościach, dotyczących tego majątku (art. 36 § 1 i § 2 K.r.io.). Trudno na podstawie przedstawionych okoliczności ocenić, jakie są szanse orzeczenia rozwodu w tej sytuacji, zwłaszcza że strony mają małoletnie dziecko. Nie sposób wskazać, czy doszło pomiędzy nimi do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia, co jest bezwzględnym warunkiem możliwości rozwiązania małżeństwa przez rozwód, czy też wyprowadzka żony Pani brata ze wspólnego mieszkania jest tylko przejawem okresowego kryzysu w ich związku (art. 56 § 1 K.r.io.). Ponadto pozostaje do rozstrzygnięcia kwestia sprawowania pieczy nad dzieckiem, czy to w trakcie procesu rozwodowego, czy po orzeczeniu ewentualnego rozwodu. Biorąc pod uwagę fakt, że Pani brat jest hospitalizowany na oddziale psychiatrycznym i nie wiadomo, jak będzie przebiegać jego dalsze leczenie oraz rozwój zaburzeń, istnieje niestety duże prawdopodobieństwo, że opieka nad córką zostanie przyznana matce dziecka. 

Jak stanowi przepis art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (j.t. Dz. U. z roku 2012, poz. 159 ze zm., zwanej dalej „ustawą”), osobą bliską jest małżonek, krewny lub powinowaty do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciel ustawowy, osoba pozostająca we wspólnym pożyciu (tj. konkubent ) lub osoba wskazana przez pacjenta. Krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej, zaś krewnymi w linii bocznej są osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, a nie są krewnymi w linii prostej (art. 61⁷ § 1 K.r.io.). Krewnymi w linii prostej są rodzice, dziadkowie, dzieci, wnuki, zaś krewnymi w linii bocznej w drugim stopniu pokrewieństwa – rodzeństwo. Rodzice mają prawo zasięgać informacji o stanie zdrowia syna bezpośrednio, natomiast Pani jako siostra tylko w przypadku, kiedy brat wyraźnie Panią wskaże.

Pacjent ma prawo do informacji o swoim stanie zdrowia, czyli prawo do uzyskania od lekarza przystępnej informacji o stanie zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu (art. 9 ust. 1 i 2 ustawy). Zwracam też uwagę, że pacjent ma prawo do odmowy kontaktu z określonymi osobami, choćby stanowiły one jego najbliższą rodzinę (art. 33 ust. 2 ustawy).

Jak natomiast wynika z treści przepisu art. 10a ust. 1 i 2 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (j.t. Dz. U. z roku 2011, Nr 231, poz. 1375 ze zm.), „osoba korzystająca ze świadczeń zdrowotnych udzielanych przez szpital psychiatryczny ma prawo do pomocy w ochronie swoich praw. Prawo do pomocy w ochronie praw tej osoby przysługuje również jej przedstawicielowi ustawowemu, opiekunowi prawnemu lub faktycznemu”. Ponieważ brak informacji, ab Pani brat był ubezwłasnowolniony, wskutek czego konieczne byłoby ustanowienie opieki (ubezwłasnowolnienie całkowite) lub kurateli (ubezwłasnowolnienie częściowe), za jego opiekuna faktycznego można uznać małżonkę. W mojej ocenie należałoby zgłosić u lekarza prowadzącego, że okoliczności uzasadniające opiekę faktyczną żony uległy diametralnej zmianie i że aktualnie to rodzice tę opiekę przejmują, wobec wyprowadzki małżonki pacjenta, być może bez podania adresu. W przeciwnym razie, choć rodzice mają ogólne prawo do informacji o stanie zdrowia syna, wynikające z ustawy o prawach pacjenta, będzie im trudno to prawo realizować na gruncie leczenia psychiatrycznego, regulowanego odrębną ustawą o ochronie zdrowia psychicznego.

Warto też dodać, że osoba z zaburzeniami psychicznymi, przebywająca w szpitalu psychiatrycznym lub w domu pomocy społecznej ma prawo do porozumiewania się bez ograniczeń z rodziną i innymi osobami; korespondencja takiej osoby nie podlega kontroli (art. 13 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego). Proszę też rozważyć, jeśli skala zaburzeń psychicznych Pani brata to uzasadnia, czy nie byłoby zasadne złożenie wniosku o jego ubezwłasnowolnienie i w konsekwencji ustanowienie opiekunem prawnym któregoś z rodziców; wyjątkowo sąd mógłby powierzyć sprawowanie opieki wspólnej rodzicom, jeśli pozostają w związku małżeńskim (art. 146 K.r.io.). Opiekun jest przedstawicielem ustawowym osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej. Ponadto, w razie stwierdzenia, że dobro osoby chorej psychicznie lub upośledzonej umysłowo wymaga jej ubezwłasnowolnienia, także kierownik podmiotu leczniczego udzielającego świadczenia zdrowotnego w zakresie psychiatrycznej opieki zdrowotnej może zawiadomić o tym prokuratora (art. 16 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).

Wniosek o ubezwłasnowolnienie rozpatruje sąd okręgowy w składzie trzech sędziów zawodowych (art. 544 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego). W sprawach tych właściwy jest sąd miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a w przypadku braku miejsca zamieszkania sąd miejsca jej pobytu. Wniosek może pochodzić od prokuratora jak również od następujących osób: małżonka osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, jej krewnych w linii prostej, rodzeństwa oraz przedstawiciela ustawowego (art. 545 § 1 Kodeksu). Postępowanie zawsze toczy się z udziałem prokuratora, bez względu na to, kto wystąpił z wnioskiem (art. 546 § 2).