Prawo drugiej żony do renty po zmarłym mężu

Otrzymanie świadczenia po małżonku

Świadczenie po małżonku odnosi się do świadczenia emerytalnego lub rentowego, które przysługuje osobie pozostającej na utrzymaniu zmarłego małżonka, który był uprawniony do emerytury lub renty.

W polskim prawie ryzyko utraty (śmierci) żywiciela jest ryzykiem socjalnym żywiciela. Treścią tego ryzyka jest niebezpieczeństwo pozostawienia osób pozostałych na jego utrzymaniu bez środków do życia po jego śmierci. Zmarły żywiciel posiadał indywidualne, własne uprawnienie emerytalne lub rentowe (pobierał świadczenie emerytalne lub rentowe albo spełniał warunki nabycia do niego prawa).

Natomiast uprawnienia członków jego rodziny są pochodne z jego uprawnień. Gdyby zmarły żywiciel rodziny nie spełniał warunków nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, czyli nie posiadał prawa do własnych świadczeń lub ich nie pobierał, to rodzina po jego śmierci, nawet gdyby była w trudnej sytuacji z powodu braku środków utrzymania, nie otrzymałaby renty rodzinnej. Jej uprawnienia są bowiem pochodne od uprawnień nabytych żywiciela rodziny (prawo do renty lub emerytury lub spełnione warunki nabycia tego prawa).

Emerytura po zmarłym mężu

Pan posiada emeryturę. Kwestia tzw. emerytury po mężu to tak naprawdę, w polskim prawie, nic innego jak renta rodzinna. Renta rodzinna może być przyznana jako renta stała (dożywotnia) albo renta okresowa. Pana obecna żona może starać się o świadczenie po Panu, jeśli spełni jedno z poniższych kryteriów.

Uzyskanie przez wdowę renty rodzinnej po zmarłym małżonku jest możliwe w razie spełnienia jednej z alternatywnych przesłanek, a mianowicie:

1) ukończenia 50 lat do dnia śmierci małżonka lub uzyskania statusu osoby niezdolnej do pracy,

2) wychowywania dziecka, wnuka lub rodzeństwa, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole – 18 lat i jest uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym małżonku,

3) sprawowania pieczy nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy i niezdolnym do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej,

4) uzyskania wieku 50 lat lub niezdolności do pracy nie później niż w ciągu 5 lat od dnia śmierci małżonka lub wychowywania osób, o których mowa w wyżej wymienionym punkcie.

Warunkiem nabycia prawa do renty rodzinnej przez wdowę jest, poza spełnieniem przesłanek określonych w art. 70 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, pozostawanie przez małżonków do dnia śmierci jednego z nich w stanie faktycznej wspólności małżeńskiej (art. 70 ust. 3 tej ustawy). Ciężar dowodu niepozostawania w tej wspólności spoczywa na organie rentowym.

Prawo do renty rodzinnej uzyska także wdowa, która nie spełnia wyżej przedstawionych przesłanek pod warunkiem braku niezbędnych środków do utrzymania. Ma ona wówczas prawo do okresowej renty na czas roku od dnia śmierci męża albo na czas niezbędny do odbycia szkolenia pozwalającego na uzyskanie kwalifikacji niezbędnych do podjęcia pracy, nie dłużej jednak niż 2 lata od chwili śmierci.

Wysokość renty rodzinnej

Wysokość renty rodzinnej jest uzależniona od dwóch czynników. Po pierwsze, od wysokości świadczenia, jakie uzyskiwał (do jakiego miałby prawo) zmarły ubezpieczony, po drugie, wysokość renty rodzinnej jest uzależniona od tego, czy mamy do czynienia ze zbiegiem osób uprawnionych do pobierania świadczenia.

Jeżeli uprawnionym do renty rodzinnej jest tylko współmałżonek, otrzyma on świadczenie w wysokości 85% renty, jaka przysługiwałaby zmarłemu. Natomiast w przypadku zbiegu osób uprawnionych (małżonek i dziecko) wysokość renty wynosiłaby 90% świadczenia otrzymywanego przez zmarłego ubezpieczonego. W sytuacji, gdy do renty jest uprawniony małżonek i więcej dzieci, wysokość świadczenia wynosi 95% renty zmarłego współmałżonka.

W przypadku gdy wysokość emerytury zmarłego współmałżonka została ustalona z uwzględnieniem okresów pracy w gospodarstwie rolnym i tym samym zwiększono emeryturę o kwotę odpowiadającą części składkowej emerytury (ustalonej według zasad obowiązujących rolników) albo w razie gdy nie uzupełniono okresów składkowych pracą na roli, ale były opłacane składki na Fundusz Emerytalny Rolników, Fundusz Ubezpieczenia Społecznego Rolników i emerytura została obliczona z uwzględnieniem okresu opłacania składek na wyżej wymienione fundusze, to przy ustalaniu renty rodzinnej oblicza się ją jako procent świadczenia zmarłego w wysokości pomniejszonej o te zwiększenia, odpowiednio do liczby uprawnionych do renty. Tak obliczoną rentę rodzinną uzupełnia się do wysokości uwzględniającej 50% zwiększenia, które przysługiwałoby zmarłemu.

Wniosek o rentę rodzinną

Nabycie prawa do świadczenia po zmarłym mężu następuje na wniosek. Z uwagi na to ważne będzie, kiedy Pana żona złoży wniosek. Wniosek złożyć można w każdym czasie, sugeruję jednak, by był on złożony możliwie najwcześniej po śmierci.

W przypadku zgłoszenia wniosku o rentę rodzinną do końca miesiąca następnego po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć ubezpieczonego bądź emeryta lub rencisty prawo do renty rodzinnej przysługuje od dnia zgonu, nie wcześniej jednak niż od dnia spełnienia warunków do renty przez uprawnionych członków rodziny. Jeżeli wniosek zostanie złożony w kolejnych miesiącach, prawo do świadczenia przysługuje od miesiąca zgłoszenia wniosku.

Marginalnie zaznaczam, że ZUS nie może odmówić renty rodzinnej wdowie, która nadal jest aktywna zawodowo. Wysokość dochodów może wpływać jednak na wysokość świadczenia. W tej sytuacji trzeba mieścić się w tzw. kryterium zarobkowym.

Dorabianie do renty po zmarłym mężu

Dorabianie do renty po zmarłym jest jak najbardziej możliwe. Świadczeniobiorców obowiązują tutaj dokładnie takie same zasady jak emerytów i rencistów. W przypadku, gdy przychód uzyskiwany przez świadczeniobiorcę z tytułu pracy dodatkowej podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego nie przekracza 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał ogłoszony ostatnio przez GUS, wysokość renty rodzinnej nie ulega żadnym zmianom.

W sytuacji, gdy osoba uprawniona uzyskuje przychód, który przekracza 130% średniego miesięcznego wynagrodzenia, wówczas renta ulega zawieszeniu. Uzyskiwanie przychodu w kwocie z przedziału od 70 do 130% średniego wynagrodzenia powoduje zmniejszenie renty o kwotę przekroczenia pierwszego progu zarobkowego. Nie może to być jednak kwota większa niż aktualnie obowiązująca maksymalna kwota zmniejszenia określona przez ZUS.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - Dz.U. 1998 nr 162 poz. 1118