Prawne aspekty nagrywania i publikowania filmów z osobami trzecimi na tle publicznych przestrzeni

Ochrona wizerunku

Podczas filmowania na ulicach należy mieć na uwadze dobra osobiste nagrywanych, w tym ochronę wizerunku. Prawo autorskie obejmuje utrwalanie i rozpowszechnianie obrazu i dźwięku. Teoretycznie nie jest nielegalne nagrywanie kogoś bez jego zgody w miejscu publicznym, jeśli jest on widoczny i słyszalny, zwłaszcza jeśli jest to miejsce, w którym nie ma uzasadnionych oczekiwań co do prywatności. Pierwsze pytanie pozwala na wniosek, że znany jest Panu przepis Prawa autorskiego, a mianowicie:

„Art. 81. 1. Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie.

2. Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:

1) osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych;

2) osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza”.

Lub co najmniej słyszał Pan o takich możliwościach.

Pana nagranie zawierać będzie wizerunek osób, które przynajmniej na początku przypadkowo znalazły się w kadrze. Później ewentualnie dochodzi do wzajemnej interakcji. A w wyniku tego do dobrego sfilmowania postaci, twarzy.

Zgodnie z Kodeksem cywilnym każdy ma prawo do ochrony swojego wizerunku, co oznacza, że w przypadku naruszenia tego prawa, osoba filmowana może dochodzić swoich praw w sądzie. Jest to szczególnie istotne, gdy rozpowszechnianie wizerunku doszło do skutku bez wyraźnego zastrzeżenia ze strony osoby filmowanej.

Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych, wizerunek osoby jest chroniony prawnie. To oznacza, że rozpowszechnianie wizerunku bez zgody uprawnionego może być uznane za naruszenie praw osobistych. W świetle prawa, zgoda na rozpowszechnianie wizerunku jest kluczowa, szczególnie gdy mówimy o celach komercyjnych.

W praktyce, jeśli chcemy opublikować film, na którym widoczna jest wyraźnie dana osoba, powinniśmy uzyskać na to jej jej zgodę.

Wyjątek stanowią sytuacje, gdy osoba na nagraniu stanowi „tylko szczegół całości”, na przykład przechodzień w tle nagrania z koncertu.

Nagrywanie osób

Z drugiej strony ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych w zakresie ochrony wizerunku stawia jasne ramy. Jeżeli osoba nagrywana jest w sytuacji prywatnej lub jej wizerunek jest wykorzystywany w sposób mogący naruszyć jej dobra osobiste, takie działanie może być uznane za bezprawne.

Ulica to miejsce publiczne. Nie da się niestety uniknąć sytuacji, że w kadrze pojawia się osoby trzecie. Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych nagrywanie osoby w miejscu publicznym nie zawsze wymaga jej zgody. Na przykład, jeśli nagranie ma charakter dokumentalny lub służy ważnemu celowi społecznemu, wówczas filmowanie w miejscach publicznych jest uznawane za dozwolony użytek.

Co do zasady rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. Od tej generalnej zasady przepisy przewidują wyjątki:

1. Jeżeli dana osoba jako model pobrał wynagrodzenie za pozowanie i nie uzgodniono inaczej. Domniemywa się wtedy, że tym samym wyraziła zgodę na rozpowszechnianie utrwalonego wskutek tego pozowania wizerunku.

2. Kolejny dotyczy wizerunku osób powszechnie znanych. Ma on zastosowanie w sytuacji, w której zachodzą jednocześnie trzy warunki. Wizerunek musi przedstawiać osobę powszechnie znaną, utrwalono go w związku z pełnieniem przez tę osobę funkcji publicznych oraz rozpowszechniono w celu zrelacjonowania pełnienia tych funkcji przez daną osobę.

3. No i sytuacja, gdy osoba, której wizerunek utrwalono, stanowi jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz czy impreza publiczna.

Odnośnie ostatniego z wyjątków problemem jest często ocena, czy postać na filmiku jest jego głównym tematem, czy jedynie szczegółem realizacji. Pomocniczo przyjmuje się, że osoba stanowi element akcesoryjny przedstawionej całości, jeśli w razie usunięcia jej z filmiku nie zmieniłby się przedmiot i charakter całego materiału. Wówczas nie wymaga się zgody na publikację wizerunku. Rozbieżność możliwych interpretacji stanowi częste tło procesów sądowych.

Przepis wskazuje na osoby stanowiące jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza. Sformułowanie „takie jak” niewątpliwie wskazuje na przykładowy charakter wymienionych „okoliczności” (zob. też wyrok SA w Warszawie z dnia 10 lutego 2005 r., sygn. akt I ACa 509/04).

Zgoda czy brak zgody osoby?

Zgodnie z tym orzeczeniem rozpowszechnianie wizerunku nie wymagałoby zezwolenia, jeśli stanowiłby on „jedynie element akcydentalny lub akcesoryjny przedstawionej całości, tzn. w razie usunięcia wizerunku nie zmieniłby się przedmiot i charakter przedstawienia” (wyrok SA w Krakowie z dnia 19 grudnia 2001 r., sygn. akt I ACa 957/01). Czyli przypadkowy, niepodstawowy.

Założeniem skorzystania z przepisu jest zatem stwierdzenie podrzędności konkretnego wizerunku wobec przedstawianej całości. Dla przeprowadzenia tej logicznej operacji przydatny może być „test eliminacji”, zgodnie z którym wizerunek odgrywa wówczas rolę podrzędną, kiedy jego wyeliminowanie lub też zamiana nie wpływa na wartość ujęcia danej całości. Pośrednią przesłanką do oceny wzajemnego stosunku jest wielkość konkretnej osoby na danym zdjęciu lub inaczej – stopień wypełnienia przez nią kadru.

Problem jest w tym, że nagranie powstanie w miejscach publicznych, ale niekoniecznie podczas samej imprezy takiej jak zgromadzenie czy impreza publiczna lub tylko ujęcie krajobrazu.

U Pan jest to wydarzenie organizowane przez Pana z zamiarem utrwalania reakcji osób postronnych. Nie jest to jakikolwiek event w rozumieniu prawa. Czy są one częścią większej całości? Nie.

W nagranym przez Pana materiale rzeczywiście dojdzie do rozpowszechnienia czyjegoś wizerunku w rozumieniu prawa. Jeżeli dana osoba na nagraniu „miga” tylko ułamek sekundy, a w obrazku są inne rzeczy, odwracające uwagę, to pomimo że ona tam jest, często uznaje się, że nie ma miejsca rozpowszechnianie jej wizerunku.

Dojdzie do zaprezentowania danej osoby z jej ewentualna wypowiedzą. Pana nagranie chwilami kierowane będzie na określoną osobę.

Przyjmuje się, że skupienie obrazu/nagrania na konkretnej osobie (jej skadrowanie) wyklucza możliwość powołania się na wskazany wyjątek (J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie, Warszawa 2013, s. 467). Nawet, gdyby ta osoba była przedstawiona w sposób równoważny przedstawieniu innych osób, to rozpowszechnianie takiego wizerunku wymaga jej zgody.

Na aprobatę zasługuje wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 30 stycznia 2014 r. (sygn. akt I ACa 1452/13), w którym to potwierdzono stanowisko sądu I instancji, gdzie sąd ten podkreślił, że określenie zgromadzenie dotyczy każdej zbiorowości, niezależnie, czy jest ono przypadkowe, czy zorganizowane. Jeśli więc wykonanie zdjęcia czy nagrania nie było ukierunkowane indywidualnie na określoną osobę, przeciwnie: osoba ta jest przedstawiona w sposób równoważny przedstawieniu innych osób, to rozpowszechnianie takiego wizerunku nie wymaga zgody.

Ponownie, próżno tego szukać w przepisie, ale warunkiem skuteczności zezwolenia jest świadomość udzielającego, co będzie z wizerunkiem robione. Gdzie i w jakim celu będzie on wykorzystywany. Ktoś może nie mieć nic przeciwko mignięciu w reportażu, emitowanym w telewizji, ale nie bardzo mu się widzi wiszenie w Internecie po wieki. Inna może być też odpowiedź osoby zgadzającej się na wystąpienie w filmie z cyklu fajna impreza, gdyby ją zapytać, czy wesprze swoją twarzą reklamę sponsora.

Wielu prawników uważa, że powyższe względy przemawiają za tym, by zamierzony sposób korzystania z filmu pokrywał się z wymienionymi sposobami korzystania z wizerunku. Już samo sformułowanie „korzystanie z wizerunku na takich polach eksploatacji jak” nie brzmi zachęcająco, a już całkiem zniechęcić może zapoznanie się z ich listą. Jeśli zapyta się kogoś, czy nie ma nic przeciwko, żeby go pokazać w filmiku, który pójdzie do netu na stronę taką i taką, często powie, że nie ma problemu, a nawet podpisze, co trzeba.

Uzyskanie zgody osoby nagrywanej

Proponuję następujące rozwiązanie. Jeśli i tak podpisuje się umowę z kimś, kto bierze pieniądze za to, że w imprezie uczestniczy albo i tak trzeba z nim podpisać umowę z innego powodu, można wrzucić te wszystkie pola eksploatacji. W przypadku osób z tzw. łapanki, które wyświadczają nieodpłatną uprzejmość, najlepiej albo nagrać ich wypowiedź, z której wynika, że są świadome, co z ich wizerunkiem będzie się działo, albo jeśli mają już coś podpisać, można sobie odpuścić

1. wyprowadzenie do pamięci nieograniczonej ilości komputerów;
2. utrwalanie w pamięci nieograniczonej ilości komputerów;
3. nadawanie analogowe oraz cyfrowe wizji i/lub fonii, kodowane lub niekodowane, w jakimkolwiek systemie, formacie lub technologii, przewodowe oraz bezprzewodowe przez stację naziemną m.in. za pośrednictwem platform cyfrowych, telewizji mobilnej, IPTV, DSL, ADSL.

W skrajnych przypadkach niedoczas, światło, przerwa dźwiękowca 3 min temu, zgodę można wyinterpretować z okoliczności. Muszą być one jednak jednoznaczne. I trzeba mieć dowód, że one takie były. Jeśli ktoś podchodzi z mikrofonem z kostką konkretnej stacji czy sponsora i z operatorem za plecami,, a potencjalny rozmówca wdzięczy się i nie ucieka, to sprawia wrażenie, jakby wiedział, co robi. Jest co najmniej jedno orzeczenie, wydane przez polskie sądy w podobnych okolicznościach, na korzyść tego, kto korzystał z wizerunku.

Gdy ktoś udziela wypowiedzi przed kamerą, z prawnego punktu widzenia wystarczy, gdy dopowie, że zgadza się na wykorzystanie wizerunku w ustalonym zakresie.

Potrzebuje Pan zgody od osób, które będą widoczne na filmikach, szczególnie jeśli ich twarze są wyraźnie widoczne i mogą być zidentyfikowane – co najmniej na rozpowszechnianie ich wizerunku w internecie ze skonkretyzowanym portalem. Nie każdemu bowiem uśmiecha się być „na wieki” widocznym w internecie w sfilmowanej sytuacji i roli.

Monetyzacja filmików nie wpływa na konieczność uzyskania zgody na wykorzystanie wizerunku osób trzecich. Ta zgoda jest niezębna bez względu na cel publikacji filmiku z wizerunkiem osób trzecich. Zastosowanie szerszego kadru, w którym osoby machające są jedynie częścią większej sceny, bądź większej ilości osób, nie zawsze będzie dobrym rozwiązaniem. Każda z osób, która może rozpoznana, ma prawo do ochrony swego wizerunku.

Możliwe rozwiązania:

1. zapłata za wystąpienie i wypowiedź w filmiku, co musiałoby przybrać formę pisemnej zgody na sfilmowanie, rozpowszechnianie filmiku na wskazanych kanałach internetowych oraz potwierdzenie otrzymania zapłaty;

2. uzyskanie zgody danej osoby na rozpowszechnianie jej wizerunku w internecie, na wskazanych kanałach – w trakcie dokonywania nagrania.

Zgoda jest podstawowym warunkiem legalności rozpowszechniania wizerunku. Ustawodawca nie przewidział żadnych szczególnych wymogów co do formy udzielonej zgody, a więc należy przyjąć, że zgoda taka może zostać udzielona w dowolny sposób – musi być jednak przy tym niewątpliwa.

Niewątpliwość zgody odnosi się do zakresu i warunków rozpowszechniania. Oznacza to, że, udzielając zgody, osoba musi być świadoma miejsca, czasu i charakteru publikacji swojego wizerunku.

Ze zgodą dorozumianą nie należy mylić sytuacji, w której osoba ani nie wyraża zgody, ani nie odmawia. Nawet jeśli osoba nie sprzeciwia się zrobieniu jej ujęcia ani nie sprzeciwia się wyraźnie publikacji takiego ujęcia w ogólnie dostępnym miejscu, nie oznacza to, że wyraża zgodę na rozpowszechnianie w ten sposób swojego wizerunku.