Prawa świadka

Regulacje dotyczące sposobu przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka

Rozstrzygnięcia w sprawach karnych następują na podstawie ustaleń poczynionych przez sąd w trakcie trwania procesu.

Ustalenia te są dokonywane na podstawie całokształtu zebranego w sprawie materiału dowodowego. Dowodami mogą być: zeznanie świadka, wyjaśnienia oskarżonego, opinia biegłego, eksperyment procesowy, oględziny (miejsca, rzeczy bądź osoby), wywiad środowiskowy, zapis obrazu bądź dźwięku, dokumenty, okazanie (rozpoznanie).

Regulacje dotyczące sposobu przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka znajdziemy w art. 177-192a Kodeksu postępowania karnego, a także w przepisach szczególnych, np. w ustawie z dnia 25 czerwca 1997 roku o świadku koronnym.

Świadek to osoba wezwana do uczestnictwa w postępowaniu, która dostarcza zeznań. Najbardziej wiarygodny jest świadek czynu (tzw. dowód bezpośredni). Jednak możliwe jest powołanie na świadka również osobę, która słyszała od świadka czynu o okolicznościach popełnienia danego przestępstwa (tzw. dowód pośredni). W charakterze świadka można przesłuchać również ekspertów z różnych dziedzin; kuratora, który przeprowadził wywiad środowiskowy; osobę dokonującą przeszukania, biegłych, itp.

Na świadku ciążą następujące obowiązki procesowe:

Obowiązek stawienia się i złożenia zeznań

Nieusprawiedliwione niestawiennictwo świadka albo jego oddalenie się z miejsca przesłuchania bez zezwolenia organu prowadzącego postępowanie może skutkować nałożeniem na świadka kary pieniężnej, a nawet zarządzeniem jego przymusowego doprowadzenia. Nawet jeżeli świadek skorzystał z prawa do odmowy zeznań, jest zobowiązany stawić się na każde wezwanie sądu.

Obowiązek mówienia prawdy i niezatajania prawdy

Przed rozpoczęciem przesłuchania należy uprzedzić świadka o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy, o której mowa w art. 233 Kodeksu karnego. Przyrzeczenie od świadka może odebrać tylko sąd lub wyznaczony sędzia. Treść przyrzeczenia znajduje się w przepisie art. 188 § 1 K.p.k. i brzmi:

Świadomy znaczenia moich słów i odpowiedzialności przed prawem przyrzekam uroczyście, że będą mówił szczerą prawdę, niczego nie ukrywając z tego, co mi jest wiadome.

Świadek składa przyrzeczenie przed rozpoczęciem zeznań. Jeżeli żadna ze stron się temu nie sprzeciwi, to sąd odstępuje od odebrania przyrzeczenia. Osoby nieme i głuche składają przyrzeczenie przez podpisanie tekstu przyrzeczenia.

Nie odbiera się przyrzeczenia:

• od osób, które nie ukończyły 17 lat,
• gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że świadek z powodu zaburzeń psychicznych nie zdaje sobie należycie sprawy ze znaczenia przyrzeczenia,
• gdy świadek jest osobą podejrzaną o popełnienie przestępstwa będącego przedmiotem postępowania lub pozostającego w ścisłym związku z czynem stanowiącym przedmiot postępowania albo gdy za to przestępstwo został skazany,
• gdy świadek był prawomocnie skazany za fałszywe zeznanie lub oskarżenie.

Świadek dysponuje następującymi uprawnieniami procesowymi:

Prawo do odmowy zeznań

Jeśli świadek jest osobą najbliższą dla oskarżonego, może skorzystać z prawa do odmowy składania zeznań, o czym powinien zostać pouczony przez organ, który dokonuje przesłuchania.

Osobą najbliższą dla oskarżonego jest jego małżonek, były małżonek, wstępni (rodzice, dziadkowie), zstępni (dzieci, wnukowie), rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii i stopniu, osoba pozostająca z oskarżonym w stosunku przysposobienia lub we wspólnym pożyciu (konkubent), małżonek przysposobionego, pasierb czy mąż siostry. Prawo odmowy zeznań trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia.

Uprawnienie do odmowy składania zeznań przysługuje również świadkowi, który w innym postępowaniu występuje w charakterze oskarżonego o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem (art. 182 § 3 K.p.k.), to jest gdy przestępstwo to pozostaje w związku z przestępstwem, co do którego ma złożyć zeznania jako świadek.

Jeśli świadek skorzysta z tego prawa, to jego poprzednio złożone zeznanie nie może służyć za dowód ani być odtworzone. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, iż świadek, który skorzystał z prawa odmowy zeznań, może zmienić decyzję w tym zakresie i zrezygnować z tego prawa.

Uprawnienie do odmowy zeznań przysługuje również osobie, która jest zobowiązana do zwrotu korzyści uzyskanej z cudzego czynu (art. 416 § 3 K.p.k.).

Prawo do odmowy zeznań oraz zwolnienie od zeznawania przysługują świadkowi zarówno w postępowaniu przygotowawczym jak i sądowym, przy czym terminem, do którego można z tego prawa skorzystać, jest chwila pierwszego przesłuchania go w postępowaniu sądowym.

Prawo do uchylenia się od odpowiedzi na pytanie

Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby jego lub osobę mu najbliższą narazić na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.

Prawo do żądania, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą (art. 183 § 2 K.p.k.).

Prawo do swobodnej wypowiedzi

W trakcie składania zeznań świadek powinien móc swobodne się wypowiedzieć. Następnie strony i organ przesłuchujący zadaje pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi.

W sytuacji, gdy świadek nie może się stawić na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej niedającej się pokonać przeszkody, można przesłuchać go w miejscu jego pobytu.

Przesłuchanie rozpoczyna się od zebrania podstawowych danych. Sąd pyta o imię, nazwisko, wiek, zajęcie, miejsce zamieszkania, karalność za fałszywe zeznania lub oskarżenie oraz stosunek do stron.

Kogo nie wolno przesłuchiwać jako świadka?

1. obrońcy lub adwokata działającego na podstawie art. 245 § 1 K.p.k., co do faktów, o których dowiedział się, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę,
2. duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi.

Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy państwowej mogą być przesłuchane co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, tylko po zwolnieniu od obowiązku zachowania tajemnicy przez uprawniony organ przełożony.

Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy służbowej lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy.

Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, lekarskiej lub dziennikarskiej mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.

Zwolnienie dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy nie może dotyczyć danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również identyfikację osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych.

Poprzedni materiał

Następny materiał