Prawa spadkowe osoby ubezwłasnowolnionej

Czy osoba ubezwłasnowolniona może być spadkobiercą

Prawa spadkowe osoby ubezwłasnowolnionej i osoby posiadającej pełną zdolność do czynności prawnej są takie same. Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie posiada bowiem zdolność prawną, a więc zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków, np. wynikających z dziedziczenia.

Osoba ubezwłasnowolniona może być spadkobiercą, a także ubiegać się o zachowek. Jako że ubezwłasnowolnienie powoduje, że osoba nie ma zdolności do czynności prawnych w toku ewentualnych postępowań o stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku czy o zachowek, reprezentuje ją opiekun prawny.

Fakt przebywania osoby ubezwłasnowolnionej w domu pomocy społecznej nie ogranicza w żaden sposób praw tej osoby związanych z nabyciem spadku lub prawem do zachowku.

Pominięcie jednego ze spadkobierców ustawowych w testamencie

Jeżeli zgodnie z testamentami zmarłych rodziców osoba ubezwłasnowolniona została wykluczona z dziedziczenia (a spadkobiercami rodziców jest rodzeństwo tej osoby), a testamenty są ważne, to wówczas ubezwłasnowolniony nie dziedziczy po rodzicach. Może on ubiegać się, jako pominięty w testamencie, o zachowek, o ile nie został w testamencie wydziedziczony, czyli pozbawiony prawa do zachowku (oczywiście, wszystkich czynności dokonuje w imieniu tej osoby jej opiekun prawny).

Na marginesie dodam, że jeden testament sporządzony wspólnie przez oboje rodziców może być testamentem nieważnym. Zgodnie bowiem z art. 942 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.) „testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy”.

Nie narusza zakazu z art. 942 K.c. sporządzenie testamentu własnoręcznego w taki sposób, że na jednej karcie papieru zostaną umieszczone dwa testamenty – najpierw zostanie spisana wola jednego z testatorów, podpisana i opatrzona datą, a następnie poniżej druga osoba spisze swoją wolę, złoży podpis i umieści datę.

Czy osobie pominiętej w testamencie należy się zachowek?

Stosownie do art. 991 § 1 K.c. „zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek)”.

Ze względu na powyższy przepis opiekun prawny osoby ubezwłasnowolnionej może żądać w jej imieniu zapłaty zachowku po rodzicach.

Wysokość należnego zachowku jest uzależniona od tego, jaki udział w spadku odziedziczyłaby osoba ubezwłasnowolniona, gdyby miało miejsce dziedziczenie ustawowe, oraz od tego, czy osoba ta jest, czy nie jest trwale niezdolna do pracy (w przypadku ubezwłasnowolnionego zapewne jest on trwale niezdolny do pracy).

Dziedziczenie po rodzicach

Należy też pamiętać, że dziedziczenie po rodzicach należy rozpatrywać po każdym z nich oddzielnie. I tak, spadkobiercami ustawowymi rodzica zmarłego wcześniej są: drugi rodzic (jeżeli rodzice byli małżeństwem) oraz dzieci, w równych udziałach, z tym że małżonek dziedziczy co najmniej 1/4 udziału w spadku. Natomiast spadek po drugim rodzicu (jeżeli nie ma testamentu) dziedziczą dzieci w częściach równych.

Należy pamiętać, że zgodnie z art. 1007 § 1 Kodeksu cywilnego „roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów i poleceń przedawniają się z upływem lat trzech od ogłoszenia testamentu”.

Przedawnienie roszczenia o zachowek w przypadku osoby ubezwłasnowolnionej

W przypadku osoby ubezwłasnowolnionej odnośnie przedawnienia roszczenia istotne znaczenie może mieć art. 122 § 1 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym „przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia”.

Tak więc reasumując, jeżeli rodzice pozostawili testamenty, w których do spadku powołali tylko część swoich dzieci, pozostałym spadkobiercom ustawowym, w tym dziecku ubezwłasnowolnionemu, przysługuje roszczenie o zachowek kierowane w stosunku do spadkobierców testamentowych. W imieniu ubezwłasnowolnionego całkowicie działa jego opiekun prawny.