Prawa i obowiązki dorosłej córki

Obowiązki dziecka względem rodzica

Podstawę prawną niniejszej opinii stanowią przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zwanego dalej K.r.io. oraz przepisy Kodeksu cywilnego – w skrócie K.c.

Istotne znaczenie z punktu widzenia Pani zapytania ma treść art. 91 K.r.io., zgodnie z którym „dziecko, które ma dochody z własnej pracy, powinno przyczyniać się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny, jeżeli mieszka u rodziców. Dziecko, które pozostaje na utrzymaniu rodziców i mieszka u nich, jest obowiązane pomagać im we wspólnym gospodarstwie”.

Jak podkreśla się w literaturze, „w przepisie art. 91 § 1 K.r.io. zawarty jest obowiązek przyczyniania się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny. Oznacza to, że dziecko ma »przyczyniać się«, czyli partycypować w części kosztów, oraz że chodzi nie o koszty utrzymania samego dziecka, ale całej rodziny. Przez rodzinę należy tu rozumieć wyłącznie osoby, z którymi dziecko zamieszkuje. Pozytywną przesłankę obowiązku, o którym mowa w art. 91 § 1 K.r.io., stanowi zamieszkiwanie dziecka u rodziców. Koszty utrzymania ograniczają przedmiotowy obowiązek do partycypowania w kosztach wyżywienia oraz utrzymania mieszkania. W art. 91 § 2 K.r.io. ustawodawca wprowadził obowiązek dziecka pomagania rodzicom »we wspólnym gospodarstwie«. W uchwale z dnia 28 czerwca 1989 r., III CZP 65/89 (OSNCP 1990, nr 7–8, poz. 90), SN wyjaśnił, że chodzi o »pomoc« w postaci pracy fizycznej w gospodarstwie domowym, gospodarstwie rolnym oraz zakładzie rzemieślniczym” (G. Jędrejek, Komentarz do art.91 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, 01.10.2013).

Pomimo powyższych poglądów w literaturze i w praktyce przeważa pogląd, zgodnie z którym obowiązki o których mowa w art. 91 K.r.io., nie mogą być egzekwowane w drodze przymusu bezpośredniego. Innymi słowy nie może Pani uzyskać wyroku sądowego, który pozwoli Pani skierować sprawę do egzekucji. Zachowanie córki może jednak stanowić podstawę do zastosowania przymusu pośredniego, tj. wydziedziczenia, odwołania darowizny.

Wydziedziczenie dziecka

„Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych”.

Zachowanie opisane przez Panią w mojej ocenie mieści się w definicji pkt 3, tj. uporczywe niedopełnienia względem Pani jako matki (spadkodawcy) obowiązków rodzinnych. Innymi słowy może Pani przed notariuszem lub w zaciszu domu spisać testament, w którego treści powoła Pani jako jedynego spadkobiercą swojego męża ze wskazaniem, iż wydziedzicza Pani córkę. Wówczas córka nie tylko nie będzie wchodziła w krąg Pani spadkobierców, ale także nie będzie jej przysługiwał zachowek.

Profesor Andrzej Kidyba wskazuje, iż „przyczyna wydziedziczenia wymieniona w art. 1008 pkt 3 k.c. polega na uporczywym niedopełnianiu względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Zachowanie uprawnionego do zachowku odnosi się do osoby spadkodawcy i dotyczy niedopełniania obowiązków rodzinnych względem niego, na przykład niewykonywanie obowiązku alimentacyjnego, nieudzielanie opieki, brak pomocy w chorobie itp. Należy jednak podkreślić, że wskazane zachowanie musi nosić cechy uporczywości, czyli musi być długotrwałe czy wielokrotne”.