Praca za granicą a mieszkanie socjalne

Wyjazd za granicę w celach zarobkowych lokatora mieszkania socjalnego

W takich przypadkach – nie tylko odnośnie do lokali socjalnych – szczególnie dużo do powiedzenia ma dana gmina, która wynajmuje mieszkanie komunalne. W poszczególnych gminach zdarzają się różne sytuacje. W jednych bez większego problemu można uzyskać tytuł prawny do mieszkania komunalnego, w innych zaś latami oczekuje się w kolejce. Ludzie przemieszczają się między gminami – niekiedy zachętą może być perspektywa szybszego otrzymania lokalu komunalnego. Trzeba wziąć pod uwagę to, że wieści szybko się rozchodzą. Niekiedy ludzie z sąsiedztwa sami „mają na oku” dane mieszkanie – np. chcąc polepszyć warunki mieszkaniowe swoje lub kogoś ze swojego otoczenia; czasami odzywa się w kimś poczucie sprawiedliwości społecznej („tylu ludzi czeka na mieszkania, a to stoi puste”).

Praktyka pokazuje, że mieszkań komunalnych (nie tylko lokali socjalnych) dotyczy dużo powiadomień o „pustostanach” (niekiedy anonimowych). Gminy różnie reagują na takie powiadomienia. W przyszłym roku mają się odbyć kolejne wybory samorządowe, więc proszę liczyć się z tym, że ewentualne nagłośnienie – w samej lokalnej społeczności (nawet bez udziału mediów) bezczynności władz gminnych odnośnie do „pustostanu” może mieć przełożenie na wyniki przyszłych wyborów.

Pan zapewne zna sytuację w swojej gminie. Jeżeli postępowanie sądowe było rzeczywiście sporne (gmina wzbraniała się przed przyznaniem Panu lokalu socjalnego), to ryzyko – z Pana perspektywy – aktywnego starania się przez daną gminę (przez reprezentującą ją administrację) o „odzyskanie” rzeczonego mieszkania jest większe. Niekiedy nawet w gminie bez większych problemów mieszkaniowych mogą się liczyć względy ambicjonalne (urzędnicy uznają, że po przegranej w sądzie trzeba się przyglądać danemu mieszkaniu).

Jest sporo różnego rodzaju ryzyka, z którym proszę się liczyć; także w zakresie prawa.

Wyżej zasygnalizowałem typowe sytuacje faktyczne, z którymi trzeba się liczyć. Pora przyjrzeć się bliżej rozwiązaniom prawnym.

W zakresie prawa materialnego (to jest merytorycznego) szczególnie duże znaczenie mają przepisy Kodeksu cywilnego (skrótowo: K.c.) oraz ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego. Ewentualne spory prawne rozpatrywane są według Kodeksu postępowania cywilnego (skrótowo: K.p.c.). W załączniku podaję przepisy, które szczególnie mocno wiążą się z Pańskim pytaniem. Proszę się z nimi zapoznać. Proponuję również zapoznać się z pozostałymi przepisami o najmie: art 659 i następne K.c. oraz z ustawą o ochronie praw lokatorów. Niekiedy jakaś okoliczność może się wydawać oczywista (np. prawnie istotna albo bez znaczenia prawnego), a lektura przepisów prawnych przyczynia się do racjonalizacji określonych stanowisk; w przypadku najmu, chociażby odnośnie do nakładów na najęty lokal mieszkalny (szczegółowe przepisy zawarto w artykule 6 i następnych ustawy o ochronie praw lokatorów). W dostępie do przepisów prawnych szczególnie pomocna może okazać się sejmowa baza danych, której adres także przesyłam w załączniku.

Przyznanie lokalu socjalnego na podstawie orzeczenia sądu

Lokal socjalny – zwłaszcza przyznany na podstawie orzeczenia sądu – trzeba jednoznacznie odróżnić od „mieszkania wypoczynkowego” lub innego miejsca odwiedzanego okazjonalnie (mogącego kojarzyć się z czymś w rodzaju hotelu). To jest jednoznaczne w świetle przepisów prawa. Jeśli dana gmina (najprawdopodobniej miejska) zajmie takie stanowisko i będzie postępowała zgodnie z prawem (czyli lege artis), to szansa „utrzymania” mieszkania przez Pana byłaby znikoma – poza szczególnie usprawiedliwionymi okolicznościami, w świetle zasad współżycia społecznego (art. 24 ustawy o ochronie praw lokatorów). Jeżeli dana gmina (lub ktoś ją reprezentujący) będzie patrzył przez palce na okazjonalne korzystanie z lokalu socjalnego lub zachowa się nieprofesjonalnie, to sytuacja przedstawiona przez Pana może trwać długo, a przynajmniej mogłaby być przedłużana – np. na podstawie przepisów o ochronie posiadania (art. 342 i następne K.c.).

Czy zamieszkanie za granicą może wiązać się z utratę prawa do mieszkania socjalnego w Polsce?

Gminy mają szczególnie wiele zadań wobec osób zamieszkałych na ich terenie. W świetle prawa polskiego można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania (art. 28 K.c.) – niekoniecznie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Skoro podjął Pan pracę za granicą i zamieszkał poza Polską wraz z dziećmi, których wychowywanie zapewne miało wpływ na odnośne orzeczenie sądowe – to miejscem zamieszkania Pana oraz Pańskich dzieci jest jakiś adres poza Polską, a więc również poza daną gminą. Od aktywności urzędników – niekiedy „inspirowanych” przez osoby prywatne – zależy to, czy i kiedy (jeśli w ogóle) dojdzie do wymeldowania Pana oraz dzieci z danego mieszkania. Sprawami meldunkowymi w Polsce zajmują się gminy, więc odpowiednia współpraca komórek administracyjnych odnośnego urzędu miejskiego może przyczynić się do wydania decyzji o wymeldowaniu, a ta mogłaby wiązać się z pozbawieniem Pana tytułu prawnego do mieszkania socjalnego.

Określenie „tytuł prawny” (mocno akcentowane w ustawie o ochronie praw lokatorów) ma bardzo duże znaczenie – dużo większe od (często w Polsce przecenianego) zameldowania. Umowa najmu (w tym przypadku: dotycząca lokalu socjalnego) jest Pana tytułem prawnym do danego lokalu mieszkalnego – właśnie stosunek najmu (prawo najmu), a nie zameldowanie. Podkreślam to, ponieważ część ludzi walczy o zameldowanie „jak o niepodległość”, niekiedy lekceważąc poważniejsze zagadnienia (np. dotyczącą najmu sprawę sądową).

Pan – jako najemca (jeżeli najem nadal wiąże Pana z daną gminą) – ma status posiadacza zależnego przedmiotowego mieszkania. Posiadaczem samoistnym mieszkania jest określona gmina – będąca jego właścicielem (art. 140 K.c.); zazwyczaj posiadaczem samoistnym rzeczy jest jej właściciel. Jednym z uprawnień właściciela (art. 140 K.c.) jest pobieranie pożytków z własnej rzeczy. W przypadku mieszkań socjalnych, ustawodawca postanowił w artykule 8a ustęp 4d ustawy o ochronie praw lokatorów: „W stosunkach najmu lokali socjalnych zysku nie zalicza się jako jednego ze składników czynszu”. Proszę liczyć się przynajmniej z tym, że właściwa gmina zażąda od Pana płacenia odszkodowania podobnego do odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu (art. 23 w związku z artykułem 18 ustawy o ochronie praw lokatorów).

Napisał Pan, że „sytuacja zmusiła Pana” do podjęcia pracy za granicą. Część ludzi w Polsce pozostaje pomimo potencjalnych możliwości wyjazdu – jedni czują się związani z miejscem, na innych spoczywają poważne obowiązki na miejscu (np. opiekowanie się kimś niedołężnym). Brakuje racjonalnych powodów, dla których podatnicy w Polsce mieliby ponosić koszty utrzymania okazjonalnie odwiedzanych mieszkań, które formalnie przyznano jako lokale socjalne – niezależnie od przyczyn i celu emigracji najemcy (najemców). Można domagać się alimentacji – art. 128 i następne Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (w skrócie: K.r.o.) – ale wobec ograniczonego kręgu osób. Kapitalizm (oficjalnie przywrócony w Polsce ponad 20 lat temu) – zwłaszcza w faktycznie przyjętej w Polsce jego liberalnej wersji – oznacza, między innymi, obowiązek samodzielnego starania się o utrzymanie siebie oraz swoich najbliższych. Rzeczpospolita Polska ani gminy funkcjonujące na jej terytorium nie mają prawnego obowiązku zapewniania mieszkań każdemu polskiemu obywatelowi – o czym dobitnie świadczy bezdomność, w tym jej skandaliczna wprost skala.

Wypowiedzenie umowy najmu lokalu socjalnego z artykułu 25 ustawy o ochronie praw lokatorów

Skoro mieszka Pan (i pracuje) za granicą, to najprawdopodobniej przysługuje Panu tytuł prawny do określonego mieszkania poza Polską – w takim przypadku spełniona jest przesłanka wypowiedzenia umowy najmu lokalu socjalnego z artykułu 25 ustawy o ochronie praw lokatorów. Chodzi o możliwość wypowiedzenia umowy najmu lokalu socjalnego. Wprawdzie z treści artykułu 688 K.c. wynika, że wypowiedzieć można umowę najmu na czas nieoznaczony, ale artykuł 25 ustawy o ochronie praw lokatorów jest przepisem szczególnym (łacińskie: lex specialis), czyli przepisem dopuszczającym wyjątek od reguły z artykułu 688 K.c. Relacja między tymi przepisami prawnymi wiąże się z zawieraniem na czas oznaczony umowy najmu lokalu socjalnego (art. 23 ustawy o ochronie praw lokatorów).

Gmina – z różnych powodów (np. chcąc oszczędzić na kosztach prowadzenia sporu sądowego) – może zdecydować się na poczekanie do czasu wygaśnięcia umowy najmu lokalu socjalnego. Jak wyżej wskazałem (z odniesieniem do przepisu prawnego), chodzi o najem na czas oznaczony. Proszę sprawdzić, kiedy wygaśnie zawarta przez Pana umowa najmu. Ewentualnym rozwiązaniem pośrednim (zwłaszcza z perspektywy gminy lub reprezentującej ją administracji) może być odmowa ponownego zawarcia umowy najmu.

Warto przyjrzeć się również ewentualnym zagadnieniom organizacyjnym.

Najprawdopodobniej nie informował Pan wynajmującego o podjęciu pracy za granicą. Dlatego proszę liczyć się z tym, że korespondencja urzędowa może być kierowana na adres danego mieszkania komunalnego (socjalnego). W Polsce obowiązuje reguła podwójnego awizowania korespondencji oficjalnej (np. z organów administracji lub z sądów). Może Pan przegapić nadejście korespondencji oficjalnej – np. wypowiedzenia umowy najmu lub pisma z sądu (np. odpisu pozwu oraz wezwania do udzielenia odpowiedzi na pozew). Z tym zwłaszcza wiąże się wyrażone wcześniej powątpiewanie co do aktualnego obowiązywania danej umowy najmu.

Bardzo dużo zależy od nastawienia osób urzędowych oraz (w jakimś stopniu) od osób mieszkających w okolicy lub ludzi (niekoniecznie bezdomnych) szukających lokalu komunalnego dla siebie lub kogoś bliskiego. Wątpić należy w to, by ktoś z urzędu miasta lub z administracji – nawet Panu życzliwy – zaryzykował stanowiskiem pracy lub odpowiedzialnością prawną (a można odpowiadać karnie za niedopełnienie obowiązków), jeśli osoba zainteresowana wyjaśnieniem sytuacji rzeczonego mieszkania wykaże się determinacją i konsekwencją (np. informując media lub organy ścigania).

Jeśli ktoś (zwłaszcza osoba urzędowa) zechce, to bez problemu znajdzie dowody na to, że Pan (wraz z dziećmi) mieszka poza daną gminą. Wystarczy doprowadzić do wyjaśnienia, czy dzieci wywiązują się z prawnego obowiązku szkolnego.

Proszę opracować dobry plan działania oraz zastanowić się nad celowością kupowania wyposażenia do mieszkania, do którego Pan może utracić tytuł prawny (o ile Pan go jeszcze ma). W świetle artykułu 670 K.c. wynajmującemu przysługuje ustawowe prawo zastawu na ruchomościach najemcy wniesionych do najmowanego mieszkania. Chodzi o zabezpieczenie czynszu i świadczeń z wiązanych z czynszem. Odpowiednikiem czynszu może być odszkodowanie za bezumowne korzystanie z lokalu lub żądane od osoby, która utraciła prawo korzystania z lokalu socjalnego.

Eksmisja z mieszkania socjalnego

Zdarza się, że gminy starają się usunąć z mieszkań osoby dłużej leczące się w szpitalach lub ośrodkach rehabilitacyjnych. Sama chęć powrotu kiedyś do Polski (niekoniecznie do danej gminy) to stanowczo za mało, by określona gmina i związani z nią podatnicy mieli ponosić konsekwencje (zwłaszcza finansowe) chęci utrzymania przez Pana mieszkania komunalnego przyznanego jako socjalne (czyli wynajmowanego bez zysku).

Oczywiście, wykluczone byłoby dosłowne wyrzucanie Pana z mieszkania – legalnej eksmisji może dokonać komornik w oparciu o ważny tytuł egzekucyjny lub wykonawczy; w sprawach o eksmisję takim tytułem zazwyczaj jest prawomocny wyrok sądowy w sprawie o eksmisję. Prawnie zakazane jest samowolne pozbawianie posiadania (art. 342 i następne K.c.) – również przez właściciela rzeczy odnośnie do jej posiadacza zależnego (np. najemcy albo byłego najemcy).

Mam nadzieję, że treść tej odpowiedzi pomoże w dobrym załatwieniu tej sprawy. Zdaję sobie sprawę z tego, że Pańskie oczekiwania mogą być odmienne od obowiązującego stanu prawnego. Moim zdaniem w Pana interesie leży przedstawienie przeze mnie informacji o prawie obowiązującym oraz o sposobach jego stosowania (zwłaszcza szczególnie ważnych z praktycznego punktu widzenia).