Praca na kolei, warunki szkodliwe a wysokość emerytury

Rozwiązanie umowy na mocy porozumienia stron z przyczyn leżących po stronie pracodawcy

Głównym celem programu dobrowolnych odejść jest zachęcenie pracowników do dobrowolnego rozwiązania stosunku pracy w firmie, która stoi przed koniecznością redukcji zatrudnienia. Zwykle umowy są rozwiązywane na mocy porozumienia stron z przyczyn leżących po stronie pracodawcy. Tak też stało się w Pańskiej sytuacji i obecnie chciałby Pan skorzystać z możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę.

Emerytura kolejowa

Emerytura kolejowa to odrębny rodzaj emerytury przysługującej tylko pracownikom kolejowym. Aby otrzymać emeryturę kolejową należy spełnić warunki określone w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: „ustawa emerytalna”). Używając określenia – emerytura kolejowa przysługuje pracownikom kolejowym, ustawodawca ograniczył krąg osób, które mogą ubiegać się o to świadczenie do pozostających w stosunku pracy w kolejowych jednostkach organizacyjnych, tj. w:

• jednostkach organizacyjnych przedsiębiorstwa Polskie Koleje Państwowe, z wyłączeniem biur projektów kolejowych,
• innych jednostkach (komórkach) organizacyjnych, których pracownicy byli objęci dotychczasowymi przepisami o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin,
• podmiotach wydzielonych z przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe w okresie od 1 września 1999 r. do dnia wpisu spółki Polskie Koleje Państwowe Spółka Akcyjna do rejestru handlowego,
• spółce Polskie Koleje Państwowe Spółka Akcyjna od dnia jej wpisu do rejestru handlowego oraz w innych podmiotach wydzielonych z tej spółki na podstawie ustawy z 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe (Dz. U. Nr 84, poz. 948 z późn. zm.).

Dla kogo wcześniejsza emerytura kolejowa?

Wcześniejsza emerytura kolejowa przewidziana jest w art. 40 ustawy emerytalnej.

Pan urodził się po 1948 r., zatem nie będziemy tu rozpatrywać warunków, jakie muszą spełniać osoby urodzone przed tą datą, do których wprost odnosi się wymieniony art.40 ustawy emerytalnej. Dodam jednak, że pracownicy kolejowi urodzeni po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. mają prawo do wcześniejszej emerytury kolejowej na zasadach przewidzianych dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., jeśli warunki wymagane do uzyskania tego świadczenia spełnili do końca 2008 r. Jednakże trzeba mieć świadomość, że konieczność spełnienia warunków do przyznania emerytury kolejowej, co do wieku, stażu emerytalnego oraz stażu szczególnego przez osoby urodzone w latach 1949-1968 skutkuje tym, że w myśl obecnych regulacji możliwości uzyskania tego świadczenia nie mają mężczyźni z tej grupy wiekowej. Żaden z nich nie ukończył bowiem wymaganego wieku 60 lat do końca 2008 r. Z emerytury mogły więc skorzystać tylko kobiety urodzone w latach 1949-1953.

Kolejarze mają dwie możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę:

1. emerytura kolejowa przewidziana w ustawie emerytalnej oraz
2. emerytura z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

Emerytura kolejowa (art. 40 ustawy emerytalnej): Zgodnie z art. 184 ustawy emerytalnej osoba ubezpieczona nabywa prawo do wcześniejszej emerytury po osiągnięciu wieku przewidzianego w ustawie (55 lat dla kobiet, 60 lat dla mężczyzn lub niższy), jeżeli w dniu wejścia ustawy, tj. 1 stycznia 1999 r. osiągnęła:

• 15-letni okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,
• okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn
  
  – pod warunkiem nieprzystąpienia do Otwartego Funduszu Emerytalnego (lub złożyła wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w takim funduszu, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa).

Przejście na wcześniejszą emeryturę z uwagi na wykonywanie pracy w szczególnych warunkach

Drugim sposobem na wcześniejszą emeryturę jest wykonywanie pracy w szczególnych warunkach. Przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Ponadto taki pracownik:

1. osiągnął wiek emerytalny wynoszący dla kobiet 55 lat, mężczyzn 60 lat;
2. ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny, w tym co najmniej 15 lat zatrudnienia na kolei, łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia na kolei.

Osoby, które odpowiednio długo pracowały w szczególnych warunkach (w tym również na kolei), mogą przejść na omówioną wcześniej emeryturę przewidzianą w art. 32 ustawy emerytalnej. Niektóre prace na kolei zostały wymienione w wykazie A rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego. Ponadto zgodnie z § 4 ust. 3 wspomnianego rozporządzenia – do 15-letniego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach uprawniającego do przejścia na emeryturę z wykazu A, zalicza się też m.in. okresy zatrudnienia na kolei w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin. Z możliwości przejścia na emeryturę z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach korzystają przede wszystkim ci kolejarze, którzy nie byli zatrudnieni na kolei przez tak długi okres, aby przejść na emeryturę kolejową, a mają również inny okres pracy w szczególnych warunkach.

Ustalenie stażu pracy kolejowej wymaganego do przyznania wcześniejszej emerytury

Ustalając 15-letni staż pracy kolejowej wymagany do przyznania wcześniejszej emerytury, ZUS zalicza:

• okresy zatrudnienia na kolei,
• okresy równorzędne z okresami zatrudnienia na kolei,
• okresy zaliczane do okresów zatrudnienia na kolei.

Ustalając staż pracy kolejowej, ZUS uwzględnia również okresy równorzędne z zatrudnieniem na kolei, do których należą okresy:

• pobierania – po ustaniu zatrudnienia na kolei w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa obowiązującego w danym zawodzie – zasiłku chorobowego, macierzyńskiego lub opiekuńczego z tytułu tego zatrudnienia;
• pobierania renty chorobowej przyznanej przez właściwą kolejową jednostkę organizacyjną;
• wykonywania przed 1 stycznia 1975 r. pracy w kolejowej jednostce organizacyjnej na podstawie umowy o naukę zawodu, przyuczenia do określonej pracy lub odbycia wstępnego stażu pracy;
• zatrudnienia lub pełnienia funkcji z wyboru w związkach zawodowych w czasie bezpłatnego urlopu udzielonego pracownikowi na ten cel;
• zatrudnienia, jednak nie dłuższego niż pięć lat, licząc od ustania zatrudnienia na kolei, jeżeli zatrudnienie na kolei ustało wskutek:
  – przejścia za zgodą kolejowej jednostki organizacyjnej do zatrudnienia w resorcie komunikacji niebędącego zatrudnieniem na kolei,
  – przejścia z zatrudnienia na kolei do zatrudnienia w urzędach naczelnych i centralnych organów administracji państwowej,
• – nawiązania stosunku pracy na podstawie wyboru,
  – przejścia za zgodą kolejowej jednostki organizacyjnej do zatrudnienia na kolejach użytku niepublicznego,
  – przejścia za zgodą kolejowej jednostki organizacyjnej do zatrudnienia w innych resortach w celu zorganizowania lub budowy transportu kolejowego;
• zatrudnienia, jednak nie dłuższego niż pięć lat, w jednostkach (komórkach) organizacyjnych resortu komunikacji niebędących kolejowymi jednostkami organizacyjnymi, jeżeli nastąpiła zmiana tego zatrudnienia na zatrudnienie na kolei i jeżeli okres pięciu lat zatrudnienia w tych jednostkach nie podlega zaliczeniu do okresu równorzędnego z zatrudnieniem na kolei wskutek przejścia za zgodą kolejowej jednostki organizacyjnej do zatrudnienia w resorcie komunikacji niebędącego zatrudnieniem na kolei;
• zatrudnienia w międzynarodowych organizacjach kolejowych i w zagranicznych placówkach kolejowych po oddelegowaniu do tego zatrudnienia z zatrudnienia na kolei;
• wykonywania zatrudnienia za granicą przez specjalistów w czasie trwania stosunku pracy z kolejową jednostką organizacyjną;
• niewykonywania pracy na kolei, jeżeli za okresy te przysługuje wynagrodzenie w wyniku przywrócenia do pracy albo odszkodowanie;
• zatrudnienia na kolejach innych państw, pod warunkiem że pracownik po tych okresach był zatrudniony na kolejach polskich.

Obliczanie okresów zatrudnienia na kolei dla celów emerytalnych

Należy podkreślić, że niektóre okresy zatrudnienia na kolei liczone są korzystniej od pozostałych. Każdy pełny rok pracy na parowym, spalinowym lub elektrycznym pojeździe trakcyjnym, w drużynach konduktorskich oraz na stanowiskach manewrowych lub ustawiaczy ZUS liczy jako 14 miesięcy zatrudnienia na kolei.

Jak widać może Pan skorzystać zarówno z emerytury kolejowej, o której mówi art. 40 ustawy emerytalnej, jak i tej przyznawanej na podstawie wykonywania pracy w szczególnych warunkach, z tym że musi Pan zrezygnować z OFE. Przechodząc na emeryturę, trzeba rozwiązać umowę o pracy z dotychczasowym pracodawcą, inaczej ZUS nie wypłaci emerytury (ale ten problem ma Pan załatwiony).

Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 ustawy emerytalnej przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego. Zgodnie zaś z art. 25 ust. 1 ustawy emerytalnej – podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota:

• składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury,
• zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz
• środków zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Od czego zależy wysokość emerytury kolejowej?

Na wysokość Pana emerytury składa się tzw. część socjalna i część stażowa.

Część socjalna to stały, zawsze występujący składnik emerytury, obliczany jako 24% kwoty bazowej obowiązującej w dacie zgłoszenia wniosku o emeryturę lub powstania prawa do tego świadczenia. Dla emerytur przyznawanych od 1 marca do końca lutego następnego roku kalendarzowego część socjalna emerytury jest ustalana w jednakowej wysokości.

Drugi element emerytury decydujący o jej wysokości, to tzw. część stażowa. Odzwierciedla ona wymiar przebytych okresów składkowych i nieskładkowych oraz podstawę wymiaru emerytury. Ustala się ją, licząc:

• po 1,3% podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów składkowych,
• po 0,7% podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów nieskładkowych.

Do wyliczenia emerytury przez kalkulator konieczne jest wprowadzenie danych dotyczących płci, wieku, wymiaru okresów oraz kwot przychodów. Na tej podstawie zostaną wskazane: wskaźniki wysokości podstawy wymiaru ustalone z 10 lub 20 lat (Metoda 1: Obliczenie podstawy z zarobków osiągniętych w 10 kolejnych latach kalendarzowych przypadających w ostatnim 20-leciu przed rokiem złożenia wniosku o emeryturę. W tym wariancie wskazane lata muszą być latami następującymi bezpośrednio po sobie; Metoda 2: Obliczenie podstawy wymiaru świadczenia w oparciu o wynagrodzenia z 20 lat przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku o emeryturę, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu. W tym przypadku wskazane lata nie muszą następować bezpośrednio po sobie), wysokość podstawy wymiaru oraz wyliczoną kwotę emerytury.).

Rekompensata z tytułu pracy w szczególnych warunkach

Co do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – dotyczy ona osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r., które przed 1 stycznia 2009 r., które wykonywały przez co najmniej 15 lat pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, ale nie nabyły z tego tytułu prawa do wcześniejszej emerytury. Pan ma możliwość skorzystania z pierwszego sposobu wcześniej opisanego. W tym celu należy złożyć wniosek nie wcześniej niż na 30 dni przed spełnieniem warunków do przyznania emerytury lub zamierzonym terminem przejścia na emeryturę – na wniosku o przyznanie emerytury z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego. Jeżeli wniosek zostanie złożony wcześniej, organ rentowy wyda decyzję o odmowie prawa do świadczenia, wskazując, które warunki nie zostały spełnione.

Wysokość rekompensaty jest wyliczana według skomplikowanego wzoru, określonego w ustawie o emeryturach pomostowych. Jest uzależniona m.in. od: stażu pracy w ogóle (okresów składkowych i nieskładkowych), od długości okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, obniżonego wieku emerytalnego określonego dla danego rodzaju pracy, wieku osoby ubiegającej się o rekompensatę, ukończonego na dzień 31 grudnia 2008 roku. Rekompensata jest dodatkiem do kapitału początkowego, ustalonym na dzień 1 stycznia 1999 roku i łącznie z tym kapitałem podlega waloryzacjom przewidzianym dla kapitału początkowego. W efekcie może zwiększyć podstawę obliczenia emerytury o kilkadziesiąt, a może o kilkaset złotych.

* Opis sprawy z 2017 r.