Pożyczka zaciągnięta u osoby, która niedawno zmarła

Podstawę prawną niniejszej opinii stanowią przepisy Kodeksu cywilnego zwanego dalej K.c. oraz przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – w skrócie K.r.io.

Poniższa odpowiedź została oparta na Pani pytaniu i jego ocenie prawnej. Z treści Pani pytania wynika, iż przed laty pożyczyła Pani od koleżanki pieniądze, które zgodnie z ustną umową miały zostać zwrócone do końca 2013 r. W lipcu 2014 r. pożyczkodawczyni zmarła. W chwili zawierania umowy pożyczki koleżanka nie była zamężna. W okresie, kiedy umowa obowiązywała, zawarła związek małżeński. Małżonek przed śmiercią wymógł na żonie złożenie oświadczenia, z którego wynika, iż pożyczyła Pani pieniądze. Obecnie małżonek żąda od Pani zwrotu pożyczonych pieniędzy.

W pierwszej kolejności zauważyć należy, iż umowa pożyczki została zawarta ustnie (nie wynika z treści, jakoby zachowana była forma pisemna). Nadto mniemać należy, że treść pożyczki przekracza 500 zł. Powyższe stosownie do treści art. 720 § 2 L.c. powoduje, iż odmienna jest kwestia dowodzenia zawarcia takiej pożyczki. Umowa pożyczki, której wartość przenosi pięćset złotych, powinna być stwierdzona pismem.

Z powyższego wynika, że niezachowanie formy pisemnej nie powoduje nieważności umowy. Niezachowanie formy pisemnej ma swoje konsekwencje w zakresie dowodowym, albowiem powoduje, że w takiej sytuacji dowód ze świadków, przesłuchania stron na fakt zawarcia umowy pożyczki jest dopuszczalny tylko, gdy strona przeciwna zgodzi się na taki dowód.

Na Pani niekorzyść świadczy przepis art. 74 § 2 K.c., zgodnie z którym „jednakże mimo niezachowania formy pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych, dowód ze świadków lub dowód z przesłuchania stron jest dopuszczalny, jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę, jeżeli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą albo jeżeli fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma”.

W treści pytania wskazuje Pani, iż koleżanka podpisała swojemu małżonkowi oświadczenie, iż pożyczyła Pani środki pieniężne. Oświadczenie takie może być bowiem potraktowane przez sąd jako fakt dokonania czynności prawnej uprawdopodobniony za pomocą pisma.

Dowodzenie zatem, czy umowa pożyczki była zawarta, czy też nie, będzie zależało od sądu. Jeżeli małżonek zmarłej dysponuje np. wydrukiem z konta bankowego, z którego wywodzić można, iż pożyczka nastąpiła, należy przyjąć, że dochodzenia takiej kwoty będzie możliwe. W chwili obecnej, jeżeli nie ma innych dowodów potwierdzających zawarcie umowy pożyczki, może Pani jedynie podnosić, iż złożone przez koleżankę (niemal na łożu śmierci) oświadczenie woli obarczone jest wadą opisaną w art. 82 K.c., zgodnie z którym „nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli”. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. Jeżeli koleżanka przyjmowała leki, które mogły mieć wpływ na stan jej świadomości, należy próbować podważać złożone przez nią oświadczenie.

Fakt, iż zawarcie umowy nastąpiło przed zawarciem związku małżeńskiego, dla samego istnienia umowy pożyczki nie ma żadnego znaczenia. Wyraźnie podkreślić należy bowiem treść art. 922 § 1 K.c., zgodnie z którym prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej. Innymi słowy Pani koleżanka miała wobec Pani roszczenie o zwrot pożyczonych pieniędzy. Roszczenie to jest prawem, a zatem wchodzi w skład spadku, do którego mają prawo jej spadkobiercy.

Zawarcie umowy pożyczki miało miejsce przed zawarciem małżeństwa, a to z kolei powoduje, że wszystkie środki pieniężne były własnością zmarłej koleżanki. Powyższe skutkuje tym, iż cała pożyczona kwota podlega podziałowi między spadkobierców stosownie do przysługującego im udziału w spadku.