Pozorność zatrudnienia a skutki podatkowe

Umowa o pracę zawarta dla pozoru

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 sierpnia 2005 r. (sygnatura: II UK 321/04) wskazuje, że umowę o pracę uważa się za zawartą dla pozoru (art. 83 § 1 K.c.), jeżeli przy składaniu oświadczeń woli obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie o pracę jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a osoba wskazana jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy.

W wyroku z dnia 4 stycznia 2008 r. Sąd Najwyższy (sygnatura: I UK 223/07) wskazał, że nie podlega pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu osoba, która zawarła umowę o pracę dla pozoru, a więc w sytuacji, gdy przy składaniu oświadczeń woli obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie o pracę jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a osoba wskazana jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy.

Nienależnie opłacone składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne za pracownika zatrudnionego dla pozoru

Skoro zatem nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru, musi Pani takiego pracownika wyrejestrować z ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego oraz złożyć korekty, które stwierdzą istnienie nienależnie opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne oraz ubezpieczenie zdrowotne – nienależnie opłacone składki podlegają zaliczeniu na poczet zaległych, bieżących lub przyszłych składek. Można też oczywiście złożyć wniosek o zwrot składek.

Konsekwencje podatkowe zawarcia umowy o pracę dla pozoru

Jeśli chodzi o meritum Pani pytania, czyli o konsekwencje podatkowe – przepisy nie stanowią wprost, co należy zrobić w takiej sytuacji. Zdania są tu podzielone wśród przedstawicieli doktryny.

Dominuje pogląd, że mamy do czynienia z czynnością, która nie była przedmiotem prawnie skutecznej umowy. Zgodnie zatem z art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych przepisów ustawy nie stosuje się do przychodów wynikających z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy.

Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu (interpretacja z dnia 24 kwietnia 2008 r. – sygnatura: ILPB1/415-70/08-2/RP) wskazuje, że „z postanowień art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wynika następująca generalna zasada, że tylko przychody wynikające z zachowań, które w żadnych warunkach i okolicznościach nie mogą zostać zaakceptowane przez obowiązujący porządek prawny, nie podlegają opodatkowaniu. Przepis ten stanowi zatem wyraz dezaprobaty ustawodawcy w stosunku do określonych zachowań, w tym także takich, które są potępiane przez społeczeństwo”.

Jak skorygować koszty jakie poniosła firma w związku z pozorną umową o pracę ?

Co to oznacza? To, że zawarcie pozornej umowy o pracę nie wywołuje żadnych skutków podatkowych w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych. Wszystkie zatem deklaracje i rozliczenia należy skorygować tak, jakby umowa nie miała miejsca w ogóle; dołączyć należy wniosek o stwierdzenie nadpłaty powstałej w wyniku wpłacanych zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych od wynagrodzenia „pracownika”.

Analogiczne stanowisko znaleźć możemy m.in. w „Ubezpieczeniach i Prawie Pracy” (nr 15 z dnia 1.08.2010, nr kolejny 273), gdzie autor wskazuje, że „zawarcie pozornej umowy o pracę nie wywołuje żadnych skutków podatkowych na gruncie ustawy o PDOF. W szczególności zaś nie powoduje powstania przychodu u osoby, z którą firma zawarła pozorną umowę o pracę. Odnosi się to zarówno do kwot wynagrodzenia, jak i zwróconych przez ZUS nienależnych składek. W takiej sytuacji, naszym zdaniem, firma ma prawo wystąpienia do urzędu skarbowego z wnioskiem o stwierdzenie nadpłaty w wysokości wpłaconej zaliczki na podatek dochodowy.

Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że stosownie do art. 23 ust. 1 pkt 61 ustawy o PDOF nie wolno zaliczać do kosztów uzyskania przychodów poniesionych wydatków oraz wartości przekazanych rzeczy, praw lub wykonanych usług, wynikających z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy. Tak też stanowi art. 16 ust. 1 pkt 66 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późn. zm.). Zatem koszty, które firma poniosła w związku z pozorną umową o pracę (tj. wynagrodzenie brutto i składki ZUS w części finansowanej przez płatnika), nie mogą stanowić dla niej kosztów uzyskania przychodów”.

Co z pieniędzmi jakie otrzymał pracownik które nie pochodzą zgodnie z orzeczeniem sądu ze stosunku pracy?

Odnośnie pracownika – jeśli rzeczywiście otrzymał pieniądze, które nie pochodzą w świetle orzeczenia sądu ze stosunku pracy, ma do wyboru, moim zdaniem, dwa rozwiązania: wykazać dochód z innych źródeł lub opodatkować otrzymaną kwotę jako darowiznę. Żadne z ww. dwóch rozwiązań nie jest w 100% prawidłowe, jednak brak tu rozwiązania przewidzianego przez ustawodawcę na wypadek takich sytuacji. Warto zatem wystąpić do ministra finansów na druku ORD-IN z wnioskiem o udzielenie pisemnej interpretacji indywidualnej w ww. zakresie.