Pozbawienie władzy rodzicielskiej ojca dziecka (Niemca)

Ustalenie właściwości sądu w kwestii władzy rodzicielskiej nad dzieckiem

Jeśli zna Pani dokładne dane osobowe ojca dziecka, a także adresy instytucji w Anglii, to pozbawienie władzy rodzicielskiej będzie mniej problematyczne. Znacznie większy problem byłby, gdyby tych danych Pani nie miała – wtedy faktycznie uzyskiwanie dokumentacji jest drogą przez mękę.

Władza rodzicielska i kontakty

W pierwszej kolejności należy ustalić właściwość sądu w kwestii władzy rodzicielskiej nad dzieckiem. Problem międzynarodowego prawa rodzinnego reguluje na terenie Unii Europejskiej rozporządzenie Rady (WE) Nr 2201/2003 z 27.11.2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie WE Nr 1347/2000 (Dz. U. UE L. 2003, nr 338, poz. 1).

Rozporządzenie to – zgodnie z art. 1 – ma zastosowanie, bez względu na rodzaj sądu, w sprawach cywilnych dotyczących (ust. 1 pkt b) przyznawania, wykonywania, przekazywania, pełnego lub częściowego pozbawienia odpowiedzialności rodzicielskiej. Sprawy te obejmują m.in. kwestię pieczy nad dzieckiem i prawa do osobistej styczności z dzieckiem. Natomiast rozporządzenie to nie ma zastosowania natomiast do obowiązków alimentacyjnych (art. 1 ust. 3 pkt e) – o tym niżej.

Piecza nad dzieckiem obejmuje prawa i obowiązki związane z opieką nad osobą dziecka, w szczególności prawo do określania miejsca pobytu dziecka (w Polsce – władza rodzicielska) – art. 2 pkt 9.

Prawo do kontaktów z dzieckiem

Prawo do osobistej styczności z dzieckiem obejmuje w szczególności prawo do zabrania dziecka na czas ograniczony do innego miejsca niż miejsce zwykłego pobytu (w Polsce – prawo do kontaktów) – art. 2 pkt 10.

Zgodnie z art. 8 ust. 1 w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej jurysdykcję mają sądy państwa członkowskiego, w którym w chwili wniesienia pozwu lub wniosku dziecko ma zwykły pobyt. Ponieważ dziecko ma miejsce zwykłego (stałego) pobytu w Polsce, zatem właściwy będzie sąd polski. Może Pani zatem złożyć wniosek o pozbawienie ojca władzy rodzicielskiej przed sądem w Polsce. Zgodnie z art. 569 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.) będzie to sąd rejonowy opiekuńczy miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie ma dotyczyć, tj. sąd rejonowy właściwy dla miejsca pobytu (zamieszkania) dziecka.

W Pani sytuacji istnieją – z tego, co Pani pisze – przesłanki zarówno do pozbawienia ojca władzy rodzicielskiej, jak i pozbawienia ojca kontaktów z dzieckiem. Obie te instytucje są bowiem od siebie niezależne (art. 113 znowelizowanego Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – K.r.io.).

Władza rodzicielska obejmuje prawo do decydowania o istotnych sprawach dziecka, bieżące sprawowanie pieczy, zarząd majątkiem, prawo reprezentacji, natomiast kontakty obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabranie dziecka poza miejsce stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej (art. 113 § 2 K.r.io.).

Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest określone w art. 111 § 1 K.r.io. Zgodnie z jego treścią, jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców. Brak utrzymywania jakichkolwiek kontaktów z córką, brak zainteresowania stanowi rażące zaniedbanie obowiązków rodzicielskich i uzasadnia jej pozbawienie.

Natomiast pozbawienie władzy rodzicielskiej nie uchyla samo w sobie prawa do kontaktów z dzieckiem, chyba że sąd orzeknie zakaz osobistych kontaktów. Zgodnie z art. 113³ K.r.io., jeżeli utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem poważnie zagraża dobru dziecka lub je narusza, sąd zakaże ich utrzymywania. Z pewnością dotychczasowy sposób postępowania ojca (groźby, przemoc fizyczna, SMS-y, brak jakiegokolwiek zainteresowania, choroba psychiczna, groźby porwania córki) uzasadniają również pozbawienie prawa do kontaktów.

Postępowanie o pozbawienie władzy rodzicielskiej

W jaki sposób będzie przebiegało postępowanie?

Przede wszystkim trzeba przedstawić dowody na to, że:

1. Niemiec rzeczywiście jest ojcem dziecka, tj.:
   1. odpis aktu urodzenia dziecka,
   2. oświadczenie o uznaniu dziecka przez Niemca;
2. dziecko jest wychowywane wyłącznie przez Panią i Pani rodziców; że ojciec dziecka zupełnie się nim nie interesuje, nie wykonuje obowiązków rodzicielskich, a jego kontakt z córką zagraża jej dobru, tj.:
   1. przesłuchanie Pani jako matki,
   2. przesłuchanie świadków (np. Pani rodziców) na okoliczność warunków, w jakich wychowuje się dziecko, i braku jakiegokolwiek udziału ojca,
   3. dokumentacja lekarska potwierdzająca chorobę psychiczną ojca dziecka,
   4. dokumentacja z policji – zgłoszenia, akta postępowań, akta zatrzymania,
   5. SMS-y z telefonu z pogróżkami (karta SIM).

Oczywiście pojawia się problem, jak te dowody zdobyć. Odpis aktu urodzenia i oświadczenie o uznaniu dziecka – z tym zapewne nie będzie problemu. Dowody z przesłuchań Pani i świadków – naturalnie też nie. Być może to wystarczy. Jeśli nie, konieczne będzie sprowadzenie dowodów z zagranicy (z Anglii). Może Pani albo próbować zdobyć je sama, albo złożyć wniosek, aby sąd w trybie międzynarodowej współpracy w sprawach cywilnych zażądał tych dowodów od organów zagranicznych i zdobył je z urzędu.

Trudno powiedzieć, która opcja jest szybsza, gdyż zależy to od tego, czy przede wszystkim wie Pani, kto prowadził postępowanie itd., czy pamięta Pani sygnaturę akt (lub czy ma gdzieś ją Pani zapisaną). Ponieważ pisze Pani, że zna Pani adres policji, pamięta Pani mniej więcej daty przestępstw, zna Pani dane instytucji angielskich, które mają dane na temat zdrowia psychicznego, więc nie powinno być większego problemu z dotarciem do danych. Może Pani spróbować skontaktować się z taką instytucją angielską (telefonicznie – najszybciej) i przedstawić sprawę. Zdarzało mi się też „wydobywać” takie dane – co prawda z Irlandii, a nie z Anglii – i generalnie tamtejsi urzędnicy są z reguły bardzo pomocni. Być może każą Pani złożyć pisemny wniosek (można wysłać pocztą i jednocześnie faksem, by było szybciej). Jako umotywowaną przyczynę należy podać, że jest Pani matką dziecka i będzie toczyło się postępowanie o pozbawienie ojca władzy rodzicielskiej. Jeśli od wydarzeń minęły 2 lata, to z pewnością dokumenty są jeszcze na miejscu, w Polsce trzyma się je w archiwum przez kilka-kilkadziesiąt lat albo więcej (w zależności od powagi sprawy).

Jeśli nie uda się uzyskać części dokumentów (największy problem może być z uzyskaniem zaświadczenia o stanie zdrowia psychicznego z powodu ochrony danych osobowych), to wówczas na Pani wniosek zrobi to sąd (o ile będą potrzebne).

Tryb postępowania w sprawach o pozbawienie władzy rodzicielskiej oraz o pozbawienie kontaktów określają art. 568-584 K.p.c. Następuje to w postępowaniu nieprocesowym, co oznacza, że nie składa się pozwu, ale wniosek. Postępowanie w wymienionych sprawach może zapaść tylko po przeprowadzeniu rozprawy (art. 579).

Jak wygląda to postępowanie?

Sąd opiekuńczy może – oprócz powołanych wyżej środków dowodowych – zarządzić z urzędu przeprowadzenie wywiadu środowiskowego (art. 570¹ K.p.c.) w celu ustalenia warunków, w jakich wychowuje się dziecko. Sąd może również skierować strony do mediacji w sprawie np. określenia sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej (art. 570² K.p.c.). Dziecko może w postępowaniu podejmować czynności tylko przez swojego przedstawiciela ustawowego (czyli Panią – art. 573 K.p.c.), sąd może ograniczyć lub wyłączyć osobisty udział córki w postępowaniu, jeśli przemawiają za tym względy wychowawcze (art. 573 § 2) – biorąc pod uwagę wiek córki, nie będzie ona oczywiście brała udziału w postępowaniu. Sąd co prawda – zgodnie z art. 576 § 2 – może wysłuchać dziecka (poza salą posiedzeń sądowych), ale wtedy, gdy pozwala na to jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości – wiek córki naturalnie na takie wysłuchanie nie pozwala (art. 576 § 2 K.p.c.). Sąd z urzędu zarządza odbycie rozprawy lub jej części przy drzwiach zamkniętych, jeśli przeciwko publicznemu rozpoznaniu sprawy przemawia dobro dziecka (art. 575¹). Przed wydaniem orzeczenia sąd powinien wysłuchać przedstawiciela ustawowego osoby, której postępowanie dotyczy (a więc Panią jako matkę), oraz w wypadkach ważniejszych powinien w miarę możliwości wysłuchać osoby bliskie (art. 576 § 1). Postanowienie sądu jest skuteczne i wykonalne z chwilą jego ogłoszenia (a jeśli nie było ogłoszenia, z chwilą wydania) – art. 578 K.p.c. Sąd z urzędu stwierdza wykonalność postanowienia (art. 578¹ K.p.c.).

Od wniosku o pozbawienie władzy rodzicielskiej pobiera się opłatę stałą w wysokości 40 zł, taką samą opłatę pobiera się od wniosku o pozbawienie kontaktów (art. 23 pkt 1 ustawy z 28.07.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).

Alimenty przeciwko Niemcowi

Należałoby też wystąpić o alimenty przeciwko Niemcowi. Fakt pozbawienia władzy rodzicielskiej i prawa do kontaktów ojca dziecka nie uchyla obowiązku alimentacyjnego.

Również tutaj właściwy jest sąd polski. Wynika to z rozporządzenia Rady (WE) Nr 44/2001 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. U. UE L. 2001, nr 12, poz. 1).

Zgodnie z art. 5 osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, może być pozwana w innym państwie członkowskim. W sprawach alimentacyjnych (ust. 2) jest to sąd miejsca, gdzie uprawniony do alimentów ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu, czyli sąd właściwy dla miejsca pobytu dziecka. Sprawy o alimenty rozpoznawane są w procesie (wytacza się powództwo). Strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych jest zwolniona z obowiązku ponoszenia kosztów sądowych (art. 98 ust. 1 pkt 1) ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa przez Niemca

W zachowaniu Niemca można dopatrzyć się także znamion czynu zabronionego.

Zgodnie z przepisem art. 190 Kodeksu karnego: „Kto grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”.

Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego, co oznacza, iż musi Pani złożyć zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa wraz z wnioskiem o ściganie, a następnie organy ścigania będą już prowadzić z urzędu postępowanie. Policja i prokuratura, jeśli tylko uzyskają informację o dokonanym czynie zabronionym, zbierają dowody i po analizie sprawy mogą wnieść akt oskarżenia do sądu.

Dalej – zgodnie z art. 191 Kodeksu karnego – „Kto stosuje przemoc wobec osoby lub groźbę bezprawną w celu zmuszenia innej osoby do określonego działania, zaniechania lub znoszenia, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”. Ściganie następuje z urzędu (z tym że i tak należy złożyć zawiadomienie o przestępstwie, tyle że nie jest konieczny wniosek o ściganie).

Ponadto zachowanie Niemca wypełnia znamiona przestępstw przeciwko rodzinie i opiece: „Art. 207 § 1. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”. Ściganie następuje z urzędu.

„Art. 209 § 1. Kto uporczywie uchyla się od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Problem polega na tym, które przepisy będą tutaj właściwe. Zgodnie z Kodeksem karnym czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić, a przy tym ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej.

Oznacza to, że część przestępstw (art. 191 – zmuszanie, 209 § 1 – uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego) należy uznać za popełnione na terytorium Polski, a zatem do nich stosujemy polskie przepisy. Można więc złożyć zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa wraz z wnioskiem o ściganie do prokuratury. Organy ścigania podejmą decyzję, co z tym dalej zrobić – powinny podjąć współpracę z organami niemieckimi.

Złożenie zawiadomienia nie wiąże się z żadnymi opłatami urzędowymi, wskazane jest jednak, aby podać dane osobowe Niemca (adres, imię, nazwisko). W każdym postępowaniu karnym (polskim czy niemieckim), jeśli organy ścigania wykażą związek zachowania Niemca z jego chorobą psychiczną, to mają możliwość zastosowania różnego rodzaju środków zapobiegawczych jeszcze przed wydaniem rozstrzygnięcia (np. umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym). Głównym problemem nie są tu jednak kwestie prawne, ale sprawność działania polskich organów ścigania, które niestety mają tendencję do podejmowania na wstępie prób umarzania wpływających spraw (zwłaszcza jeżeli uważają je za problematyczne), stąd musi Pani być przygotowana, że sprawa, zwłaszcza z uwagi na jej złożony oraz „międzynarodowy” charakter, trochę potrwa, a nadto nie ma gwarancji sukcesu.

Naruszenie dóbr osobistych

Zachowania Niemca można postrzegać również w kategorii naruszenia Pani dóbr osobistych (prawa do prywatności). Te roszczenia są jednak roszczeniami typowo cywilnymi i rozstrzyga je sąd cywilny, nie są to sprawy rodzinne. W takim wypadku należy wystąpić z powództwem do sądu cywilnego przeciwko Niemcowi o naruszenie dóbr osobistych.