Pozew o odwołanie darowizny

Kiedy można odwołać darowiznę?

Darowizna jest uregulowana w art. 888-902 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm. – w skrócie K.c.).

Stosownie do brzmienia art. 888 § 1 „przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku”.

Na podstawie Pani pytania wnioskuję, że chciałaby Pani odwołać darowiznę z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego.

Odwołanie darowizny możliwe jest w sytuacjach ściśle określonych przez Kodeks cywilny. Najczęstszą przyczyną odwołania umowy darowizny jest rażąca niewdzięczność obdarowanego w stosunku do darczyńcy (art. 898 K.c.).

Zgodnie z art. 898 i następnymi K.c. darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.

Z instytucji odwołania skorzystać może darczyńca (skorzystanie z tego uprawnienia będzie niemożliwe, gdy darczyńca przebaczy obdarowanemu; zgodnie bowiem z art. 899 § 1 K.c.: „darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył”).

Spadkobiercy darczyńcy także mogą odwołać darowiznę z powodu niewdzięczności, ale tylko wtedy, gdy:

• darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo gdy
• obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.

Co to jest „rażąca niewdzięczność”?

Rażąca niewdzięczność jest jedną z najczęściej w praktyce spotykanych przesłanek odwoływania poczynionych darowizn. W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że pod pojęciem rażącej niewdzięczności należy rozumieć tylko takie czynności obdarowanego (działania lub zaniechania), które są skierowane przeciwko darczyńcy z zamiarem nieprzyjaznym. Może tu chodzić przede wszystkim o dwie sytuacje:

• dopuszczenie się przestępstwa przeciwko darczyńcy,
• naruszenie przez obdarowanego obowiązków wynikających ze stosunków osobistych łączących go z darczyńcą (np. obowiązek udzielenia pomocy w trudnej sytuacji).

Znamion rażącej niewdzięczności nie wyczerpują z reguły czyny nieumyślne obdarowanego, a także drobne czyny nawet umyślne, ale niewykraczające w określonych środowiskach poza zwykłe konflikty życiowe (rodzinne). O istnieniu lub nieistnieniu podstaw do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności decydują w każdym wypadku konkretne okoliczności, rozważane na tle zwyczajów panujących w określonym środowisku społecznym.

Każde przebaczenie obdarowanemu przez darczyńcę powoduje, że dany akt niewdzięczności nie może być podstawą do odwołania darowizny.

Orzecznictwo:

„Niewdzięczne będzie każde zachowanie obdarowanego, niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę, przy czym aby zostało uznane za "rażąco niewdzięczne", musi cechować je znaczne nasilenie złej woli skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej. Dlatego pod pojęcie "rażącej niewdzięczności" podpadają przede wszystkim przestępstwa skierowane przeciwko życiu, zdrowiu, czci i godności osobistej, a wreszcie przeciwko majątku darczyńcy” – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.07.2000 r., sygn. akt I CKN 919/98.

„Nieudzielanie przez obdarowanych pomocy darczyńcy w pracach czy w opiece nad dzieckiem nie stanowi rażącej niewdzięczności. Obdarowany nie ma obowiązku świadczenia pracy na rzecz darczyńcy” – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.03.2000 r., sygn. akt II CKN 810/98.

„Ocena i decyzja, czy dane zachowanie lub zaniechanie wyczerpuje znamiona niewdzięczności rażącej, należy do sądu. Ocena ta musi nastąpić z uwzględnieniem okoliczności konkretnej sprawy oraz ogólnie przyjmowanych i akceptowanych norm moralnych” – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13.10.2005 r., sygn. akt I CK 112/05.

Jak wynika z wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 13 października 2005 r. (sygn. akt I CK 112/2005), „wprawdzie do esentialia negotii [z łac. z łac. przedmiotowo istotne składniki treści czynności prawnej] umowy darowizny nie należy obowiązek sprawowania opieki nad darczyńcą przez obdarowanego, to jednak umowa ta rodzi po stronie obdarowanego moralny obowiązek wdzięczności, który nabiera szczególnej wymowy, gdy do zawarcia umowy dochodzi między osobami najbliższymi, których powinność świadczenia pomocy i opieki wynika już z łączących strony umowy stosunków rodzinnych”.

W innym orzeczeniu – wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 10.11.2000 r. (sygn. akt IV CKN 159/2000) – możemy przeczytać, że informowanie o „rażącej niewdzięczności”, którym posługuje się ustawa (art. 898 § 1 K.c.), eliminuje jako podstawę odwołania darowizny wszelkie zwykłe konflikty w życiu codziennym, choćby w ocenie darczyńcy miały one charakter nieprzyjaznych aktów przeciwko niemu skierowanych.

Odwołanie darowizny z powodu niewdzięczności

Co ważne, rażąca niewdzięczność jako warunek odwołania darowizny powinna być oceniona według zobiektywizowanych kryteriów, a nie według odczuć darczyńcy (tak wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna – z dnia 05.10.2000 r., sygn. akt II CKN 280/2000).

Pod pojęciem rażącej niewdzięczności – w rozumieniu art. 898 § 1 K.c. – może podpadać jedynie taka czynność czy zaniechanie obdarowanego, które były skierowane przeciwko darczyńcy ze świadomością i w nieprzyjaznym zamiarze, nie zaś krzywdy niezamierzone, popełnione w uniesieniu czy rozdrażnieniu, wywołanym być może zachowaniem się czy działaniem samego darczyńcy. Nadto nie mogą to być czyny wymierzone przeciwko osobie trzeciej, choćby pośrednio były przykre dla darczyńcy, chyba że w okolicznościach sprawy uzasadniona będzie ocena, że to godziło bezpośrednio także w darczyńcę (tak postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna – z dnia 29.09.1969 r., sygn. akt III CZP 63/69).

Aby doszło do stwierdzenia rażącej niewdzięczności, musi Pani wykazać, że zachowanie obdarowanego było wrogie wobec Pani, że działał on z zamiarem dokuczenia Pani, pozostawił Panią bez opieki i pomocy (jeżeli takiej opieki i pomocy Pani potrzebuje), pozostawił Panią bez środków do życia (jeżeli Pani dochody nie wystarczają na zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb).

W jakim terminie można odwołać darowiznę?

 Uprawnienie do odwołania darowizny wygasa z upływem 1 roku od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Roczny termin mają również spadkobiercy od dnia, w którym dowiedzieli się o niewdzięczności obdarowanego. Termin 1 roku jest terminem zawitym, co oznacza, że próba odwołania darowizny po jego przekroczeniu nie wywoła żadnych skutków.

Czyli od momentu, kiedy stwierdziła Pani, że obdarowany zachowuje się wobec Pani rażąco niewdzięcznie, może upłynąć maksymalnie rok czasu.

Jedynym warunkiem jest udowodnienie przed sądem, że obdarowany wykazał się rażącą niewdzięcznością.

Forma odwołania darowizny

 Odwołanie darowizny składa się często z dwóch etapów:

1. złożenia obdarowanemu oświadczenia woli odwołującego darowiznę; a gdy nieruchomość, będąca przedmiotem darowizny, nie zostanie przez obdarowanego wydana:
2. wystąpienia do sądu z odpowiednim pozwem, o czym niżej.

Odwołanie darowizny następuje zgodnie a art. 900 K.c. przez złożenie oświadczenia woli osobie obdarowanej. Aby więc odwołać darowiznę, należy złożyć pisemne oświadczenie woli oraz przesłać je do osoby obdarowanej listem poleconym za potwierdzeniem odbioru. Oświadczenie odwołujące darowiznę winno być skierowane do obdarowanego i z chwilą dojścia do niego w taki sposób, że mógł się zapoznać z jego treścią (art. 61 § 1 K.c.).

W piśmie tym powinna Pani wskazać, dlaczego odwołuje darowiznę (rażąca niewdzięczność), a także opisać zachowania obdarowanego, które można uznać za rażącą niewdzięczność.

W piśmie więc powinno znaleźć się oświadczenie o odwołaniu darowizny oraz jego uzasadnienie. Można również wpisać żądanie zwrotu przedmiotu.

Oświadczenie o zwrocie darowizny nie ma skutku rzeczowego – oznacza to, że samo oświadczenie nie przywraca pierwotnego stanu własności przedmiotu darowizny.

Cofając darowiznę, zobowiązuje się więc obdarowanego do złożenia oświadczenia o zwrotnym przekazaniu przedmiotu darowizny.

Oświadczenie takie powinno zawierać:

• miejscowość i datę sporządzenia pisma,
• dane darczyńcy i obdarowanego, adresy zamieszkania,
• podanie, że jest to odwołanie darowizny polegającej np. na przekazaniu domu w określonym dniu, na rzecz danej osoby,
• wskazanie powodu odwołania darowizny – np. pobicie darczyńcy, brak opieki nad darczyńcą, wrogie nastawienie, znęcanie psychiczne lub/i fizyczne, wyzwiska itp.
• określenie, w jakim terminie obdarowany ma zwrócić darowaną rzecz, np. w ciągu 14 dni od otrzymania pisma,
• wezwanie do zgłoszenia się w określonej kancelarii notarialnej na podany dzień i godzinę w celu sporządzenia aktu notarialnego przenoszącego własność nieruchomości z powrotem na darczyńcę.

Wezwanie do przeniesienia własności nieruchomości z powrotem na darczyńcę

Jako że umowa darowizny przenosząca własność nieruchomości została zawarta w formie aktu notarialnego, przeniesienie z powrotem na Panią własności tej nieruchomości powinno nastąpić również w formie aktu notarialnego.

W tym celu, w oświadczeniu odwołującym darowiznę, które wyśle Pani do obdarowanego, powinno znaleźć się również wezwanie do stawienia się u notariusza, w wyznaczonym dniu i o wyznaczonej godzinie, celem przeniesienia na Panią z powrotem własności nieruchomości.

Oświadczenie takie najlepiej wysłać listem poleconym, za potwierdzeniem odbioru. Kopię listu oraz potwierdzenie nadania oraz odbioru należy przechować na wypadek konieczności dochodzenia swoich roszczeń przed sądem.

Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie darowizny obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu (art. 898 § 2 K.c.). Stosownie do art. 405 K.c. „kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości”. Jak wynika z tego przepisu, obdarowany powinien zwrócić Pani nieruchomość, a gdyby ją w międzyczasie sprzedał albo w inny sposób zbył, będzie zobowiązany do zapłaty Pani jej wartości.

Proszę pamiętać, że obdarowany może domagać się zwrotu nakładów – o tyle, o ile zwiększyły one wartość przedmiotu darowizny. Czyli jeżeli obdarowany np. wyremontował mieszkanie, co zwiększyło jego wartość, to po zwrocie darowizny będzie Pani zobowiązana do zwrotu odpowiedniej kwoty, stanowiącej wartość tych nakładów.

Co zrobić jeżeli obdarowany nie będzie chciał zwrócić dobrowolnie przedmiotu darowizny?

Najprawdopodobniej będzie tak, że obdarowany nie będzie chciał zwrócić dobrowolnie przedmiotu darowizny, nawet po otrzymaniu oświadczenia o odwołaniu darowizny. Wtedy powinna Pani zwrócić się do sądu z pozwem o zobowiązanie obdarowanego do złożenia oświadczenia woli o przeniesienie własności nieruchomości z powrotem na darczyńcę, czyli nakazanie pozwanemu złożenia oświadczenia woli, którego treścią jest przeniesienie własności w związku z odwołaniem darowizny. Prawomocny wyrok sądu zastępuje oświadczenie woli o przeniesieniu z powrotem własności nieruchomości. Wtedy należy z wyrokiem udać się do notariusza i zawrzeć umowę przeniesienia własności nieruchomości bez udziału obdarowanego. W ten sposób darczyńca znowu staje się właścicielem.

Sądem właściwym, do którego należy złożyć pozew, jest sąd miejsca zamieszkania pozwanego (czyli osoby obdarowanej, art. 27), względnie sąd miejsca położenia przedmiotu darowizny – najczęściej nieruchomość (art. 34 K.p.c.). Jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przekracza 75 000 zł, to sądem właściwym jest sąd rejonowy; jeżeli wartość jest wyższa, to pozew powinna Pani wnieść do sądu okręgowego. Wraz z pozwem należy uiścić opłatę w wysokości 5% wartości przedmiotu sporu (przedmiotem sporu jest darowizna, która chce Pani odzyskać– tak więc, jeżeli jej wartość wynosi np. 200 000 zł, to opłata za złożenie pozwu wyniesie 10 000 zł – wiem, że to dużo, ale będzie Pani mogła ubiegać się o zwolnienie z kosztów). Opłatę należy wnieść wraz z pozwem w kasie sądu lub przelewem na rachunek sądu.

Przedmiotem postępowania sądowego będzie również udowodnienie, że odwołanie darowizny było zasadne.

W uzasadnieniu należy wskazać wszystkie okoliczności, które uzasadniają odwołanie darowizny. W szczególności – zachowania obdarowanego, które zaważyły na decyzji o odwołaniu. Dowodami w sprawie będą:

• zeznania świadków,
• dokumenty (umowa darowizny, oświadczenie o zwrocie darowizny – proszę koniecznie dołączyć te dokumenty do pozwu).

Należy przedstawić jak najwięcej dowodów na okoliczność zasadności odwołania darowizny.

Skutkiem orzeczenia sądu jest wydanie przez zastępczego oświadczenia woli obdarowanego o przeniesieniu własności przedmiotu darowizny.

Wyrok stanowi podstawę do wpisu w księdze wieczystej nieruchomości nowego właściciela. Należy z wyrokiem udać się do notariusza i zawrzeć umowę przeniesienia własności nieruchomości bez udziału obdarowanego. W ten sposób darczyńca znowu staje się właścicielem. Jeśli obdarowany nie będzie chciał opuścić lokalu, można go w oparciu o wyrok eksmitować (choć konieczne jest odrębne powództwo).