Polecenie pracy w sobotę

Kiedy jest dopuszczalna praca w godzinach nadliczbowych?

Z treści Pana pytania nie wynika, w jakim systemie czasu pracy Pan pracuje, ale jak mniemam – w podstawowym systemie czasu pracy. W takiej sytuacji:

Zgodnie z Kodeksem pracy (w skrócie K.p.) czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy, z zastrzeżeniem § 2 oraz art. 135-138, 143 i 144 K.p.

Z treści Pana pytania wynika, że pracodawca wydał polecenie pracy w sobotę.

Praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych. Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie:

1. konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;
2. szczególnych potrzeb pracodawcy.

Dodatkowe wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych

W niniejszej sprawie istotny jest przepis art. 151¹ K.p., zgodnie z którym:

„§ 1. Za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek w wysokości:

1) 100% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających:

a) w nocy;

b) w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;

c) w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;

2) 50% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż określony w pkt 1.

§ 2. Dodatek w wysokości określonej w § 1 pkt 1 przysługuje także za każdą godzinę pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, chyba że przekroczenie tej normy nastąpiło w wyniku pracy w godzinach nadliczbowych, za które pracownikowi przysługuje prawo do dodatku w wysokości określonej w § 1”.

Praca w godzinach nadliczbowych ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy nie jest dozwolona dla pracowników na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia (§ 2).

Czy pracownik może odmówić pracy w godzinach nadliczbowych?

Ponadto należy wskazać na pogląd doktryny prawa pracy, zgodnie z którym „praca w godzinach nadliczbowych jest obowiązkiem pracownika wynikającym z jego podporządkowania poleceniom pracodawcy dotyczącym pracy. Ponieważ podstawą zlecenia tej pracy są szczególne sytuacje lub potrzeby pracodawcy, to zlecenie może obejmować nawet inne czynności niż te, które wynikają z umówionego rodzaju pracy. Powierzenie pracownikowi zadań w takim wymiarze, których wykonanie w ramach obowiązujących pracownika norm czasu pracy jest niemożliwe, nie może być uznane za dorozumianą formę polecenia pracy w godzinach nadliczbowych, jako że dopuszczalność pracy w godzinach nadliczbowych jest związana z przesłanką szczególnych potrzeb pracodawcy, co do zasady wyklucza »planowanie nadgodzin«. Umowa stron może określać, obok wynagrodzenia zasadniczego, także ryczałt za godziny nadliczbowe. Taka regulacja nie pozbawia pracownika roszczeń o wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, nieobjętych ryczałtem. Wobec braku ustawowego sformułowania formy ryczałtu nie ma przeszkód, by nadać mu formę premii uznaniowej” (zob. M. T. Romer, Prawo pracy. Komentarz, wyd. IV, LexisNexis, Warszawa 2009, s. 1328).

Powszechnie przyjmuje się, że praca ponadwymiarowa, tj. ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, nie powinna być zlecana w celu wykonywania normalnych, planowych zadań. Ponadto wskazuje się, że nie powinna być stałym elementem organizacji pracy stosowanym wskutek wadliwej organizacji pracy dla wyrównania strat czasu nieprzepracowanego, spowodowanych ponadprzeciętną absencją chorobową, brakami w zatrudnieniu itp.

Czy o pracy w godzinach nadliczbowych pracodawca powinien powiadomić pracownika z wyprzedzeniem?

Z przedstawionego przez Pana opisu sprawy nie wynika, jakoby pracodawca nadużywał polecenia pracy w godzinach nadliczbowych kierowanego do pracowników na podstawie art. 151 § 1 pkt 2 K.p. A zatem pracodawca nie jest zobligowany do powiadomienia pracownika o obowiązku pracy w sobotę – czyli ponad obowiązujący go wymiar czasu pracy – z odpowiednim wyprzedzeniem. Podstawowym warunkiem jest jednak wystąpienie szczególnych potrzeb pracodawcy. Pracodawca sam decyduje, kiedy występują szczególne potrzeby. Nie można bowiem niejako z wyprzedzeniem ustalić, kiedy takie potrzeby wystąpią, ponieważ wówczas zatraciłaby się istota pracy w godzinach nadliczbowych. Polecenie pracy w sobotę może zatem zostać wydane także w piątek.