Zadośćuczynienie i ugoda w sprawie pobicia

Zawarcie ugody ze sprawcą pobicia

Na wstępie mej odpowiedzi – jako prawnik – mogę i powinienem potwierdzić zasadność Pańskich wątpliwości. Przewidywanie przyszłości to zagadnienie trudne i odbiegające od zawodowego profilu prawników.

Najprościej byłoby napisać, że powinie Pan od sprawcy zażądać okazania dokumentu tożsamości (w szerokim tego określenia znaczeniu) lub przynajmniej legitymacji szkolnej. W wielu przypadkach takie sprawdzenie powinno umożliwić ustalenie, czy został Pan pokrzywdzony przez osobę pełnoletnią – w rozumieniu artykułu 10 Kodeksu cywilnego (K.c.). Czy jest Pan w stanie samodzielnie ustalić wiek sprawcy, gdyby przedstawiono Panu dokument (np. legitymację lub prawo jazdy) kogoś podobnie wyglądającego?

Chodzi o to, że poważne umowy, np. ugodę (art. 917, art. 918 K.c.) można zawierać z osobami pełnoletnimi. Jeżeli sprawca jest niepełnoletni, to jako dziecko (w ścisłym rozumieniu prawnym) podlega władzy rodzicielskiej albo opiece; sprawowanie władzy rodzicielskiej uregulowano w artykule 92 i następnych Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.), zaś opiekę w artykule 145 i następnych K.r.o. W świetle przepisów o osobach fizycznych (z uwzględnieniem przepisów o ochronie dóbr osobistych) nie może zawrzeć umowy – poza drobnymi sprawami – osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych; mężczyzna „przed osiemnastką” jest właśnie w takiej sytuacji. Jeżeli sprawca jest niepełnoletni, to zapewne ma on ograniczoną zdolność do czynności prawnych, w takim stanie rzeczy zawarta przez niego umowa powinna zostać potwierdzona przez jego przedstawiciela (zapewne rodzica) lub w przyszłości (po uzyskaniu pełnoletności) potwierdzona przez samego sprawcę.

Podpisanie ugody z osobą niepełnoletnią

Ugoda (art. 917 i art. 918 K.c.), której warunki mogliby Panowie negocjować, to często dobre rozwiązanie, ale niepewność co do wieku sprawcy oznacza dla Pana ryzyko, proszę mieć świadomość tego ryzyka prawnego.

Prawo (choć dotyczy różnych zagadnień) to cząstka aspektów, które mają znaczenie w życiu. Jest Pan uprawniony zdecydować o ewentualnym okazaniu miłosierdzia sprawcy („puszczenie w niepamięć”) lub o dochodzeniu roszczeń – czy to ugodowo, czy to w sposób rzeczywiście sporny. Mogę Panu pomóc w podjęciu decyzji, ale decyzja należy do Pana. Doświadczenie życiowe, konsultacje z kimś doświadczonym, np. z psychologiem (zwłaszcza pomagającym ofiarom przestępstw) również mogą się przydać.

Jeżeli Pan rzeczywiście chce uzyskać zadośćuczynienie, to bardzo ważne będzie zawarcie ugody na piśmie, ponieważ forma pisemna ma duże znaczenie dowodowe (zwłaszcza art. 74 K.c. oraz art. 244 i następne Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – K.p.c.). Ustne porozumienia mogą okazać się bardzo ryzykowne.

Naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni

Gdyby odniesione przez Pana obrażenia ciała były poważniejsze, to mogłoby dość do popełnienia przestępstwa, uregulowanego w artykule 156 Kodeksu karnego (K.k.). Jeśli rzeczywiście Pańskie obrażenia są mniejsze, to można rozważać sytuację zwłaszcza „pod kątem” artykułu 157 K.k., stanowiącego:

„§ 1. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, inny niż określony w art. 156 § 1, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 2 lub 3, jeżeli naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia nie trwał dłużej niż 7 dni, odbywa się z oskarżenia prywatnego, chyba że pokrzywdzonym jest osoba najbliższa zamieszkująca wspólnie ze sprawcą.

§ 5. Jeżeli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa, ściganie przestępstwa określonego w § 3 następuje na jej wniosek.”

Zgłoszenie faktu popełnienia przestępstwa przez nieletniego

Sam Pan zdecyduje w sprawie powiadomienia organów ścigania (np. prokuratury). Sprawca w wieku przynajmniej 17 lat odpowiadałby zapewne jak dorosły. Organ ścigania poradzi sobie z ustaleniem tożsamości oraz wieku sprawcy, który – w przypadku zajęcia się sprawą przez taki organ – mógłby marzyć o tym, by o jego nagannym zachowaniu dowiedzieli się „tylko rodzice”. Jeżeli sprawca nabył umiejętności szczególnie groźne dla zdrowia lub życia ludzkiego, to użycie takich umiejętności przez niego mogłoby stanowić okoliczność obciążającą; w części orzeczeń użycie groźnych technik walki przez sprawców było traktowane jak użycie niebezpiecznego narzędzia. Niepełnoletność sprawcy mogłaby spowodować rozpatrywanie jego sprawy przez „sąd dla nieletnich” – chyba byłby to wydział rodzinny (lub opiekuńczy) sądu rejonowego, ale szczególnie ważne jest korzystanie z przepisów prawnych o odpowiedzialności nieletnich.

Zajęcie się sprawą przez organ ścigania lub sąd karny (albo „dla nieletnich”) najprawdopodobniej wiązałoby się z oficjalnym powiadomieniem rodziców sprawcy; czego on może się obawiać. Pan sam zdecyduje, czy przedstawione przez sprawcę obawy mają dla Pana jakiekolwiek znaczenie.

Według Kodeksu postępowania karnego (K.p.k.), pokrzywdzony przestępstwem jest uprawniony wystąpić z powództwem cywilnym przed rozpoczęciem pierwszej rozprawy w postępowaniu karnym. Pokrzywdzonemu wolno również zawnioskować o to, by sąd karny zobowiązał sprawcę do zadośćuczynienia pokrzywdzonemu (art. 45 K.k.).

Żądanie zadośćuczynienia za wyrządzoną szkodę

Jeżeli Pańskie szkody na zdrowiu są niezbyt duże, to zapewne żądanie odszkodowania za takie szkody (art. 444 i następne K.c.) będzie miało mniejsze znaczenie od żądania zadośćuczynienia za naruszenie Pańskich dóbr osobistych (art. 23 i 24 K.c.). Pan (co oczywiste) wybierze rodzaj dochodzonych przez siebie roszczeń. Sprawca najprawdopodobniej sam odpowiada za skutki swego nagannego zachowania – z uwagi na brzmienie artykułu 426 K.c.: „Małoletni, który nie ukończył lat trzynastu, nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę”. Jest on w takim wieku, że może ponosić odpowiedzialność.

Przedawnienie roszczeń cywilnych

Pytał Pan również o terminy występowania z powództwami cywilnymi. Praktycznie rzecz biorąc, dochodzenie roszczeń cywilnych ma sens w odniesieniu do roszczeń, które nie przedawniły się (art. 117 i następne K.c.). Terminy przedawnienia są długie (art. 118 K.c. – w odniesieniu do wielu rodzajów roszczeń). Od przedawnienia roszczeń cywilnych należy odróżniać przedawnienie karalności (art. 101 K.k.). Aktualnie spore znaczenie praktyczne ma dochodzenie do porozumienia. Wiele przepisów procedury cywilnej (zwłaszcza od art. 183¹ do art. 186 K.c.) ma służyć osiąganiu ugody – czy to dzięki mediacji, czy to podczas sądowego posiedzenia pojednawczego (prowadzonego przez sędziego). Również w postępowaniu karnym oraz w postępowaniu wobec nieletniego sprawcy czynu zabronionego powinno się dążyć do pojednania między pokrzywdzonym a sprawcą – zwłaszcza w przypadku zachowań „mniejszego kalibru”.

Zatem ma Pan wiele możliwości. Proszę rozważyć różne aspekty sytuacji oraz opracować plan własnego działania.