Warunki prowadzenia pogotowia rodzinnego

Regulacje dotyczące tworzenia rodzin zastępczych

Od 1 stycznia 2012 roku obowiązuje ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. Nr 149, poz. 887 z późn. zm.), która obecnie reguluje kwestie tworzenia i funkcjonowania zawodowych rodzin zastępczych, w tym pełniących funkcję pogotowia rodzinnego.

Jak podaje art. 39 ust. 1 tej ustawy:

„Art. 39. 1. Formami rodzinnej pieczy zastępczej są:

1) rodzina zastępcza:

1. spokrewniona,
2. niezawodowa,
3. zawodowa, w tym zawodowa pełniąca funkcję pogotowia rodzinnego i zawodowa specjalistyczna;

2) rodzinny dom dziecka”.

Dalsze przepisy regulują:

• kto może tworzyć zawodową rodzinę zastępczą (w tym pełniącą funkcję pogotowia rodzinnego),
• jakie ma spełnić warunki,
• w jaki sposób zastępcza rodzina jest tworzona,
• w jaki sposób jest wynagradzana itp.

Rodzina zastępcza oraz prowadzący rodzinny dom dziecka współpracują z ośrodkiem adopcyjnym, koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej i organizatorem rodzinnej pieczy zastępczej.

Kto może tworzyć rodzinę zastępczą?

Zawodową rodzinę zastępczą mogą tworzyć osoby (małżonkowie albo osoba samotna), które spełniają – zgodnie z art. 42 ustawy – następujące warunki:

„1) dają rękojmię należytego sprawowania pieczy zastępczej;
2) nie są i nie były pozbawione władzy rodzicielskiej, oraz władza rodzicielska nie jest im ograniczona ani zawieszona;
3) wypełniają obowiązek alimentacyjny – w przypadku gdy taki obowiązek w stosunku do nich wynika z tytułu egzekucyjnego;
4) nie są ograniczone w zdolności do czynności prawnych;
5) są zdolne do sprawowania właściwej opieki nad dzieckiem, co zostało potwierdzone zaświadczeniami o braku przeciwwskazań zdrowotnych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka, wystawionymi przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej;
6) przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
7) zapewnią odpowiednie warunki bytowe i mieszkaniowe umożliwiające dziecku zaspokajanie jego indywidualnych potrzeb, w tym:

1. rozwoju emocjonalnego, fizycznego i społecznego,
2. właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań,
3. wypoczynku i organizacji czasu wolnego”.

Pełnienie funkcji rodziny zastępczej niezawodowej lub zawodowej oraz prowadzenie rodzinnego domu dziecka może być powierzone osobom, które nie były skazane prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe. W przypadku rodziny zastępczej niezawodowej co najmniej jedna osoba tworząca tę rodzinę musi posiadać stałe źródło dochodów.

Wszystkie te okoliczności, według przepisu art. 42 ust. 7 ustawy, ustala się na podstawie przeprowadzonej przez organizatora rodzinnej pieczy zastępczej analizy sytuacji osobistej, rodzinnej i majątkowej.

Jak wynika z art. 43 ustawy, organizator rodzinnej pieczy zastępczej kieruje kandydata do pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej, rodziny zastępczej niezawodowej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka na szkolenie po przeprowadzeniu oceny pod względem spełniania warunków wymaganych od osób podejmujących się funkcji rodziny zastępczej.

Stosownie do dalszych przepisów wdrożeniem osób, które spełniają ww. warunki i ukończyły szkolenie, w wykonywanie funkcji zawodowej rodziny zastępczej, kontrolą jej funkcjonowania, wspieraniem zajmuje się organizator rodzinnej pieczy zastępczej. Po dokonaniu oceny przez organizatora i przejściu szkolenia osoby mogące stać się rodziną zastępczą wpisywane są do rejestru prowadzonego przez starostę.

Według art. 55 ustawy „z kandydatami spełniającymi warunki do pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka, na ich wniosek, starosta może zawierać umowy o utworzeniu rodziny zastępczej zawodowej lub rodzinnego domu dziecka”. Przepisy regulują też szczegółowo, co powinna zawierać taka umowa.

Jak wynika z omawianej ustawy, w zakresie w niej nieuregulowanym do umowy mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny dotyczące umowy-zlecenia.

Okres pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej oraz okres prowadzenia rodzinnego domu dziecka wlicza się do okresu pracy wymaganego do nabycia lub zachowania uprawnień pracowniczych. Osoba, której przysługuje wynagrodzenie z tytułu pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka, nie może kontynuować lub podjąć dodatkowego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej bez zgody właściwego starosty.

Założenie rodziny zastępczej a wywiad środowiskowy

Przenosząc powyższe ustalenia na grunt Pani pytania, należy stwierdzić, że żaden z przepisów regulujących kwestię założenia zawodowej rodziny zastępczej nie wymaga dla jej założenia wywiadu środowiskowego wśród sąsiadów osób kandydujących. Zbieranie informacji o takich osobach, jako że dotyka ich praw osobistych, musiałoby mieć umocowanie wprost w ustawie.

Podobnie nie jest wymagana zgoda sąsiadów na prowadzenie zawodowej rodziny zastępczej. Wszelka ingerencja w życie prywatne obywateli przez państwo musi być uregulowana wprost w ustawie. Gwarancję praw i wolności obywateli zawiera art. 31 Konstytucji RP:

„Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw”.

Art. 47 stanowi, że „każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym”.

Jak wynika z powyższego, jeśli w ustawie nie przewidziano ograniczenia wolności osobistej obywateli poprzez zbieranie o nich informacji od osób postronnych ani nie ograniczono swobody korzystania ze swojej własności przez wymóg uzyskania zgody sąsiadów, to nie można takich obowiązków nakładać w inny sposób.

Czy wymagana jest zgoda sąsiadów na podjęcie się funkcji rodziny zastępczej

Zatem na Pani pierwsze i trzecie pytanie odpowiedź będzie brzmieć: „nie”. Nie jest wymagana zgoda sąsiadów na podjęcie się funkcji rodziny zastępczej i nie trzeba przeprowadzać wywiadu środowiskowego wśród tych osób.

Jedyną formą sprawdzenia predyspozycji kandydatów na rodzinę zastępczą jest przeprowadzenie oceny spełniania warunków przez organizatora rodzinnej pieczy zastępczej. Pewne wyobrażenie na temat sposobu dokonania tej oceny daje rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 grudnia 2011 r. w sprawie wzoru zaświadczenia kwalifikacyjnego (Dz. U. Nr 272, poz. 1609). We wzorze tym znajduje się punkt dotyczący opinii organizatora. Opinię tę wystawia się na podstawie analizy spełniania warunków oraz zgromadzonych dokumentów. Nie ma tu miejsca na wyniki wywiadu środowiskowego.

Jeśli chodzi o Pani wątpliwości dotyczące konieczności prowadzenia działalności gospodarczej w celu prowadzenia zawodowej rodziny zastępczej pełniącej funkcję pogotowia rodzinnego, to w tym przypadku odpowiedź również będzie negatywna.

Z przytoczonych przeze mnie przepisów wynika, że rodziną zastępczą może być małżeństwo lub osoba samotna. Ustawa nie dopuszcza możliwości pełnienia funkcji zawodowej rodziny zastępczej przez przedsiębiorcę lub osobę prawną. Ustawa nie wymaga też od kandydatów założenia takiej działalności. Przeciwnie, mówi wprost, że umowę podpisuje się z kandydatami spełniającymi warunki do pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej, a kandydatami mogą być małżonkowie lub osoba samotna.

Na brak konieczności prowadzenia działalności gospodarczej wskazują także przepisy, które stanowią o formie współpracy (umowa-zlecenie), przepis stanowiący o wynagradzaniu osób pełniących funkcję rodziny zastępczej i art. 68 ustawy stanowiący, że okres pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej oraz okres prowadzenia rodzinnego domu dziecka wlicza się do okresu pracy wymaganego do nabycia lub zachowania uprawnień pracowniczych. Od wynagrodzenia osoby pełniącej funkcję rodziny zastępczej odprowadzane są składki na ubezpieczenie społeczne.