Podział majątku za życia rodziców

Jak odzyskać nakłady włożone w nieruchomości rodziców będąc pominiętym w spadku

Pomimo braku dodatkowych informacji z Pańskiej strony, poniżej udzielam odpowiedzi, która pozwoli Panu ocenić własną sytuację pod kątem możliwości reakcji na zaistniały stan rzeczy.

Na wstępie wyjaśnić należy, że Pańscy rodzice dopóki żyją, mają pełne prawo dowolnie dysponować swoim majątkiem. Nie mogą doznawać w tym względzie żadnego ograniczenia, jeśli prawa, którymi rozporządzają są zbywalne, a do takich praw należy prawo własności czy prawo użytkowania wieczystego gruntów. Odrębną kwestią, niepoddającą się unormowaniu prawnemu, jest moralna ocena takich działań w kontekście zachowania zasady sprawiedliwości w stosunku do każdego z dzieci. Jak stanowi przepis art. 57 § 1 Kodeksu cywilnego, nie można przez czynność prawną wyłączyć ani ograniczyć uprawnienia do przeniesienia, obciążenia, zmiany lub zniesienia prawa, jeżeli według ustawy prawo to jest zbywalne. Powyższa uwaga ma pełne zastosowanie do zadysponowania przez Pańskiego ojca lub przez oboje z rodziców nieruchomością gruntową, na której usytuowany jest – jak Pan podaje – wzniesiony przez Pana garaż (przyjmując założenie, że garaż został posadowiony na nieruchomości stanowiącej przedmiot małżeńskiej wspólności ustawowej rodziców lub przedmiot majątku osobistego jednego z nich).

W polskim prawie obowiązuje zasada superficies solo cedit wywodząca się jeszcze z prawa rzymskiego, zgodnie z którą do części składowych gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale związane z gruntem, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania (art. 48 Kodeksu cywilnego). Własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową (art. 191). Innymi słowy to, co znajduje się na gruncie, dzieli los tego gruntu i stanowi własność właściciela gruntu, bez względu na to, kto przypisuje sobie prawo do decydowania np. o posadowionych na tym gruncie budynkach czy budowlach. Wyjątki od tej zasady są nieliczne, przykładem jest chociażby prawo odrębnej własności budynków, wzniesionych na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste, związane z użytkowaniem wieczystym (por. art. 235).

Powództwo z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia przeciwko rodzicom

W związku z powyższym w razie niemożliwości załatwienia sprawy w sposób polubowny, pozostaje Panu jedynie skorzystanie z powództwa z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, lecz wniesionego nie przeciwko obojgu rodzicom lub jednemu z nich, ale przeciwko siostrze, która na mocy nieodpłatnej umowy stała się właścicielką nieruchomości zabudowanej garażem, czyli „domu w Gdańsku”. Na tej drodze może Pan żądać zwrotu środków, zainwestowanych w budowę na cudzym gruncie. Zgodnie z treścią art. 405 kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Obowiązek wydania korzyści obejmuje nie tylko korzyść bezpośrednio uzyskaną, lecz także wszystko, co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody (art. 406). Jeżeli ten, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, rozporządził korzyścią na rzecz osoby trzeciej bezpłatnie, obowiązek wydania korzyści przechodzi na tę osobę trzecią (art. 407), a więc to ta osoba trzecia jest biernie legitymowana do występowania w procesie w charakterze pozwanego. Typowym i najczęstszym przykładem bezpłatnego rozporządzenia jest umowa darowizny.

Zwrot nakładów poniesionych na cudze mienie

Podstawowy problem, jaki powstaje przy dochodzeniu roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, dotyczy udowodnienia poniesionych nakładów. Będą w związku z tym potrzebne zgromadzone i przedstawione sądowi dowody z dokumentów (faktury, rachunki, paragony etc.), a także zapewne zeznania świadków na temat prowadzenia przez Pana budowy garażu i czasu tych działań, fotografie etc. Ponieważ prawdopodobnie wartość bezpodstawnego wzbogacenia nie przekracza w tym przypadku kwoty 75 000 zł, pozew należy skierować do sądu rejonowego właściwego według miejsca zamieszkania pozwanej (art. 17 pkt 4 oraz art. 27 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego). Miejscem zamieszania jest miejscowość, gdzie dana osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu. Wartość bezpodstawnego wzbogacenia stanowić będzie tzw. wartość przedmiotu sporu, od której obliczana jest stosunkowa opłata sądowa w wysokości 5%, jaką strona wszczynająca proces (powód) ma obowiązek uiścić od pozwu (o ile nie będzie wnioskować, wobec trudnej sytuacji majątkowej, o zwolnienie od kosztów sądowych w całości lub w części).

Roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia,

Roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, powstałe pomiędzy osobami fizycznymi, nie prowadzącymi działalności gospodarczej, ulegają przedawnieniu po upływie lat dziesięciu (art. 118). Terminy przedawnienia nie mogą być ani skracane, ani przedłużane przez czynność prawną (art. 119). Początek biegu terminu przedawnienia wyznacza dzień wymagalności roszczenia, który w podanej sytuacji należałoby utożsamiać z dniem następnym po dniu zakończenia ostatniej czynności w stosunku do wznoszonej przez Pana budowli. Jeśli od tego czasu upłynęło ponad 10 lat, roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia nadal wprawdzie istnieje (jako tzw. zobowiązanie naturalne) i dłużnik może je dobrowolnie zaspokoić, ale nie będzie już możliwe skuteczne przymuszenie go do tego na mocy egzekucji sądowej. Roszczenia przedawnionego także można dochodzić na drodze procesu cywilnego, ale dłużnik może się wówczas oficjalnie uchylić od jego zaspokojenia, podnosząc zarzut przedawnienia, co doprowadzi do oddalenia powództwa, czyli przegrania przez Pana sprawy. Przedawnienia, nawet jeśli jest ewidentne, sąd nie bierze pod uwagę z urzędu, a jedynie z inicjatywy pozwanego.

Chciałabym jeszcze dodać, że w sytuacji, gdy rodzice wyzbędą się majątku za swego życia, tak, iż masa spadkowa po każdym z nich będzie pusta lub nieznacznej wartości, a wystąpi dziedziczenie ustawowe, będzie miał Pan prawo dochodzić zachowku od osób obdarowanych (rodzeństwa), celem pokrycia 1/2 wartości udziału spadowego, jaki by Pan otrzymał, gdyby majątek pozostał w masie spadkowej (por. art. 991 i nast. Kodeksu cywilnego). Roszczenie to zaktualizuje się pod warunkiem, że darowizny na rzecz rodzeństwa będą dokonane nie dawniej jak dziesięć lat przed dniem otwarcia spadku, czyli przed dniem śmierci spadkodawcy.