Dziedziczenie pieniędzy z konta bankowego zmarłego

Zmarł ojciec pana Dawida, nie pozostawiając testamentu. Rodzice mieli wspólność majątkową. Pan Dawid jest już pełnoletni, ale jego siostra nie ukończyła jeszcze 18 lat. Czyli spadkobierców jest troje: pan Dawid, jego mama i siostra. Wątpliwości pojawiły się co do podziału pieniędzy zgromadzonych na koncie bankowym zmarłego. Pan Dawid sądził, że jemu i siostrze należy się po 1/3 z połowy środków zgromadzonych na rachunku, a mamie połowa + 1/3 z tej drugiej połowy środków. Natomiast bank rozdzielił te środku równo, po 1/3 każdemu z nich. Pan Dawid pytał, czy to prawidłowe, a ponadto chciał wiedzieć, czy możliwe byłoby jednak podzielenie majątku po tacie w taki sposób, jak wyżej opisał. Jeśli nie, czy można dysponować częścią środków, które przypadły siostrze, bez konieczności uzyskania zgody sądu rodzinnego?

Dziedziczenie środków zgromadzonych na koncie pieniężnym spadkodawcy

Jeśli chodzi o dziedziczenie środków zgromadzonych na koncie pieniężnym spadkodawcy, należy mieć na uwadze, że w pierwszej kolejności dziedziczenie następuje według dyspozycji spadkodawcy. Zatem właściciel konta może wskazać osoby upoważnione do przejęcie pieniędzy w przypadku śmierci. Dopiero jeśli taka dyspozycja za życia nie nastąpi, wówczas pieniądze podlegają standardowym regułom dziedziczenia.

Osoby, które chcą zadysponować środkami zgromadzonymi w banku, mogą złożyć w banku tzw. zapis na wypadek śmierci. Jest to dokument, który, podobnie jak testament, wskazuje osoby upoważnione do podjęcia pieniędzy z kont bankowych wskazanych przez zmarłego. Różnica polega zaś na tym, że zapisu na wypadek śmierci można dokonać wyłącznie na rzecz krewnych (rodzeństwa, zstępnych do drugiego stopnia, czyli dzieci i wnuków, oraz wstępnych do drugiego stopnia, czyli rodziców i dziadków) i współmałżonka. Zapis jest również mocno ograniczony pod względem wysokości kwot, jakie można przekazać jednej osobie. Kwota, jaką zmarły może na podstawie zapisu na wypadek śmierci przekazać wskazanej w dokumencie osobie, nie może przekroczyć dwudziestokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw.

Wypłata pieniędzy z konta osoby zmarłej

Jeśli taka dyspozycja nie została sporządzona, to bank ma prawo wypłacić pieniądze tylko i wyłącznie osobom, które dziedziczą według reguł ustawowych (albo na podstawie testamentu, albo ustawy) i wykażą swoje prawa do dziedziczenia postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku. Wypłata następuje wyłącznie według ustaleń tego dokumentu, w proporcji ustalonego dziedziczenia.

Bank wypłaca kwotę z konta osobistego według przedstawionego dokumentu potwierdzającego dziedziczenie. Skoro jednak konto założone na jednego z małżonków powstało w czasie trwania wspólności małżeńskiej, to środki gromadzone na nim, niezależnie od właściciela konta, stanowią wspólność małżeńska. Po śmierci jednego z małżonków powstaje rozdzielność majątkowa. I tutaj pan Dawid ma rację – pół majątku należy do żony właściciela konta, a drugie pół podlega regułom dziedziczenia ustawowego. Te okoliczności – gromadzenie środków majątkowych w czasie wspólności małżeńskiej – należy wykazać w banku. Technicznie sprawa wygląda następująco:

Po śmierci posiadacza konta (nie dotyczy to rachunków związanych z prowadzeniem firmy) Prawo bankowe nakazuje wypłacić ze środków zgromadzonych na tym rachunku tylko:

• zwrot kosztów pogrzebu – osobie, która przedstawi rachunki dokumentujące te koszty i akt zgonu właściciela rachunku,
• pieniądze pozostawione nie tylko żonie czy mężowi, ale ewentualnie najbliższym krewnym (dzieciom, wnukom, rodzicom bądź rodzeństwu) na podstawie tzw. dyspozycji na wypadek śmierci,
• pieniądze wypłacone z ZUS za okres po śmierci posiadacza rachunku.

Pieniądze wypłacone z tych tytułów nie należą do spadku. Środki, jakie pozostaną na rachunku po tych wypłatach, przypadają spadkobiercom. Bank im je wypłaci dopiero po załatwieniu spraw spadkowych, tj. po uzyskaniu postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia. Wskazane wyżej zasady obowiązują bez względu na to, czy między małżonkami panuje ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej, czy też rozdzielność majątkowa. Mimo trwania małżeństwa wspólność majątkowa może ustać wskutek podpisania u notariusza intercyzy, czyli umowy majątkowej małżeńskiej, oraz zniesienia jej przez sąd. Automatycznie wspólność ustaje w razie orzeczenia przez sąd separacji, ogłoszenia upadłości jednego z małżonków oraz jego ubezwłasnowolnienia, a także, oczywiście, z dniem śmierci jednego z małżonków.

Ustanie wspólności majątkowej wskutek śmierci a podział środków zgromadzonych na koncie

Jeżeli jednak pieniądze, które znalazły się na rachunku bankowym należącym wyłącznie do jednego z małżonków, pochodzą z majątku wspólnego, dorobkowego, oznacza to – zgodnie z regułami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – że objęte są wspólnością majątkową. Jeśli więc wskutek jej ustania dochodzi do podziału majątku dorobkowego, podział musi objąć również pieniądze zgromadzone na tym rachunku. Ponieważ udziały małżonków w majątku wspólnym są co do zasady równe, oznacza to, że połowa środków na rachunku założonym na imię jednego małżonka należy do drugiego z nich. W razie ustania wspólności wskutek śmierci połowa tych środków staje się automatycznie własnością wdowy czy wdowca, a druga połowa wchodzi do spadku i jest objęta jego działem, w którym uczestniczy także ów małżonek. Przed przeprowadzeniem działu spadku przez sąd konieczne będzie przeprowadzenie podziału majątku dorobkowego. W takim wypadku w jednym wniosku składanym w sądzie można wystąpić: o stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku i podział majątku dorobkowego po ustaniu wspólności ustawowej małżeńskiej. Banki na żądanie sądu prowadzącego postępowanie spadkowe, a także sprawę o podział majątku dorobkowego obowiązane są do udzielenia mu informacji stanowiących tajemnicę bankową, przede wszystkim o stanie konta.

Zatem w sprawie, którą przedstawił pan Dawid, ważne jest, by wykazać bankowi, że majątek zgromadzony na koncie jest wspólnością majątkową i w związku z tym połowa należy do żony z tego tytułu, a pozostała część należy do spadkobierców zgodnie z dokument potwierdzającym dziedziczenie (chyba że spadkodawca udzielił dyspozycji na wypadek śmierci).

Dysponowanie majątkiem należącym do małoletniego

Przy czym, jeśli chodzi o dysponowanie majątkiem należącym do małoletniego, należy uzyskać zgodę sądu opiekuńczego w przypadku, gdy dyspozycja przekracza zwykły zarząd. Wypłata pieniędzy z konta spadkodawcy dziedziczonych przez małoletniego i ich konkretne zadysponowanie jest zawsze czynnością przekraczającą zwykły zarząd. Stąd odpowiedź na ostatnie pytanie jest twierdząca — należy uzyskać zgodę sądu na wypłatę środków należących do małoletniego spadkobiercy.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe - Dz.U. 1997 nr 140 poz. 939