Podział majątku po rozwodzie, czy syn może przejąć dom od ojca bez spłaty byłej żony?

Uprzejmie wskazuję, że podstawą prawną do udzielenia odpowiedzi na zapytanie stanowią:

• ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2023 r., poz. 2809), w skrócie K.r.io.,
• ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U . z 2023 r., poz. 1550), w skrócie K.p.c.

Postępowanie o podział majątku

Aktualnie pomiędzy Pani bratem a jego byłą małżonką toczy się postępowanie w przedmiocie podziału majątku wspólnego. Celem tego rodzaju postępowania jest stwierdzenie, co wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków, jaka jest wartość poszczególnych składników majątku małżonków, a także które składniki tego majątku przysługują danej osobie. Nadto byli małżonkowie mogą dążyć do ustalenia, że wartość ich udziałów w majątku wspólnym jest nierówna.

Zgodnie z art. 567 § 1 K.p.c. „w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami sąd rozstrzyga także o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o tym, jakie wydatki, nakłady i inne świadczenia z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego lub odwrotnie podlegają zwrotowi”. W oparciu o § 2 „w razie sporu co do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym sąd może w tym przedmiocie orzec postanowieniem wstępnym”. Istotna regulacja zawarta jest w § 3, który stanowi, że „do postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, a zwłaszcza do odrębnego postępowania w sprawach wymienionych w paragrafie pierwszym stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku”.

Sposoby podziału majątku po rozwodzie

Postępowanie o dział spadku, które to przepisy stosuje do podziału majątku wspólnego małżonków, zostało uregulowane od art. 680 do art. 689 K.p.c. Pierwszym sposobem rozstrzygnięcia sprawy jest zgodny wniosek Stron, który raczej w realiach przedmiotowej sprawy nie będzie miał zastosowania. Jeżeli takiego wspólnego wniosku nie ma, to w takiej sytuacji zastosowanie będzie miał art. 687 k.p.c. zgodnie z którym w braku podstaw do wydania postanowienia działowego na podstawie zgodnego wniosku uczestników, podział majątku będzie rozpoznany według przepisów poniższych tj. przepisów wskazanych w k.p.c. Do podziału majątku w takiej sytuacji stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zniesienia współwłasności, a w szczególności art. 618 §2 i §3 k.p.c.

W pierwszej kolejności sąd będzie nakłaniać do zgodnego przeprowadzenia podziału, wskazując sposoby mogące do tego doprowadzić (art. 622 § 1 K.p.c.). Gdy wszyscy współwłaściciele złożą zgodny wniosek co do sposobu zniesienia współwłasności, sąd wyda postanowienie odpowiadające treści wniosku, jeżeli spełnione zostaną wymagania, o których mowa w dwóch artykułach poprzedzających, a projekt podziału nie sprzeciwia się prawu ani zasadom współżycia społecznego, ani też nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych (art. 622 § 2 K.p.c.).

W przypadku, gdy do zgodnego podziału nie dojdzie, to wówczas zastosowanie ma przepis art. 623 K.p.c., zgodnie z którym gdy zachodzą warunki do dokonania podziału w naturze, sąd dokonuje tego podziału na części odpowiadające wartością udziałom współwłaścicieli z uwzględnieniem wszelkich okoliczności zgodnie z interesem społeczno-gospodarczym. Różnice wartości wyrównuje się przez dopłaty pieniężne tzn. każdemu ze współwłaścicieli przyznaje część nieruchomości.

Kolejnym sposobem dokonania podziału jest przyznanie jednemu ze współwłaścicieli całości nieruchomości wraz ze spłatą udziałów pozostałych współwłaściciel. W takiej sytuacji w przypadku gdy właściciel, który otrzymuje nieruchomość na wyłączną własność, utrzymywał samodzielnie tą nieruchomość, dokonywał na nią nakłady, to może odliczyć wartość poniesionych środków z kwoty należnej do spłaty (musi to być uwzględnione w postanowieniu sądu, aby można było dokonać odliczenia). W takiej sytuacji zgodnie z art. 624 K.p.c. „z chwilą uprawomocnienia się postanowienia przyznającego dotychczasowym współwłaścicielom części lub jednemu z nich całość rzeczy własność przechodzi na uczestników wskazanych w postanowieniu. Jeżeli w wyniku podziału całość rzeczy albo jej część przypadnie współwłaścicielowi, który nie włada tą rzeczą lub jej częścią, sąd w postanowieniu o zniesieniu współwłasności orzeknie również co do jej wydania lub opróżnienia przez pozostałych współwłaścicieli pomieszczeń znajdujących się na nieruchomości, określając stosownie do okoliczności termin wydania rzeczy lub opróżnienia pomieszczeń. Określenie terminu wydania nieruchomości wchodzącej w skład gospodarstwa rolnego lub jej części bądź opróżnienia znajdujących się na niej pomieszczeń następuje z uwzględnieniem interesu społeczno-gospodarczego”.

Ostatnim sposobem dokonania podziału jest sprzedaż rzeczy wspólnej. W takiej sytuacji w postanowieniu zarządzającym sprzedaż rzeczy należących do współwłaścicieli sąd bądź rozstrzygnie o wzajemnych roszczeniach współwłaścicieli, bądź też tylko zarządzi sprzedaż, odkładając rozstrzygnięcie o wzajemnych roszczeniach współwłaścicieli oraz o podziale sumy uzyskanej ze sprzedaży do czasu jej przeprowadzenia.

Przepisanie domu i ugoda majątkowa

W kontekście Pani zapytania istotne jest, czy była małżonka w złożonym wniosku domaga się ustalenie nierównych udziałów, czy też twierdzi, że te udziały są równe. Jeżeli domaga się równych udziałów, to Pani brat może przenieść swój udział na syna. Natomiast taki krok nie spowoduje, że roszczenia byłej małżonki nie zostaną rozpoznane. W przypadku roszczenia o zniesienie własności w miejsce brata wejdzie jego syn (gdy udział zostanie na niego przekazany). Zatem należałoby jednak rozważyć osiągnięcie jakiegoś porozumienia z byłą małżonką. Nie ma bowiem takiej możliwości prawnej, aby zobowiązać ją do przeniesienia jej udziału w nieruchomości pod tytułem darmym na syna.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296