Podstawienie w testamencie w celu uniknięcie dziedziczenia ustawowego

Testament z podstawieniem a dziedziczenie ustawowe

Tak jak Pani wskazała, testament z podstawieniem to jedyna możliwość, aby przyrodnia siostra nie doszła do dziedziczenia ustawowego po Pani. Proponuję więc, aby było jak najwięcej osób podstawionych. Jednak jeżeli wszystkie te osoby np. odrzucą spadek po Pani śmierci, to i tak dojdzie do dziedziczenia ustawowego. Nigdy nie będzie Pani miała 100% pewności, iż osoba wskazana w testamencie nabędzie spadek. Nie może Pani także wydziedziczyć siostry ani jej zstępnych, albowiem nie znajduje się ona w katalogu osób bliskich, które można wydziedziczyć.

Zgodnie z treścią art. 1008 Kodeksu cywilnego:

„Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych."

Rozporządzenie majątkiem za życia, np. umowa dożywocia

Dlatego też, aby była Pani pewna, iż Pani majątek otrzymają konkretne osoby, proponuję rozporządzić nim za Pani życia. W tym zakresie dobrym dla Pani rozwiązaniem jest zawarcie umowy o dożywocie, która zagwarantuje Pani opiekę, a przyszłemu nabywcy nabycie nieruchomości jeszcze za życia.

Zgodnie z treścią art. 908 § 1 K.c.: „Jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym.”.

W skład dożywocia wchodzi przede wszystkim roszczenie o dożywotnie utrzymanie. Zakres świadczeń na rzecz dożywotnika powinien być taki, aby jego potrzeby życiowe były zaspokojone w stopniu wykluczającym konieczność zdobywania przez niego środków do życia z innych źródeł (por. wyr. SN z 9.5.2008 r., III CSK 359/07, Legalis).

Dożywotnik zobowiązuje się do przeniesienia własności nieruchomości; tylko ta postać rzeczy może być przedmiotem świadczenia ze strony uprawnionego z dożywocia, niezależnie od tego, czy chodzi o grunt, budynek lub lokal oraz niezależnie od położenia takiej nieruchomości. W rachubę wchodzi także przeniesienie udziału we współwłasności nieruchomości (por. S. Madaj, Umowy o dożywocie pod rządem kodeksu cywilnego, NP 1966, Nr 3, s. 334-335).

Zapis windykacyjny w testamencie

Jeżeli takie rozwiązanie Pani nie przekonuje, proszę także zastanowić się nad instytucją zapisu windykacyjnego. Zgodnie z treścią art. 981¹ K.c.: „§ 1. W testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (zapis windykacyjny).

§ 2. Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:

1) rzecz oznaczona co do tożsamości;

2) zbywalne prawo majątkowe;

3) przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne;

4) ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności.”.

Zapis windykacyjny to postanowienie testamentu, na podstawie którego konkretnie wskazana osoba, która nie musi, ale może być spadkobiercą, nabywa z chwilą otwarcia spadku z mocy prawa konkretny przedmiot należący do spadkodawcy. Posłużenie się zapisem windykacyjnym pozwala na realizację często spotykanych w praktyce oczekiwań spadkodawców, którzy dążą do tego, aby na wypadek śmierci nie tylko rozdysponować całym swoim majątkiem, ale również zostawić konkretne rzeczy i prawa dokładnie określonym przez siebie osobom.

Proszę jednak mieć na uwadze, iż uprawniony do zapisu również może odrzucić zapis windykacyjny – tożsamo jak w przypadku spadkobrania, co w przypadku wyczerpania wszystkich uprawnionych do zapisu także spowoduje spadkobranie ustawowe.

Zwrócę uwagę na jeszcze jeden aspekt dziedziczenia po Pani na podstawie testamentu. Otóż, aby oficjalnie nabyć spadek u notariusza, muszą być obecni spadkobiercy ustawowi – tożsamo sprawa wygląda przed sądem, należy ich powiadomić o sprawie. Nawet dalsi spadkobiercy musza być obecni, jeżeli przed sądem się nie stawią, to spadek zostanie nabyty, ale wiąże się to z czasem. Dlatego proponuję rozporządzić majątkiem za życia.

Źródła:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2008 r., III CSK 359/07