Podatek od wpłat na konto wnuka

Darowizny od dziadków dla wnuka a podatek od spadków i darowizn

Sytuacja wydaje się niestety dość problematyczna. Ustawa o podatku od spadków i darowizn w obecnym brzmieniu* zawiera art. 4a, który stanowi, że „zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę”. Na podstawie tego przepisu darowizny od dziadków dla wnuka są więc zwolnione z podatku od darowizn (wnuk jest bowiem zstępnym dziadków). Jednakże warunkiem skorzystania z tego zwolnienia jest:

1. Zgłoszenie nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2-8 i ust. 2; oraz
2. W przypadku, gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę określoną w art. 9 ust. 1 pkt 1 – udokumentowanie za pomocą dowodu przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo jego rachunek prowadzony przez SKOK lub przekazu pocztowego. Ze zwolnienia korzystają zatem darowizny dokonane przelewem lub przekazem pocztowym, a darowizny w gotówce już nie.

Zgodnie z art. 4a ust. 4 w przypadku niespełnienia warunków, o których mowa w ust. 1 i 2, nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej.

Stosownie do art. 4a ust 4 obowiązek zgłoszenia nie obejmuje przypadków, gdy wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, nie przekracza kwoty określonej wart. 9 ust. 1 pkt 1.

W powyższym wypadku, jak rozumiem, bezsporne jest to, że:

1. Darowizny były dokonywane przelewem;
2. Darowizny nie zostały zgłoszone przez wnuka do US;
3. Wartość darowizny przekraczała kwoty określone w art. 9 ust. 1 pkt 1.

Dość istotne jest to, że przepis ten obowiązuje od dnia 1 stycznia 2007 r. i zwolnienie ma zastosowanie tylko do darowizn dokonywanych po tej dacie.

Limit darowizny bez zgłoszenia

Stosownie do art. 9 ust. 1 opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej 9 637 zł – jeśli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej.

W przypadku darowizn powtarzających się stosujemy art. 9 ust. 2: „Jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz, do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych dolicza się wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych od tej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie. Od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych. Wynikająca z obliczenia nadwyżka podatku nie podlega ani zaliczeniu na poczet innych podatków, ani zwrotowi. Nabywcy obowiązani są w zeznaniu podatkowym wymienić rzeczy i prawa majątkowe nabyte w podanym wyżej okresie”.

Zgodnie z art. 15 ust. 1 podatek oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku, według następującej skali (dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej):

1. Do 10 278 zł – do 3%;
2. Od 10 278 zł do 20 556 zł – 308,30 zł + 5% nadwyżki ponad 10 278 zł;
3. Od 20 556 – 822, 20 zł + 7% nadwyżki ponad 20 556 zł.

Zgodnie z art. 6 ust. 3 przy ustalaniu wysokości podatku przyjmuje się kwoty wartość rzeczy i praw majątkowych określonych w art. 4 ust. 1 pkt 5 i w art. 9 ust. 1 oraz skale podatkowe określone w ust. 1 obowiązujące w dniu powstania obowiązku podatkowego.

Stosownie do art. 6 ust. 1 ustawy pkt 4 ustawy o podatku od spadków i darowizn obowiązek podatkowy przy nabyciu w drodze darowizny powstaje z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego, a w razie zawarcia umowy bez zachowania przewidzianej formy – z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia; jeżeli ze względu na przedmiot darowizny przepisy wymagają szczególnej formy dla oświadczeń obu stron, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą złożenia takich oświadczeń.

Obowiązek podatkowy powstał zatem z chwilą otrzymania przez wnuka pieniędzy. Jest to zresztą normalna zasada przy podatku od darowizny, że już z chwilą fizycznego otrzymania pieniędzy powstaje obowiązek podatkowy, tak samo jak w podatku dochodowym od osób fizycznych przychód powstaje w momencie fizycznego otrzymania pieniędzy.

Darowizny dokonane przed 1 stycznia 2007 r. i po tym dniu

Teraz trzeba rozdzielić wpłaty na konto wnuka dokonane przed 1 stycznia 2007 r. i po tym dniu.

Otóż jeśli chodzi o darowizny przed 2007 r., to najprawdopodobniej zobowiązania podatkowego uległy już przedawnieniu. Zgodnie z art. 70 § 1 zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Jednakże w przypadku podatku od spadków i darowizn złożenie zeznania podatkowego (miesiąc od dnia powstania obowiązku podatkowego) powoduje wszczęcie postępowania podatkowego, w wyniku którego organ podatkowy wyda decyzję, którą ustali wysokość podatku od spadków i darowizn. Termin płatności podatku wynosi 14 dni od dnia doręczenia decyzji.

Stąd stosować należy art. 68 § 1 Ordynacji podatkowej, zgodnie z którym zobowiązanie podatkowe, o którym mowa w art. 21 § 1 pkt 2 (powstające z dniem doręczenia decyzji organu podatkowego ustalającej wysokość tego zobowiązania), nie powstaje, jeżeli decyzja ustalająca to zobowiązanie została doręczona po upływie 3 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy. Zgodnie z art. 68 § 2 pkt 1 i 2 jeśli podatnik nie złożył deklaracji w terminie przewidzianym w przepisach prawa podatkowego lub w złożonej deklaracji nie ujawnił wszystkich danych niezbędnych do ustalenia wysokości zobowiązania podatkowego, to zobowiązanie podatkowe nie powstaje, pod warunkiem że decyzja ustalająca wysokość tego zobowiązania została doręczona po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy.

Skoro zatem obowiązek podatkowy powstawał za każdym razem z dniem przelania pieniędzy, to dla darowizn z 2006 r. liczymy 5 lat od końca 2006 r., czyli nie można już wydać decyzji (bo przedawnienie upłynęło w 2011 r.). Dla darowizn z 2007 r. przedawnienie minęło 31 grudnia 2012 r. Dla darowizn z 2008 r. przedawnienie minie 31 grudnia 2013 r.

Natomiast jeśli chodzi o darowizny (wpłaty na konto wnuka) za lata 2008 r. i następne, bezsporny jest fakt, że wnuk nie złożył deklaracji, a powinien to zrobić w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego, a więc od daty otrzymania pieniędzy na koncie bankowym.

Wnuk ma teraz następujące wyjścia, jeśli nie chce zapłacić podatku:

Po pierwsze może nie zrobić nic – licząc na to, że zobowiązanie podatkowe co do kolejnych darowizn się przedawni (ściślej rzecz biorąc – przedawni się prawo do wydania przez naczelnika urzędu skarbowego decyzji ustalającej wysokość podatku od darowizny) i np. wypłacić pieniądze z banku i wydawać je gotówkowo na życie (np. na przejazdy, na meble, na czynsz na mieszkanie, na wakacje itp.). Ryzyko – w razie kontroli podatkowej mamy przepis art. 6 ust. 4 zdanie drugie: „W przypadku gdy nabycie nie zostało zgłoszone do opodatkowania, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą powołania się przez podatnika przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej na fakt nabycia”.

Przepis ten budzi jednak pewne wątpliwości. W wyroku NSA z 13 września 1998 r. (SA/Kr 664/88, POP 1994, z. 5, poz. 94) wskazano: „obowiązek podatkowy w zakresie podatku od spadków i darowizn, odnośnie do darowizny niezgłoszonej do opodatkowania powstaje na mocy art. 6 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. nr 45, poz. 207) w odniesieniu do osoby, która przed organem podatkowym z własnej inicjatywy powołała się na darowiznę, by osiągnąć określony skutek, w toczącym się do niej postępowaniu przed tym organem. Mamy tutaj do czynienia nie tyle z powstaniem obowiązku podatkowego, co z ponowieniem powstania obowiązku podatkowego czy swoistym odnowieniem tego obowiązku (S. Babiarz, Spadek i darowizna w prawie cywilnym i podatkowym, s. 327 i n.; uchwała SN z 21 marca 1991 r., III AZP 14/90, POP 1992, Nr 4, s. 88).

Art. 6 ust. 4 nie zakreśla granic czasowych swojego stosowania. Nie czyni tego także żaden inny przepis. Celem art. 6 ust. 4 jest zapobieganie uchylaniu się od opodatkowania poprzez umożliwienie organowi podatkowemu ustalenia wysokości zobowiązania podatkowego pomimo upływu terminu przedawnienia przewidzianego w ordynacji podatkowej (Ustawa o podatku od spadków i darowizn, red. S. Babiarz, A. Mariański, W. Nykiel, Warszawa 2010; komentarz do art. 6).

Jednakże w takim wypadku, zgodnie z art. 15 ust. 4, nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze darowizny podlega opodatkowaniu według stawki 20%, jeżeli obowiązek podatkowy powstał wskutek powołania się podatnika przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej, w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego na okoliczność dokonania tej darowizny, a należny podatek od tego nabycia nie został zapłacony.

Jeśli więc wnuk powoła się na fakt darowizn w toku kontroli podatkowej, to wówczas obowiązany będzie zapłacić podatek 20% (bez odsetek – bo obowiązek podatkowy powstanie dopiero w chwili powołania się przez nią na fakt darowizn w toku kontroli).

Zgłoszenie darowizny po upływie 6 miesięcy

Wnuk może też zgłosić darowizny z ostatnich lat (od 2008 r.), powołując się na przepis art. 4a ust. 3.

Jeżeli nabywca dowiedział się o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych po upływie terminów, o których mowa w ust. 1 pkt 1, zwolnienie, o którym mowa w ust. 1, stosuje się, gdy nabywca zgłosi te rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu, oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu.

Co do zasady sześciomiesięczny termin na zgłoszenie darowizny (liczony od dnia powstania obowiązku podatkowego, czyli w praktyce od daty otrzymania pieniędzy) jest terminem prawa materialnego (wyrok WSA w Bydgoszczy z 22 listopada 2007 r., I SA/Bd 675/07, ZNSA 2007, nr 4(13), s. 108) i nie podlega przywróceniu. Jednak wyjątkową instytucję przewiduje właśnie wskazany przepis art. 4a ust. 2.

W literaturze wskazuje się, że przepis ma charakter wyjątkowy i z tego powodu nie może być wykładany (interpretowany) w sposób rozszerzający. Przykładowo spadkobierca, który był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku (był zawiadamiany przez sąd o terminach rozpraw) nie może, powołując się na ten przepis, twierdzić, że o terminie uprawomocnienia postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku dowiedział się później, niż ono faktycznie się uprawomocniło. Może się jednak na ten przepis powołać np. taki spadkobierca, który nie był zawiadamiany o postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku (czy też nie brał udziału w sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia), a który nie złożył wniosku o zmianę lub uchylenie postanowienia w trybie art. 679 § 1-3 Kodeksu postępowania cywilnego (w skrócie: K.p.c.) z powodu upływu rocznego terminu, a w postanowieniu został określony spadkobiercą.

Może się też powołać na ten przepis nabywca prawa do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci (art. 1 ust. 2 i art. 6 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku od spadków i darowizn), który na ogół nie będzie wiedział o ustanowieniu takiej dyspozycji, chyba że zawiadomi go bank prowadzący rachunek. W przepisie art. 4a ust. 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn chodzi więc o przypadki o charakterze wyjątkowym, w których z natury i istoty nabycia danego prawa majątkowego czy własności rzeczy wynika, że nabywca mógł dowiedzieć się o tym nabyciu później, nie zaś o sytuacje, kiedy nabywca dowiedział się później na skutek własnych zaniechań czy zaniedbań (chyba że nie można przypisać mu winy z uwagi na zaniedbania innych osób czy organów) – tak: Ustawa o podatku od spadków i darowizn. Komentarz, red. W. Nykiel, Warszawa 2010, komentarz do art. 4a.

Konto założone dla wnuka przez dziadków i

Aby skorzystać z dobrodziejstwa, jakie daje mu wyjątkowy przepis art. 4a ust. 2, wnuk musi więc:

1. Zgłosić darowizny naczelnikowi US;
2. Zgłoszenie musi nastąpić w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu;
3. Uprawdopodobnić fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu (późniejszego niż moment dokonania darowizny).

W praktyce będzie to wyglądało tak, że wnuk dokona zgłoszenia, złoży oświadczenie, że o nabyciu dowiedział się dopiero teraz, i wskaże okoliczności uprawdopodabniające późniejsze dowiedzenie się. Zapewne urząd rozpocznie postępowanie podatkowe w celu sprawdzenia, czy rzeczywiście wnuk dowiedział się o wpłatach na konto dopiero niedawno. Jakie będą wyniki tego postępowania – trudno przewidzieć, zależy to od aktywności samego wnuka i tego, jakie dowody i twierdzenie zaofiaruje US. Na pewno okolicznościami przemawiającymi na korzyść wnuka są:

1. Fakt, że był osobą niepełnoletnią i mógł nie wiedzieć o darowiznach;
2. Fakt, że konto przeznaczone dla wnuka było założone przez Państwa;
3. Fakt, że wnuk nie podejmował jakichkolwiek pieniędzy i nie korzystał z nich;
4. Dopiero w dniu 15 czerwca 2013 r. wyrazili Państwo zgodę na dysponowanie przez wnuka tymi pieniędzmi (tezy, że nie były to darowizny, ciężko będzie obronić, skoro w tytułach przelewów napisane było, że są to prezenty);
5. Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego o zarządzie majątkiem dziecka – zarząd ten sprawują rodzice, zatem wnuk mógł nie wiedzieć o tym, że otrzymuje pieniądze;
6. To, że wnuk nie korzystał z konta, nie zasięgał informacji o stanie swojego rachunku i nie logował się np. do bankowości internetowej, aby to sprawdzić (o ile w ogóle miała dostęp do bankowości elektronicznej).

Urząd skarbowy zapewne również przesłucha świadków, tj. rodziców i darczyńców, czyli Państwa, w celu ustalenia, czy rzeczywiście wnuk nie wiedział o darowiznach i czy w ogóle był o nich informowany. W dużej mierze wynik sprawy zależeć będzie od Państwa zeznań i od tego, czy urząd da im wiarę. Wreszcie US przesłucha zapewne także samego wnuka na okoliczność tego, że wiedział o darowiznach. Naturalnie jeśli powie on, że wiedział o nich od 12. roku życia, to szanse na wygraną są niewielkie. Najlepszą linią obrony jest twierdzenie, że nie wiedział i dowiedział się dopiero jakiś czas temu (aby nie minęło jeszcze 6 miesięcy), np. na spotkaniu z rodzicami i dziadkami po zdaniu matury.

Naturalnie jest to pewne ryzyko, ale przy przedstawieniu dobrych dowodów jest szansa, by uznać, że przesłanki stosowania art. 4a ust. 2 zostały spełnione.

Podsumowując:

1. Co do darowizn dokonanych do końca 2007 r. – prawo US do wydania decyzji ustalającej wysokość podatku od darowizn dokonanych do tego czasu uległo już przedawnieniu na podstawie art. 68 §2 pkt 1 w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o podatku od spadków i darowizn;
2. Co do darowizn dokonanych po 2008 r. – drogą na zalegalizowanie darowizn jest zgłoszenie ich naczelnikowi US w terminie 6 miesięcy od dnia, gdy wnuk dowiedział się o tych darowiznach. Trzeba by argumentować, że wnuk dowiedział się o wpłatach na konto dopiero 15 czerwca 2013 r. i wcześniej nie miał możliwości dowiedzenia się o nich, ponieważ nikt jej o tym nie mówił i nie miała dostępu do konta – wnuk musi uprawdopodobnić te okoliczności odpowiednimi dokumentami oraz zeznaniami świadków i własnymi.

Chciałbym także poinformować, że świadczymy profesjonalną pomoc prawną oraz usługi reprezentacji przed organami podatkowymi, także w postępowaniu kontrolnym, podatkowym, oraz na etapie skarżenia decyzji podatkowych i postępowania przed sądami administracyjnymi, więc naturalnie Państwa wnuk (bo on jest tutaj stroną ewentualnego postępowania jako osoba obowiązana do zapłaty podatku) może skorzystać z naszych usług.

* Stan prawny z dnia 16.07.2013 r.