Emerytura dla osoby zamieszkałej za granicą

Pani Emilia mieszkała w Anglii, miała 64 lata i przyznaną emeryturę w Polsce – ale świadczenie zostało wstrzymane, bo przy składaniu wniosku ujawniła, że nadal pracuje. Od kilku lat z powodu pogarszającego się stanu zdrowia pani Emilia pracowała jednak coraz mniej, ostatnio tylko po kilka godzin, a syn pomagał jej finansowo, bo trudno jej było związać koniec z końcem. Dlatego tak ważne było dla pani Emilii uzyskanie emerytury – po prostu świadczenie to było jej potrzebne do życia. Zadała więc nam pytanie, jak w jej sytuacji doprowadzić do wypłacania emerytury z Polski podczas pobytu za granicą.

Ustalenie prawa do emerytury i jej wysokości

Ustawa o emeryturach i rentach z FUS uzależnia prawo do nabycia świadczenia emerytalnego od ukończenia wymaganego wieku – w przypadku kobiet jest to 60 lat. Nie jest wymagalny minimalny okres ubezpieczenia, chociaż im jest on dłuższy, tym wysokość emerytury się zwiększa, bowiem zależy ona od zgromadzonego kapitału początkowego i zgromadzonych składek na ubezpieczenie emerytalne. Podstawę wyliczenia wysokości przyszłej emerytury stanowi suma zwaloryzowanych składek zgromadzona na indywidualnym koncie ubezpieczonego w ZUS za okres od 1 stycznia 1999 r., a od 1 lutego 2014 r. również środków zewidencjonowanych na subkoncie (także tych przeniesionych z OFE). Sumę tę następnie dzieli się przez średnie dalsze trwanie życia, które jest corocznie ogłaszane przez Prezesa GUS. Przy obliczaniu wysokości emerytury wprowadzono możliwość stosowania tablic średniego trwania życia obowiązujących w dniu osiągnięcia wieku uprawniającego do emerytury.

Przyznanie emerytury uzależnione jest od złożenia wniosku wraz z wszystkimi dokumentami poświadczającymi okresy zatrudnienia, zarówno składkowe, jak i nieskładkowe oraz wysokość osiąganego wynagrodzenia.

Ustalenie kapitału początkowego emeryta

Jeżeli kapitał początkowy nie został ustalony, trzeba złożyć wniosek o emeryturę i ustalenie kapitału. W przypadku pani Emilii kapitał początkowy ustalany jest albo na podstawie kolejnych 10 lat kalendarzowych przed 1 stycznia 1999 r. bądź z 20 dowolnie wybranych lat kalendarzowych przed 1 stycznia 1999 r. Jeżeli pani Emilia ma już ustalony kapitał początkowy i został on wyliczony przed 1 maja 2015 r., to warto wystąpić z wnioskiem o jego przeliczenie, bowiem z uwagi na zmianę przepisów dotyczących sposobu wyliczania kapitału, jego wysokość może się zwiększyć. Zgodnie z art. 103 tej ustawy:

„1. Prawo do emerytur i rent ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu na zasadach określonych w art. 103a-106.

2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do emerytów, którzy osiągnęli wiek emerytalny 60 lat (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni), z zastrzeżeniem art. 103a”.

„Art. 103a. Prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego”.

Zawieszenie emerytury dla osób nadal pracujących

Przepis ten stosuje się również do emerytów, którzy ukończyli powszechny wiek emerytalny, ustalany indywidualnie, w zależności od daty urodzenia oraz płci. Tak więc ci emeryci, którzy kontynuują zatrudnienie u tego samego pracodawcy, u którego byli zatrudnieni przed dniem nabycia prawa do emerytury, muszą się liczyć z tym, że mimo iż ukończyli wiek zwalniający ich z zawieszalności – przysługująca im emerytura zostanie zawieszona. Zgodnie z art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, prawo do emerytury z ZUS ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na którego rzecz emeryt wykonywał je bezpośrednio przed nabyciem prawa do emerytury. Zasada ta dotyczy również stosunku pracy nawiązanego z pracodawcą za granicą w innym państwie członkowskim UE i EFTA oraz w państwie, z którym wiąże Polskę dwustronna umowa międzynarodowa o zabezpieczeniu społecznym. Tak więc stosunek pracy w celu ubiegania się o emeryturę powinien zostać rozwiązany.

Konieczność zawieszenia stosunku pracy

Ustawa o emeryturach i rentach z FUS w art. 100 stanowi, iż prawo do świadczeń z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych powstaje z dniem spełnienia warunków wymaganych do nabycia tego prawa. Jeżeli prawo do świadczenia emerytalnego powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia emerytury, to u pani Emilii będzie to dzień ukończenia 60 lat. Oznacza to, że jeżeli w dniu zakończenia stosunku pracy spełnione są pozostałe warunki, to w tym dniu ubezpieczony nabywa prawo do emerytury. Dlatego też osoby, które składają wniosek o przyznanie emerytury muszą się wykazać w ZUS-ie świadectwem pracy i tym, że nie są już pracownikami.

W orzecznictwie SN wielokrotnie podkreślano, że kontynuacja zatrudnienia – bez rozwiązania stosunku pracy – po dniu nabycia prawa do emerytury przesądza o zawieszeniu prawa do emerytury (wyrok SN z dnia 19 lutego 2004 r., sygn. akt UU UK 274/03). Również uchwałą 7 sędziów SN z dnia 10 listopada 2004 r., sygn. akt II UZP 9/04, przesądzono, że prawo do emerytury ulega zawieszeniu, jeżeli emeryt nie rozwiąże wszystkich stosunków pracy, w których pozostawał bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury.

Możliwość ponownego zatrudnienia po otrzymaniu świadczenia emerytalnego

W przypadku spełnienia warunków opisanych powyżej świadczenie emerytalne nie zostanie zawieszone ani zmniejszone, jeżeli nastąpi podjęcie zatrudnienia. Dalsza praca po osiągnięciu wieku uprawniającego do emerytury, czyli w przypadku pani Emilii 60 lat, nie jest związana ze zmniejszeniem bądź zawieszeniem wypłaty emerytury przez ZUS. Tak więc pani Emilia powinna zakończyć zatrudnienie oraz powiadomić o tym ZUS.

W przypadku osób mających już ustalone prawo do emerytury dodatkowo przepracowany okres oraz osiągnięte zarobki mogą podwyższyć wysokość świadczenia. Warunkiem jest podleganie w dalszym ciągu ubezpieczeniom społecznym. Aby ZUS przeliczył emeryturę, konieczne jest złożenie wniosku o doliczenie stażu z tytułu wypracowania nowego okresu.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - Dz.U. 1998 nr 162 poz. 1118
2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2004 r., sygn. akt UU UK 274/03
3. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 2004 r., sygn. akt II UZP 9/04