Pieniądze na mieszkanie od rodziców a sytuacja prawna współmałżonka

Czy mieszkanie zakupione z darowizny otrzymanej przez jednego z małżonków wejdzie do majątku wspólnego?

Przede wszystkim należy zaznaczyć, że przepisy dotyczące składu majątku wspólnego są przepisami bezwzględnie obowiązującymi i to one wyznaczają, do kogo należy kupowany podczas wspólności majątkowej majątek.

Stosownie do art. 31 § 1 K.r.o. – z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny).

Do majątku wspólnego należą w szczególności:

„1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,

3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,

4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych”.

Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Zgodnie z art. 33 tej ustawy – „do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.”

Tak więc kwestia, czy zakupione mieszkanie wejdzie do majątku wspólnego, jest uzależniona od jego ceny. Jeżeli bowiem mieszkanie zostanie zakupione za kwotę równą lub mniejszą niż darowane 200 tys. zł, to – na zasadzie surogacji (pkt 10 art. 33 K.r.o.) – wejdzie do majątku osobistego Pana żony i Pan do tego mieszkania nie będzie miał żadnych uprawnień.

Jeżeli zaś mieszkanie zostanie zakupione np. za kwotę 220 tys. zł, to wejdzie do majątku wspólnego (który jest majątkiem bezudziałowym i nie jest możliwe wskazanie w księdze wieczystej udziałów, jakie przysługują poszczególnym małżonkom podczas trwania tej wspólności), zaś Pana żona będzie mogła żądać (przy ewentualnym podziale majątku wspólnego po ustaniu wspólności, np. wskutek rozwodu) zwrotu nakładu z jej majątku osobistego na majątek wspólny.

Wydatki i nakłady z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek wspólny

Takie rozwiązanie przewiduje art. 45 K.r.o., zgodnie z którym:

„§ 1. Każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.

§ 2. Zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny.

§ 3. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dług jednego z małżonków został zaspokojony z majątku wspólnego.”

Tak więc, aby uniknąć wszelkich nieporozumień z urzędem skarbowym, należałoby wskazać (w tym przypadku gdy mieszkanie jest droższe, bowiem w pierwszym przypadku w ogóle nie będzie Pan występował jako właściciel), że pieniądze na zakup mieszkania w wysokości 200 tys. zł stanowią w całości majątek osobisty Pana żony jako darowizna przekazana jej od jej rodziców.

Jeżeli jednak chciałby Pan, aby mieszkanie weszło bez wątpliwości do majątku wspólnego, a urząd skarbowy nie żądał zapłaty podatku, to Pana żona mogłaby darować Panu (do Pana majątku osobistego) połowę kwoty uzyskanej przez nią od rodziców, zgłaszając ten fakt do urzędu skarbowego (na analogicznych zasadach ja przy zgłoszeniu tej darowizny od jej rodziców). Wtedy zakupione mieszkanie weszłoby do majątku wspólnego (zgodnie z ogólną zasadą z art. 31 K.r.o.) lub według innych poglądów stanowiłoby współwłasność po 1/2 i żony, a to dlatego, że nakłady na nie pochodziły z Państwa majątków osobistych.

Rozszerzenie wspólności majątkowej na kwotę otrzymaną w drodze darowizny

Wreszcie możliwa jest trzecia opcja, a mianowicie umowa w sprawie rozszerzenia wspólności na kwotę otrzymaną przez Pana żonę w drodze darowizny.

W myśl art. 47 § 1 K.r.o. – małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Przepis ten umożliwia małżonkom zarówno ograniczenie jak również rozszerzenie wspólności majątkowej.

Zgodnie jednak z art. 49 K.r.o.:

„§ 1. Nie można przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólności na:

1) przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny;

2) prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

3) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

4) wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;

5) niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.

§ 2. W razie wątpliwości uważa się, że przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków nie zostały włączone do wspólności.”

Tak więc rozszerzenie wspólności majątkowej polega na zmniejszeniu majątków osobistych przez włączenie do wspólności wszystkich lub niektórych spośród przedmiotów wymienionych w art. 33 K.r.o.

Rozszerzenie wspólności nie może iść tak daleko, aby przestały w ogóle istnieć majątki osobiste. Minimalne granice tych majątków wyznacza art. 49 § 1, mający charakter przepisu bezwzględnie obowiązującego.

Reasumując, rozszerzenie wspólności majątkowej pomiędzy małżonkami na przedmioty majątkowe nabyte przez jednego z małżonków w drodze darowizny, spadku lub zapisu przed powstaniem wspólności ustawowej (lub w jej czasie, ale przed rozszerzeniem wspólności), budzi pewne kontrowersje w praktyce. Jednak moim zdaniem, jeżeli umowa rozszerzająca wspólność ustawową ma na celu rozporządzenie przedmiotami majątkowymi, którymi jeden z małżonków już swobodnie dysponuje, to brak jest uzasadnienia dla stosowania ograniczeń w tym zakresie. W szczególności współmałżonek jako właściciel tych przedmiotów majątkowych ma nad nimi pełne władztwo, stąd może dokonywać swobodnego rozporządzania nimi (zbywać, obciążać, darować), brak zatem przesłanek do odmówienia mu prawa do zawarcia umowy rozszerzającej wspólność majątkową także na te składniki jego majątku odrębnego.

Potwierdza to teza uchwały Sądu Najwyższego, zgodnie z którą: „Jeżeli przedmiot darowizny wszedł do majątku osobistego obdarowanego małżonka, następnie został objęty wspólnością umowną, a darowiznę odwołano z powodu rażącej niewdzięczności, obowiązek zwrotu darowanego przedmiotu obciąża oboje małżonków na podstawie art. 898 § 1 i 2 K.c. w zw. z art. 407 K.c. (tak uchwała SN z 15 stycznia 1992 r., III CZP 142/91, LexisNexis nr 300518, OSNCP 1992, nr 7-8, poz. 130 z glosami: krytyczną Z. Policzkiewicz, OSP 1993, nr 3, poz. 54, s. 132 oraz częściowo krytyczną A. Dyoniaka, OSP 1993, nr 5, poz. 92, s. 209).

Umowę rozszerzającą wspólność na tą darowiznę należałoby sporządzić w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności.

Reasumując, może Pan dokonać czynności wskazanych powyżej z zastrzeżeniem dopełnienia czynności tam wskazanych. Urząd Skarbowy nie miałby podstaw do dochodzenia podatku z powodu ich zawarcia.