Pełnomocnictwo od osoby chorej

Jak osoba niewładna fizycznie może ustanowić pełnomocnika?

Wszystko zależy od tego, czy mąż jest świadomy i zdolny do podejmowania decyzji i czynności prawnych, czy nie. W zależności od tego należy wykonać następujące czynności.

Mąż jest sprawny umysłowo, aktualnie tylko fizycznie nie. Nie ma z nim kontaktu werbalnego, ale jest w pełni świadomy. Tu wystarczy notariusz z wizytą domową (czy w ośrodku) oraz zaświadczenie lekarza, że mąż jest w stanie kierować swoim postępowaniem.

Notariusz sporządza pełnomocnictwo dla Pani, odczyta je mężowi w obecności lekarza i podpisze je odciskiem kciuka męża. Fakt fizycznej niemocy, a nawet afazja, nie powodują braku zdolności do czynności prawnych, w tym do udzielenia pełnomocnictwa.

Pełną zdolność do czynności prawnych osoba fizyczna może utracić tylko w wyniku ubezwłasnowolnienia całkowitego. Dopóki nie dojdzie do takiego ubezwłasnowolnienia, dopóty ma ona pełną zdolność, chociażby była psychicznie chora. Takie (trafne) stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów z 12 grudnia 1960 r., I CO 35/60 (OSNCP 2/61, poz. 32). Oświadczenie woli złożone przez taką osobę (psychicznie chorą, lecz nie ubezwłasnowolnioną) może być uznane za nieważne, ale nie z braku pełnej zdolności do czynności prawnych, lecz z powodu wady oświadczenia woli (art. 82).

Kiedy oświadczenie woli jest nieważne?

Takie pełnomocnictwo sporządzone, jak opisałam, przez notariusza będzie ważne. Nawet do sprzedaży mieszkania. Zgodnie z art. 82. K.c.: Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.

Treścią hipotezy art. 82 jest złożenie oświadczenia woli przez osobę znajdującą się w stanie choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innych, chociażby nawet przemijających zaburzeń czynności psychicznych, które wyłączały jej świadomość albo uniemożliwiały powzięcie decyzji i wyrażenie woli w sposób swobodny. Z taką hipotezą art. 82 łączy dyspozycję w postaci sankcji bezwzględnej nieważności złożonego oświadczenia woli.

Ustalenie, że jedna ze stron umowy złożyła oświadczenie w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji, może nastąpić także po śmierci tej strony, jeżeli materiał zebrany w sprawie wystarcza do udowodnienia, że stan taki istniał w chwili składania oświadczenia woli. Osoba należąca do kręgu spadkobierców ustawowych po osobie, która złożyła w takich okolicznościach oświadczenie woli, może żądać ustalenia nieważności umowy dopiero po jej śmierci jako jej spadkobierca (tak: SN w wyroku z 27 kwietnia 1979 r., III CRN 56/79, OSNCP 12/79, poz. 244). W zasadzie określenie w procesie stopnia świadomości osoby składającej oświadczenie woli wymaga wiadomości specjalnych, którymi dysponują lekarze odpowiedniej specjalności. Jednakże nie zawsze dowód z opinii biegłych jest niezbędny.

Powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest swobodne, gdy zarówno sam proces decyzyjny, jak i uzewnętrznienie woli nie były zakłócone przez destrukcyjne czynniki wynikające z aktualnych właściwości psychiki lub procesu myślowego w sposób wyłączający autonomiczne, czyli wolne – w znaczeniu „suwerenne” (swobodne) – działanie. Inaczej mówiąc, podstawowym kryterium jest tu całkowite zniesienie zdolności wyboru między taką lub inną decyzją. Chodzi przy tym tylko o takie źródło zakłóceń, które znajduje się wewnątrz osoby składającej oświadczenie woli, a nie o czynniki czysto zewnętrzne, pod wpływem których oświadczenie zostało złożone. Stan wyłączający swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli może być rozumiany tylko jako stan, w którym możliwość wolnego wyboru jest całkowicie wyłączona. Sugestia osób trzecich nie wyłącza swobody powzięcia decyzji (tak: Sąd Najwyższy w orz. z 21 kwietnia 2004 r., III CK 523/2002, Biul. SN 11/04, s. 43).

Ubezwłasnowolnienie męża niemającego zdolności do czynności prawnych na skutek choroby 

W drugim przypadku – jeśli stan męża wyklucza świadome i swobodne podjęcie decyzji i kierowanie postępowaniem, należy go ubezwłasnowolnić.

W imieniu osoby niemającej zdolności do czynności prawnych, czynności tych może dokonywać jedynie jej przedstawiciel ustawowy. Przedstawicielami ustawowymi osoby niepełnoletniej są w zasadzie rodzice bądź jedno z nich; natomiast osoby pełnoletniej (całkowicie ubezwłasnowolnionej) – opiekun. Opiekun jest też przedstawicielem osoby niepełnoletniej, ale tylko wówczas, gdy żadnemu z rodziców władza rodzicielska nie przysługuje. Przedstawiciel ustawowy osoby niemającej zdolności do czynności prawnych może jednak dokonywać za nią tylko takich czynności, których wykonywanie przez przedstawiciela nie jest ustawowo wyłączone; np. jeżeli art. 944 stanowi, że sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, i że czynności tej nie może dokonać jej przedstawiciel ustawowy, to o działaniu takiej osoby przez przedstawiciela ustawowego nie może być mowy.

Z brzmienia art. 13 § 1 wynika jednoznacznie, że do ubezwłasnowolnienia całkowitego osoby w wieku powyżej lat trzynastu (warunek osiągnięcia tego wieku jest pierwszą i podstawową przesłanką, od której uzależniona jest możliwość ubezwłasnowolnienia) może dojść tylko wtedy, gdy są spełnione w chwili orzekania o ubezwłasnowolnieniu dwie dalsze (poza wiekiem) przesłanki, a mianowicie: a) osoba, której dotyczy postępowanie o ubezwłasnowolnienie, jest chora psychicznie, niedorozwinięta umysłowo lub też dotknięta innego rodzaju zaburzeniami psychicznymi, w szczególności pijaństwem lub narkomanią, i b) wskutek tej choroby „nie jest w stanie kierować swym postępowaniem”.

Niemożność kierowania swym postępowaniem odnosi się nie tylko do sfery stosunków cywilnoprawnych, ale również do stosunków regulowanych innymi gałęziami prawa, a nawet do sfery stosunków społecznych i gospodarczych nieregulowanych przepisami prawnymi. Ocena, czy konkretna osoba jest w stanie – z przyczyn wymienionych w art. 13 – kierować swoim postępowaniem, może być oparta jedynie na opinii biegłych lekarzy psychiatrów (a co najmniej jednego biegłego lekarza psychiatry – art. 553 K.p.c.). Wymaganie zbadania przez psychiatrów jest sprawą oczywistą. Skoro ubezwłasnowolnienie może nastąpić wyłącznie z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innych zaburzeń, ale również wyłącznie psychicznych, to opinii lekarzy biegłych z innych dziedzin medycyny nie można byłoby uznać za wystarczającą do wydania orzeczenia w przedmiocie ubezwłasnowolnienia. Wymienione w art. 13 § 1 (podobnie jak w art. 16) przyczyny powodujące niemożność kierowania swoim postępowaniem ujęte są w kategoriach psychiatrycznych. Ich ustalenie zatem wymaga wiadomości specjalnych w rozumieniu art. 278 K.p.c. Biegły psychiatra (biegli psychiatrzy) powinien wyjaśnić nie tylko to, na co cierpi osoba, w stosunku do której toczy się postępowanie o ubezwłasnowolnienie, ale również – dlaczego nie jest ona w stanie kierować swoim postępowaniem, w szczególności dlaczego nie jest w stanie dokonywać czynności prawnych skierowanych na osiągnięcie zamierzonych skutków prawnych.

Ubezwłasnowolnienie całkowite i częściowe

Z porównania treści art. 16 § 1 z art. 13 § 1 wynika, że przyczyny, z powodu których może dojść do ubezwłasnowolnienia częściowego i całkowitego, są takie same. I w jednym, i w drugim wypadku orzeczenie ubezwłasnowolnienia może nastąpić tylko z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa i narkomanii. W obu też wypadkach pijaństwo i narkomania wymienione zostały przykładowo, jako przyczyny mogące uzasadniać ubezwłasnowolnienie. Ubezwłasnowolnienie więc może wchodzić w grę także w wypadku, gdy do zaburzeń psychicznych dojdzie z innych przyczyn.

Chociaż przyczyny ubezwłasnowolnienia całkowitego i częściowego są podobne, to analiza orzeczeń Sądu Najwyższego wskazuje na to, że orzekanie ubezwłasnowolnienia całkowitego ma miejsce wówczas, gdy stan choroby psychicznej (niedorozwoju umysłowego, zaburzeń psychicznych) jest głęboki. Tylko w takim wypadku bowiem można mówić o stanie uniemożliwiającym kierowanie przez chorego „swym postępowaniem”. Natomiast stan zdrowia psychicznego jest z reguły lepszy, jeżeli uzasadnia jedynie orzeczenie ubezwłasnowolnienia częściowego. Oczywiście zarówno stan uniemożliwiający kierowanie swym postępowaniem, jak i stan wskazujący na potrzebę udzielenia pomocy w prowadzeniu spraw, nie są pojęciami jednoznacznymi i sąd w konkretnej sprawie musi ocenić, który z motywów wchodzi w grę i który z rodzajów ubezwłasnowolnienia należy zastosować.

W ten sposób jako opiekun będzie Pani reprezentować męża. Jednak w sprawach takich jak sprzedaż mieszkania – będzie Pani musiała uzyskać zgodę sądu rodzinnego. Trochę to komplikuje sytuację, ale jest do załatwienia.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
3. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 1960 r., sygn. akt I CO 35/60
4. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 1979 r., sygn. akt III CRN 56/79
5. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2004 r., sygn. akt III CK 523/2002