Pełnienie funkcji w zarządzie spółki a możliwość rejestracji jako bezrobotny

Gotowość do podjęcia pracy

W pierwszym względzie wskazuję, że ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy nie wyjaśnia wprost pojęcia „gotowości do podjęcia pracy”, jednakże kierując się zasadami wykładni funkcjonalnej, celowościowej i systemowej, nie można tego zapisu utożsamiać wyłącznie z samą potencjalną chęcią podjęcia pracy zarobkowej.

Gotowość do podjęcia pracy musi być oceniana w kategoriach ustawowych. Z brakiem gotowości do pracy związana jest zgodnie z utrwalonym orzecznictwem między innymi przesłanka pełnienia funkcji w zarządach spółek prawa handlowego.

Jak wynika z treści art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, przesłanką stanowiącą istotny element definicji bezrobotnego jest „gotowość do podjęcia pracy”. Warunek ten musi być przy tym spełniony zarówno w dniu rejestracji w charakterze bezrobotnego, jak i przez cały czas korzystania z omawianego statusu, ponieważ ze statusem bezrobotnego wiąże się nabycie określonych praw podmiotowych do świadczeń publicznoprawnych (tak Naczelny Sąd Administracyjny, dalej: NSA) w wyroku z 1 marca 2017 r., sygn. akt I OSK 3204/15. Gotowość do podjęcia pracy musi oznaczać rzeczywistą, faktyczną i aktualną możliwość podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy. Dlatego też przesłanka ta musi być oceniana w kategoriach obiektywnych (por. wyrok Wojewódzkiego Sadu Administracyjnego (dalej: WSA) w Gliwicach z dnia 24 stycznia 2019 r., sygn. akt IV SA/Gl 963/18, i powołane tam orzecznictwo.

Pełnienie funkcji w spółce

W nawiązaniu do okoliczności spornych w sprawie należy zaakcentować, że kwestia spełnienia „warunku gotowości do podjęcia pracy” przez członka zarządu spółki prawa handlowego, w tym, również pełniącego tę funkcję nieodpłatnie, była już przedmiotem licznych rozważań sądów administracyjnych. Przykładowo w wyrokach – WSA we Wrocławiu z dnia 16 października 2014 r., sygn. akt IV SA/Wr 247/14, WSA w Gliwicach z dnia 11 lipca 2017 r., sygn. akt IV SA/Gl 1145/16, WSA w Bydgoszczy z dnia 21 grudnia 2021 r., sygn. akt II SA/Bd 1139/21, NSA z dnia 25 maja 2016 r., sygn. akt I OSK 1982/14 i 16 stycznia 2018 r., sygn. akt I OSK 2666/17, w których zajęto stanowisko zbieżne z tym, jakie zaprezentowały organy orzekające w sprawie.

Odwołując się do tej ugruntowanej linii orzecznictwa sądowego, stwierdzić trzeba, że pełnienie funkcji w zarządzie spółki prawa handlowego, nawet w przypadku niepobierania wynagrodzenia z tego tytułu, powoduje brak pełnej gotowości do podjęcia zatrudnienia, a zatem osoba ta nie spełnia podstawowych przesłanek uzyskania statusu osoby bezrobotnej.

W rozwinięciu tego wątku zwrócić trzeba uwagę na to, że powołanie do pełnienia funkcji członka zarządu z jednej strony stanowi wewnętrzny stosunek organizacyjny, z drugiej zaś, posiada też inne cechy (por. wyrok WSA w Bydgoszczy z dnia 7 września 2011 r., sygn. akt II SA/Bd 719/11). Z powołaniem wiążą się określone prawa i obowiązki, do których odpowiednio stosuje się przepisy kodeksu cywilnego. Z cywilistycznego punktu widzenia jest to rodzaj umowy nienazwanej, do której mają odpowiednie zastosowanie przepisy o zleceniu (por. art. 202 § 5 Kodeksu spółek handlowych). Oznacza to, że powołanie do pełnienia funkcji członka zarządu to nawiązanie stosunku organizacyjnego jak też innego stosunku prawnego. Zatem dopóki nie dojdzie do podjęcia uchwały o odwołaniu z pełnienia funkcji członka zarządu, bądź rezygnacji z pełnienia tej funkcji, powołany członek zarządu ma określone prawa i obowiązki. W tym miejscu trzeba zauważyć, że zakres obowiązków i praw członków zarządu spółki wynika wprost z art. 201 § 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych, zgodnie z którym „zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę”. Przez prowadzenie spraw w doktrynie rozumie się proces polegający na wydawaniu decyzji, podejmowaniu uchwał, opinii, organizowaniu działalności przedsiębiorcy oraz - w pewnych sytuacjach - osobistej realizacji czynności wykonawczych w ten sposób, aby były one zgodne z przedmiotem działania danego podmiotu, w celu realizacji jego zadań i osiągnięcia jak najlepszych wyników gospodarczych (A. Kidyba, Prawo handlowe, s. 121). Z kolei reprezentacja spółki to sfera jej funkcjonowania na zewnątrz, relacji z osobami trzecimi (zob. A. Kidyba, Prawo handlowe, s. 129). Obejmuje ona przede wszystkim czynności prawne dokonywane przez spółkę w obrocie cywilnoprawnym. Do sfery tej należy również zaliczyć występowanie spółki jako osoby prawnej przed organami administracyjnymi i sądami (M. Dumkiewicz, Kodeks spółek handlowych, komentarz do art. 201).

Przedstawione dotąd uwagi prowadzą do wniosku, że w sytuacji pełnienia przez daną osobę funkcji w zarządzie spółki prawa handlowego rzeczywiste możliwości podjęcia przez nią pracy są co najmniej ograniczone w stosunku do tych, jakie istnieją, gdy bezrobotny nie wykonuje żadnego zajęcia.

Obecność w spółce jako prowadzenie działalności

Co w tym miejscu wymaga zauważenia, zgodnie z orzecznictwem, że nie jest rzeczą organu administracji publicznej monitorowanie i wykazywanie, czy i w jakim wymiarze czasowym, i kiedy członek zarządu podejmuje działania na rzecz spółki (por. wyrok WSA w Gliwicach z dnia 26 sierpnia 2020 r., sygn. akt III SA/Gl 184/20), a tym samym badanie, czy mimo pełnionej funkcji mógłby podjąć zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy. Niemniej jednak w przypadku pełnienia funkcji członka zarządu istotne znaczenie ma nie to, czy takie czynności wykonywane są odpłatnie, lecz to, że na osobie pełniącej taką funkcję w spółce ciążą określone zadania. W myśl art. 201 § 1 Kodeksu spółek handlowych zarząd jako jedyny prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę. Oznacza to, że w zakresie działalności gospodarczej jest on jedynym upoważnionym do prowadzenia tejże działalności (por. wyrok NSA z dnia 25 maja 2016 r., sygn. akt I OSK 1982/14).

Za poglądem wyrażonym przez NSA w wyroku z dnia 17 listopada 2021 r., sygn. akt I OSK 1078/21, trzeba wskazać, że gotowości do pracy nie można sprowadzać wyłącznie do czynników subiektywnych, istniejących po stronie zainteresowanego. Jak już podkreślono na wstępie rozważań, musi być ona oceniana również w kategoriach obiektywnych i oznaczać rzeczywistą, faktyczną i aktualną możliwość podjęcia pracy.

Zdaniem sądów pełnienie funkcji w zarządzie spółki prawa handlowego, nawet w przypadku niepobierania wynagrodzenia z tego tytułu, powoduje brak pełnej gotowości do podjęcia zatrudnienia, a zatem osoba ta nie spełnia podstawowych przesłanek uzyskania statusu osoby bezrobotnej (wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 11 maja 2023 r., sygn. IV SA/Wr 503/22).

Zaskarżenie decyzji urzędu pracy

Wskazuję jednak, że otrzymaną decyzję można zaskarżyć.

Sąd w Krakowie, w wyroku o sygn. akt III SA/Kr 1493/17, stwierdził:

„Podnosi się, że z art. 2 ustawy nie wynika, że w każdym przypadku członkostwo osoby (w spółce/spółdzielni, niezatrudnionej) w zarządzie wymienionego podmiotu wyklucza możliwość uznania takiej osoby za osobę bezrobotną. W powyższych bowiem okolicznościach nieodzowne jest jednoznaczne ustalenie, czy osoba ta jest zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia, przy czym - co należy podkreślić - ocena ta winna odnosić się do obiektywnie i realnie ocenianej sytuacji faktycznej z uwzględnieniem reguł postępowania administracyjnego (por. wyrok NSA z dnia 25 maja 2016 r., sygn. akt I OSK 1983/14, wyrok WSA w Gdańsku z dnia 7 marca 2013 r., sygn. akt III SA/Gd 746/12).

W świetle tak rozumianego pojęcia gotowości do podjęcia zatrudnienia, odmowa przyznania statusu osoby bezrobotnej może nastąpić jedynie wtedy, jeśli w konkretnym przypadku organ wykaże w sposób niebudzący wątpliwości, że pełnienie funkcji w zarządzie spółki wyklucza możliwość podjęcia zatrudnienia, np. z uwagi na zakres działalności gospodarczej, udziału podmiotu na rynku poprzez wysokość osiągniętego dochodu, czy też wielkość zatrudnienia. Organy orzekające w sprawie takich ustaleń nie poczyniły skupiając się wyłącznie na literalnym brzmieniu przepisu.

W ocenie Sądu, stanowisko organów obu instancji, że skarżąca na dzień uznania za osobę bezrobotną nie spełniała przesłanki gotowości do podjęcia zatrudnienia z powodu pełnienia funkcji w organach spółki jest przedwczesne.

Okolicznością bezsporną jest fakt pełnienia przez skarżącą wskazanych wyżej funkcji czyli prezesa zarządu oraz prokurenta w kilku spółkach prawa handlowego, jednakże ustalenia organu w postępowaniu, których konsekwencją była decyzja o odmowie przyznania statusu bezrobotnego i prawa do zasiłku sprowadziły się wyłącznie do zasięgnięcia informacji z Krajowego Rejestru Sądowego.

Zdaniem Sądu, w prowadzonym przez oba organy postępowaniu doszło do naruszenia ogólnych przepisów procedury administracyjnej, w tym art. 7 KPA, art. 77 § 1 KPA oraz statuującego zasadę oceny dowodów art. 80 KPA Organy nie dokonały również oceny działalności spółek w dacie rejestracji skarżącej w PUP jako bezrobotnej. Organy nie dokonały również oceny gotowości do podjęcia pracy przez skarżącą w kategoriach obiektywnych, co powinno oznaczać rzeczywistą, faktyczną i aktualną możliwość podjęcia pracy. Odmowa przyznania statusu osoby bezrobotnej nastąpić może tylko wówczas, gdy w konkretnym przypadku organ ustali w sposób jednoznaczny, że pełnienie funkcji zastępcy prezesa zarządu spółdzielni wyklucza możliwość podjęcia zatrudnienia poprzez brak pełnej gotowości w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy. Pełnienie funkcji w organach spółki samo przez siebie nie stanowi okoliczności zaprzeczającej gotowości i zdolności do podjęcia zatrudnienia”.

Zatem są argumenty w omawianym stanie faktycznym, że organ nie zbadał należycie gotowości do podjęcia pracy, niemniej wobec przeważającej linii orzeczniczej – sprawa może zakończyć się niepomyślnie. W tej sytuacji rezygnacja z piastowania stanowiska w zarządzie z pewnością umożliwi rejestrację w urzędzie pracy.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych - Dz.U. 2000 nr 94 poz. 1037
2. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 1 marca 2017 r., sygn. akt I OSK 3204/15
3. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 24 stycznia 2019 r., sygn. akt IV SA/Gl 963/18
4. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 16 października 2014 r., sygn. akt IV SA/Wr

247/14
5. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 11 lipca 2017 r., sygn. akt IV SA/Gl 1145/16