Oszustwo matrymonialne, gdzie zgłosić?

Wszczęcie postępowania karnego jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa

Zgodnie z art. 303 Kodeksu postępowania karnego (K.p.k.) – jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, wydaje się z urzędu lub na skutek zawiadomienia o przestępstwie postanowienie o wszczęciu śledztwa, w którym określa się czyn będący przedmiotem postępowania oraz jego kwalifikację prawną.

Zgodnie z powyższym artykułem postępowanie wszczyna się (obligatoryjnie w myśl zasady legalizmu – J. Tylman, Postępowanie przygotowawcze..., s. 32), gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Przez „podejrzenie” należy rozumieć wywołane obiektywnymi informacjami subiektywne odczucie organu procesowego wskazujące na prawdopodobieństwo, że zaistniało przestępstwo (Grzegorczyk, Kodeks, 2008, s. 642). Prawdopodobieństwo należy odróżnić od udowodnienia czy przekonania.

Należy wskazać, że prawdopodobieństwo niezbędne do wszczęcia postępowania karnego nie musi być duże, wystarczy tu niewielki jego stopień (szerzej zob. J. Izydorczyk, Prawdopodobieństwo popełnienia..., s. 175-182).

Sformułowanie „uzasadnione podejrzenie” użyte w przepisie oznacza konieczność oparcia się przez organ procesowy na konkretnych informacjach – dowodach. Należy zaznaczyć, że do wydania postanowienia o wszczęciu dochodzenia lub śledztwa organ nie musi dysponować dowodem ścisłym (formalnym) (T. Grzegorczyk, Dowody w procesie..., s. 13 i powołana tam literatura, R. Kmiecik, Dowód ścisły...; Grzegorczyk, Kodeks, 2008, s. 689), wystarczające jest oparcie się na dowodach swobodnych. Ich przekształcenie w dowody ścisłe następuje po rozpoczęciu właściwego postępowania.

Warunkiem wszczęcia postępowania karnego jest ustalenie zaistnienia prawnych warunków dopuszczalności postępowania (Grzegorczyk, Kodeks, 2008, s. 643). Postępowanie wszczyna się bowiem, gdy jest to faktycznie zasadne i prawnie dopuszczalne. Należy jednak zauważyć, że dokonując analizy przesłanek, nie zawsze będzie możliwe na tym etapie postępowania ustalenie, czy postępowanie jest prawnie dopuszczalne.

Postępowanie może zostać wszczęte albo z urzędu, albo na skutek zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. Ustawa nie ogranicza w żaden sposób źródła wiedzy organu procesowego. Pewne wątpliwości może natomiast budzić możliwość wykorzystania jako źródła wiedzy anonimu, gdyż, jak podkreśla się w piśmiennictwie, nie można tu mówić o doniesieniu anonimowym, gdyż anonim nie spełnia wymogów pisma. Wydaje się jednak, że anonim może być podstawą wszczęcia śledztwa, ale jedynie po sprawdzeniu w drodze operacyjnej faktów w nim podanych (zob. szerzej Stefański, Zabłocki, Kodeks, t. II, 2003, s. 321-322 i powołane tam piśmiennictwo).

Dość istotna zmiana zakresu podmiotów legitymowanych do wystąpienia z zażaleniem na postanowienie o umorzeniu postępowania wymusza oznaczenie w treści postanowienia podmiotu, na wniosek którego wszczęto postępowanie.

Zgodnie bowiem z art. 306 § 1a K.p.k. – zażalenia takie przysługują również zawiadamiającemu zarówno, gdy jest to instytucja państwowa i samorządowa (bez dalszych warunków), jak i gdy jest to inny podmiot przy spełnieniu m.in. warunku, że do wszczęcia postępowania doszło z jego zawiadomienia. Oznaczenie zatem już w treści postanowienia o wszczęciu postępowania tego aspektu ma znaczenie z punktu widzenia możliwości realizacji niektórych praw zagwarantowanych ustawą.

Najczęściej informacji o przestępstwie dostarcza właśnie zawiadomienie o przestępstwie. Ponadto źródłem wiadomości o przestępstwie mogą być własne dane organu ścigania, doniesienia prasowe, samooskarżenie, anonimy.

Jak zawiadomić prokuraturę o przestępstwie wyłudzenia pieniędzy?

Zawiadamiając o przestępstwie, może Pani zrobić to oczywiście na piśmie do prokuratury lub na policji właściwej według miejsca zamieszkania domniemanego oszusta, ze wskazaniem jego adresu zamieszkania (jeżeli jest znany), innych danych wskazujących Panią i jego oraz uzasadnienia zawiadomienia ze wskazaniem (załączeniem) ewentualnych dowodów i świadków. Nie jest przeszkodą Pani miejsce zamieszkania poza granicami kraju, jednak w Polsce może Pani ustanowić swojego pełnomocnika do reprezentowania Pani interesów w postępowaniu. W takim zawiadomieniu należy podać wszelkie istotne dla sprawy informacje, w tym również kopie przekazów pieniężnych, o których Pani wspomniała, ponieważ mogą stanowić dowód w sprawie.

Reasumując, zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa można złożyć ustnie lub pisemnie lub za pośrednictwem osoby trzeciej. Jedynie w przypadku przestępstw ściganych na wniosek należy złożyć wniosek o ściganie.

Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa musi zawierać następujące informacje:

• Pani imię i nazwisko;
• nazwiska rodziców oraz panieńskie nazwisko matki;
• datę i miejsce urodzenia;
• adres zamieszkania (także za granicą)
• numer PESEL; oraz
• numer oraz serię dowodu osobistego.

Wymaganie identyfikacji osoby składającej zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa jest o tyle istotne, że fałszywe oskarżenie innej osoby o popełnienie czynów zabronionych lub przewinienia dyscyplinarnego przed organem powołanym do ścigania jest przestępstwem.

Nie ma żadnego terminu, w jakim można złożyć doniesienie o popełnieniu przestępstwa. Należy jednak pamiętać, że po upływie określonego w ustawie czasu, organy nie będą mogły podjąć postępowania ze względu na przedawnienie ścigania poszczególnych kategorii przestępstw ze względu na ustawowo określone ustanie karalności przestępstwa.

Jeśli złoży Pani zawiadomienie na piśmie, może zdarzyć się tak, że zostanie Pani wezwana do złożenia zeznań w charakterze świadka. Może się też zdarzyć, że w spisanym zawiadomieniu brak jest istotnych szczegółów – wtedy również zawiadamiający o przestępstwie otrzyma wezwanie.

Potwierdzenie wysłania zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa

Wysyłając zawiadomienie (do policji lub prokuratury), proszę zadbać o potwierdzenie wysłania swojego zawiadomienia (np. listownie za zwrotnym potwierdzeniem odbioru) lub pokwitowanie, jeśli doręczono je osobiście (pracownik jednostki przyjmujący zawiadomienie złoży podpis i przystawi pieczęć wraz z datą otrzymania pisma).

Stosownie do art. 305 K.p.k.:

„§ 1. Niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie organ powołany do prowadzenia postępowania przygotowawczego obowiązany jest wydać postanowienie o wszczęciu bądź o odmowie wszczęcia śledztwa.

§ 2. (uchylony).

§ 3. Postanowienie o wszczęciu śledztwa wydaje prokurator. Postanowienie o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu śledztwa wydaje prokurator albo Policja; postanowienie wydane przez Policję zatwierdza prokurator.

§ 4. O wszczęciu, odmowie wszczęcia albo o umorzeniu śledztwa zawiadamia się osobę lub instytucję państwową, samorządową lub społeczną, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, oraz ujawnionego pokrzywdzonego, a o umorzeniu także podejrzanego – z pouczeniem o przysługujących im uprawnieniach.”

Uprawnienia osoby pokrzywdzonej

Jako osoba zawiadamiająca oraz pokrzywdzona, ma Pani także określone uprawnienia. Według art. 306 K.p.k.:

„§ 1. Na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa przysługuje zażalenie:

1) pokrzywdzonemu,

2) instytucji wymienionej w art. 305 § 4,

3) osobie wymienionej w art. 305 § 4, jeżeli wskutek przestępstwa doszło do naruszenia jej praw.

§ 1a. Na postanowienie o umorzeniu śledztwa przysługuje zażalenie:

1) stronom,

2) instytucji państwowej lub samorządowej, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie,

3) osobie, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie określonym w art. 228-231, art. 233, art. 235, art. 236, art. 245, art. 270-277, art. 278-294 lub w art. 296-306 Kodeksu karnego, jeżeli postępowanie karne wszczęto w wyniku jej zawiadomienia, a wskutek tego przestępstwa doszło do naruszenia jej praw.

§ 1b. Uprawnionym do złożenia zażalenia, o którym mowa w § 1 i 1a, przysługuje prawo przejrzenia akt.

§ 3. Jeżeli osoba lub instytucja, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, nie zostanie w ciągu 6 tygodni powiadomiona o wszczęciu albo odmowie wszczęcia śledztwa, może wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo powołanego do nadzoru nad organem, któremu złożono zawiadomienie.”

Jak więc z powyższego wynika, organy ścigania nie muszą wszczynać postępowania przygotowawczego lub takie postępowanie umorzyć, a Pani jako osoba zawiadamiająca ma określone środki zaskarżenia tych decyzji.

Oszustwo matrymonialne

Swój przypadek opisuje Pani jako oszustwo matrymonialne.

Zgodnie z art. 286 Kodeksu karnego (K.k.):

„§ 1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto żąda korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy.

§ 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 4. Jeżeli czyn określony w § 1-3 popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.”

Uzyskanie korzyści majątkowej w drodze doprowadzenia innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia mieniem

Głównym motywem działania sprawcy tego rodzaju przestępstwa jest uzyskanie korzyści majątkowej w drodze doprowadzenia innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia mieniem przez wprowadzenie jej w błąd albo wyzyskanie błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranej czynności. Istota tego przestępstwa polega więc na posłużeniu się fałszem, który w literaturze określa się mianem czynnika sprawczego, który ma doprowadzić pokrzywdzonego do podjęcia niekorzystnej decyzji majątkowej. Taki sposób rozumienia przepisu pozwala odróżnić przestępstwo oszustwa stypizowane w art. 286 K.k., od zaboru, a nadto od innych przestępstw podobnych, tj. przestępstw skierowanych przeciwko mieniu.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż wprowadzenie w błąd polega na tym, że sprawca tegoż czynu własnym zachowaniem i podstępnymi zabiegami doprowadza pokrzywdzonego do mylnego wyobrażenia o określonym stanie rzeczy (np. co do wartości przedmiotu, cech sprzedawanego lub nabywanego towaru, możliwości uzyskania korzyści z zawartej transakcji itp.).

„Kolejną formą przestępczego działania sprawcy jest wyzyskanie niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania polegające na wykorzystaniu sytuacji, gdy ofiara z jakichkolwiek względów nie ma należytego rozeznania co do transakcji, jaką podejmuje. Niezdolność osoby rozporządzającej mieniem do należytego pojmowania przedsiębranego działania może wynikać z braku odpowiedniego rozwoju psychicznego, niedostatecznej socjalizacji, młodego wieku, upośledzenia umysłowego – zarówno takiego, które wyłącza zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swym postępowaniem, jak i prowadzącego jedynie do ograniczenia tej zdolności. Niezdolność może stanowić następstwo nadużywania alkoholu, środków odurzających, narkotyków. Może ona mieć charakter przemijający albo stały” (zob. M. Szwarczyk i in. (red.), Najnowsze wydanie: Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2007).

Przestępstwo oszustwa - jak udowodnić?

Jak wynika z Pani opisu, przedmiotem oszustwa w tym przypadku jest mienie w postaci pieniędzy.

Przestępstwo oszustwa ma charakter materialny, przy czym skutkiem jest niekorzystne rozporządzenie mieniem własnym lub cudzym przez osobę wprowadzoną w błąd lub której błąd został przez sprawcę wyzyskany.

Zgodnie z treścią wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30 sierpnia 2000 r., sygn. V KKN 207/00 – niekorzystne rozporządzenie mieniem, jako skutek oszustwa, ogólnie rzecz ujmując, oznacza pogorszenie sytuacji majątkowej pokrzywdzonego, chociaż nie musi polegać na spowodowaniu efektywnej szkody. Termin „mienie” używany jest w znamionach przestępstwa oszustwa jako synonim majątku, a więc całokształtu sytuacji majątkowej danego podmiotu.

Aby wykazać oszustwo, należy przede wszystkim wykazać, iż celem działania sprawcy było uzyskanie szeroko pojętej korzyści majątkowej, która może polegać zarówno na uzyskaniu zysku (zwiększeniu aktywów), jak i na zmniejszeniu pasywów. Nie ma przy tym żadnego znaczenia, czy sprawca chce uzyskać korzyść majątkową dla siebie, czy innej osoby.

Szczegółowa analiza praktyki pozwala postawić tezę, że oszustwo jest przestępstwem trudnym do udowodnienia, a to ze względu na konieczność wykazania zamiaru bezpośredniego kierunkowego tak co do celu działania, jak i używanych środków. Pogląd taki znalazł również wyraz w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 1973 r. (OSNPG 1974, nr 7, poz. 7) – celem lepszego zobrazowania problemu wskazać należy na jedno z orzeczeń Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 1980 r., zgodnie z którym nie wypełnia znamion tego przestępstwa sam fakt, iż pożyczkobiorca, pomimo upomnień ze strony pożyczkodawcy, nie zwraca pożyczki.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 29 kwietnia 1999 r., sygn. akt 48/99: „do przypisania oszustwa konieczne jest ustalenie, że występując o udzielenie pożyczki, kredytu lub innego płatnego świadczenia, sprawca działał z zamiarem jego niezwrócenia lub niespłacenia. Należy dodać, że sam fakt zadłużenia nie może decydować o zamiarze wyłudzenia, a dopiero powiązanie różnych okoliczności związanych z zawieranymi umowami kredytowymi lub innymi transakcjami może pozwolić na wyprowadzenie wniosków o zamiarze oskarżonego.

Przy przestępstwie oszustwa musi istnieć dobrowolność. Przez dobrowolność rozumieć należy zachowanie, które realizowane jest przez rozporządzającego w wyniku podjęcia przez niego decyzji dotyczącej mienia w oparciu o określone przesłanki, co do których rozporządzający pozostaje w błędzie.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 27 października 1986 r., sygn. akt II KR 134/86, „nieprawidłowe odzwierciedlenie rzeczywistości w świadomości rozporządzającego mieniem stanowić ma więc rezultat podejmowanych przez sprawcę działań”.

Nie wymaga, aby dla wprowadzenia w błąd sprawca podejmował szczególne czynności, polegające na działaniu podstępnym lub chytrym. Dla uznania, iż mamy do czynienia z wprowadzeniem w błąd, wystarczające jest każde, jakiekolwiek działanie, które może doprowadzić do powstania błędnego wyobrażenia o rzeczywistości u osoby rozporządzającej mieniem.

Przenosząc rozważania teoretyczna na grunt przedmiotowej sprawy, wskazać należy na fakt, że czyn penalizowany w art. 286 K.k. jest przestępstwem kierunkowym. Stronę podmiotową oszustwa określonego w § 1 K.k. przedmiotowego przestępstwa stanowi zamiar bezpośredni. Wykładnia przepisów wymaga udowodnienia zamiaru bezpośredniego kierunkowego do celu działania i używanych środków.

Mając na uwadze powyższe instytucje prawa karnego procesowego wskazać należy, iż zasadne byłoby dostarczenie dowodów. Chodzi zarówno o osobowe, jak i rzeczowe źródła dowodowe. Najlepszym dowodem byłby świadek potwierdzający zamiar bezpośredni. Wykazujący, że dana osoba od samego początku miała na celu wprowadzenie określonej osoby w błąd i wyzyskanie niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania w błąd i niekorzystne rozporządzenie mieniem.

Na marginesie jeszcze wskażę, że wprawdzie postępowanie karne jest tańsze i ustalenie w tym postępowaniu oszustwa znacznie ułatwi Pani sprawę cywilną o zwrot pieniędzy, to jednak pozew o zapłatę można wytoczyć niezależnie od toczącego się (ewentualnie) postępowania karnego.