Osoba skazana i ochrona jej wizerunku

Ochrona wizerunku człowieka

Wizerunek człowieka stanowi jedno z dóbr osobistych chronionych przez prawo. Zgodnie z art. 23 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.) „dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach”.

Należy podkreślić, iż dobra osobiste chronione są prawami bezwzględnymi, skutecznymi wobec wszystkich, więc zasadą jest, że nikt nie może wkraczać w sferę danego prawa, o ile nie zachodzą okoliczności wyłączające bezprawność ingerencji.

Jak zauważył Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 13.01.1999 r. (sygn. akt I ACa 1089/98), „wizerunek człowieka jest zgodnie z art. 23 kc zaliczany do jego dóbr osobistych podlegających ochronie niezależnie od tego, czy wskutek posłużenia się nim w sposób bezprawny, a więc bez zgody zainteresowanego, przez osobę trzecią, doszło do naruszenia innych dóbr osobistych człowieka, jak cześć czy godność. Zakres ochrony wizerunku w sposób szczegółowy określa art. 81 Prawa autorskiego (rozpowszechnianie wizerunku wymaga zgody osoby na nim przedstawionej)”.

Wizerunek to dostrzegalne, fizyczne cechy człowieka, tworzące jego wygląd i pozwalające na identyfikację osoby wśród innych ludzi. Wizerunek należy ujmować szeroko i obejmować tym pojęciem również inne, poza anatomicznymi, elementy identyfikujące, jak okulary, fryzurę, ubiór, rekwizyt, o ile tylko, wraz z innymi cechami, są one dla tej osoby charakterystyczne (por. J. Barta, R. Markiewicz, Wokół prawa do wizerunku, ZNUJ PWiOWI 2002, z. 80, s. 12).

Czy rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej?

Przyjmuje się, że pojęcie wizerunku danej osoby obejmuje jej podobiznę bez względu na technikę wykonania (a zatem zarówno utrwalenia na zdjęciach, taśmie filmowej, w formie rysunku czy też w przekazie telewizyjnym, jak również umieszczenie którejkolwiek z wymienionych form w internecie). Publikowanie czy rozpowszechnianie każdej podobizny danej osoby bez jej zgody będzie naruszeniem prawa osobistego do ochrony wizerunku, jeśli tylko „wykonana była w sposób umożliwiający rozpoznanie tej osoby” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.02.2003 r., sygn. akt IV CKN 1819/00), przy czym rozpoznawalność danej osoby na podstawie jej wizerunku „nie mogłaby się ograniczać tylko do wąskiego kręgu osób najbliższych i znajomych”.

Z kolei zgodnie z art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, stanowi, iż „rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku zaś wyraźnego zastrzeżenia takiej zgody zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną opłatę za pozowanie”.

Ochrona wizerunku jako dobro osobiste

Wielokrotnie na temat ochrony wizerunku jako dobra osobistego wypowiadał się Sąd Najwyższy. W wyroku z dnia 16.04.2004 r. (sygn. akt I CK 495/03) Sąd Najwyższy uznał, że „wizerunek osoby jest jej dobrem (argument z art. 23 k.c.), rozpowszechnianie eksponujące tę postać bez jej zgody stanowi naruszenie dobra. Jeżeli ponadto okoliczności rozpowszechniania (w wielu egzemplarzach i w miejscach publicznych) wskazują na instrumentalne traktowanie omawianego dobra, osoba przedstawiana może odczuwać to jako samowolną i publiczną ingerencję w sferę jej przeżyć wewnętrznych, a tym samym odczuwać poczucie krzywdy zgodne z odczuciem, które w opisanej sytuacji stałoby się udziałem każdego rozsądnie myślącego człowieka przywiązującego właściwe znaczenie do swej godności”.

Z kolei w wyroku z dnia 26.01.1982 r. (sygn. akt I CR 411/81) Sąd Najwyższy stwierdził, że „jednym z dóbr osobistych podlegających ochronie z art. 23 kc jest wizerunek. Opublikowanie zdjęcia w prasie może stanowić naruszenie prawa do wizerunku. Publikacja fotografii określonej osoby jest dopuszczalna tylko za jej zgodą”.

Publikacja wizerunku skazanego

Mając na uwadze powyższe, należy stwierdzić, iż publikacja wizerunku skazanego stanowi poważne naruszenie dóbr osobistych.

Naruszenia takiego prawa absolutnie nie usprawiedliwia nawet fakt skazania danej osoby prawomocnym wyrokiem sądu karnego. Ochrona dóbr osobistych przysługuje bowiem wszystkim osobom fizycznym bez wyjątku, nawet jeśli zostały skazane wyrokiem karnym.

Publikacja wizerunku bez zgody jest podstawą do pociągnięcia osoby, która tego dokonała, do odpowiedzialności cywilnej. Oznacza to, że w sądzie można się od niej domagać usunięcia skutków naruszenia czy nawet zapłaty zadośćuczynienia.

Ponadto nie można wykluczyć Pańskiej odpowiedzialności karnej za przestępstwo zniesławienia z art. 212 § 1 Kodeksu karnego. Zgodnie z tym artykułem „kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nie mającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie, karze ograniczenia albo pozbawienia wolności do roku”.

Przestępstwo zniesławienia

Należy przyjąć, że zniesławienie może być dokonane w każdej formie, umożliwiającej realizację przekazu informacyjnego drugiej osobie. Jak czytamy w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20.11.1933 r. (sygn. akt 3 K 1037/33), „pomówienie może być wyrażone w jakikolwiek sposób, zdolny do uzewnętrznienia myśli sprawcy i przelania ich w świadomość innych osób. Może nastąpić zatem nie tylko ustnie, ale także pismem, drukiem, wizerunkiem lub karykaturą”.

Warto w tym miejscu przytoczyć treść art. 213 § 2 Kodeksu karnego, zgodnie z którym „nie popełnia przestępstwa określonego w art. 212 § 1 lub 2, kto publicznie podnosi lub rozgłasza prawdziwy zarzut służący obronie społecznie uzasadnionego interesu; jeżeli zarzut dotyczy życia prywatnego lub rodzinnego, dowód prawdy może być przeprowadzony tylko wtedy, gdy zarzut ma zapobiec niebezpieczeństwu dla życia lub zdrowia człowieka albo demoralizacji małoletniego”.

Rozpowszechnianie publicznie o kimś wiadomości iż jest złodziejem

Jak wynika z powyższego artykułu, w sytuacji zarzutu uczynionego publicznie uchylenie przestępności zniesławienia wymaga nie tylko jego prawdziwości, ale także zarzut ten musi służyć obronie społecznie uzasadnionego interesu (art. 213 § 2). Działanie publiczne zachodzi wówczas, „gdy bądź ze względu na miejsce działania, bądź ze względu na okoliczności i sposób działania sprawcy jego zachowanie się jest lub może być dostępne (dostrzegalne) dla nieokreślonej liczby osób, przy czym sprawca mając świadomość tej możliwości co najmniej na to się godzi” (uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20.09.1973 r., sygn. akt VI KZP 26/73).

Społecznie uzasadniony interes nie może być rozumiany w sposób abstrakcyjny, jest bowiem pojęciem konkretnym i musi wynikać z określonej sytuacji, wymagającej obrony tego interesu nawet z naruszeniem dobrego imienia innej osoby, grupy osób lub instytucji. Nie każde działanie jest działaniem w obronie społecznie uzasadnionego interesu, lecz tylko takie, które faktycznie temu służy (wyrok SN z 25 września 1973 r., sygn. akt V KRN 358/73).

Reasumując powyższe, należy stwierdzić, iż rozpowszechnianie publicznie o kimś wiadomości, iż jest złodziejem (nawet jeśli fakt ten został stwierdzony prawomocnym wyrokiem karnym) jest wówczas bezkarne, kiedy służy obronie społecznie uzasadnionego interesu.

Ściganie przestępstwa zniesławienia odbywa się z oskarżenia prywatnego.