Renta z powodu choroby psychicznej

Pani Joanna napisała do nas z powodu obaw co do przyznania jej renty z tytułu niezdolności do pracy. Jest osobą chorą psychicznie, ma schizofrenię, i właśnie ubiega się o rentę, ale zaprzestała brać leki na swoje zaburzenia. Miała już pierwszą komisję w sprawie orzeczenia o niezdolności do pracy z konsultantem ZUS i nie przyznałam mu się do tego. Pani Joanna nam wyjaśnia, że źle się czuła po tych lekach, zmieniła więc lekarza i ten nowy zapisał jej leki sprzed zachorowania na schizofrenię. To wszystko jednak zataiła na komisji, ale nie chce tego dłużej ukrywać. Wkrótce ma drugą komisję, tym razem już z orzecznikiem ZUS i zamierza przyznać się, że nie zażywa leków. Pyta, czy ZUS może ją za to pociągnąć do jakiejś odpowiedzialności i odmówić orzeczenia o niezdolności do pracy.

Warunki jakie trzeba spełnić aby uzyskać rentę z tytułu niezdolności do pracy

Prawo do świadczeń emerytalno-rentowych oraz ich wysokość ZUS ustala w oparciu o przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS (zwanej dalej „ustawą emerytalną”). Przepisy te przewidują trzy podstawowe warunki wymagane do uzyskania tego świadczenia, które są następujące:

• stwierdzenie niezdolności do pracy,
• powstanie tej niezdolności w odpowiednim czasie,
• posiadanie wymaganego stażu składkowego i nieskładkowego.

Niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu (art. 12 ust. 1 ustawy). Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy (art. 12 ust. 2), zaś częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji ( art. 12 ust. 3).

Ocena stopnia i trwałości niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy

Zgodnie z art. 13 ustawy przy ocenie stopnia i trwałości niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się:

1) stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji;

2) możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.

Natomiast zgodnie z ustawą w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności:

„§ 32. 1. Przy kwalifikowaniu do znacznego, umiarkowanego i lekkiego stopnia niepełnosprawności bierze się pod uwagę zakres naruszenia sprawności organizmu spowodowany przez:

1) upośledzenie umysłowe począwszy od upośledzenia w stopniu umiarkowanym;

2) choroby psychiczne, w tym:

a) zaburzenia psychotyczne,

b) zaburzenia nastroju począwszy od zaburzeń o umiarkowanym stopniu nasilenia,

c) utrwalone zaburzenia lękowe o znacznym stopniu nasilenia.

Uzyskanie od lekarza orzecznika ZUS orzeczenie stwierdzające niezdolność do pracy

Zatem w pierwszej kolejności pani Joanna powinna uzyskać od lekarza orzecznika ZUS orzeczenie stwierdzające niezdolność do pracy. Uprawniony lekarz wydaje taki dokument osobie, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Orzeczeniem stwierdzającym niezdolność do pracy lekarz orzecznik określa:

1. stopień niezdolności (częściowa lub całkowita) – co ma znaczenie dla wysokość otrzymywanej renty,
2. datę powstania niezdolności do pracy (jeżeli będą problemy z jej ustaleniem, lekarz przyjmie jako datę powstania niezdolności do pracy datę złożenia wniosku o rentę),
3. trwałość lub przewidywany okres niezdolności do pracy (bezterminowy, gdy brak jest rokowań na poprawienie zdrowia lub terminowy na określony czas, przeważnie 5-letni) – od tego uzależniony jest okres, na jaki przyznane będzie świadczenie).

Lekarz orzecznik wydaje orzeczenie na podstawie dokumentacji medycznej dołączonej do wniosku oraz na podstawie bezpośredniego badania osoby ubiegającej się o rentę. W tym celu ZUS wyznacza termin na wykonanie tych badań. Pani Joanna może ten termin zmienić, ale należy się nań stawić, ponieważ dwukrotne niestawiennictwo na badanie bez uzasadnionej przyczyny skutkuje tym, iż ZUS zaprzestanie zajmowania się daną sprawą. Jeżeli jednak stan zdrowia nie pozwalałby się pani Joannie stawić się przed lekarzem orzecznikiem, można oczywiście wnosić o przeprowadzenie badania w miejscu zamieszkania. I jeszcze jedno, może się okazać, że lekarz orzecznik po zapoznaniu się z dokumentacją medyczną dojdzie do wniosku, że stawiennictwo pani Joanny czy badanie na miejscu nie jest konieczne. W takiej sytuacji lekarz orzecznik wyda orzeczenie na podstawie samej dokumentacji medycznej dołączonej do wniosku o przyznanie renty.

Zaskarżenie orzeczenia wydanego przez lekarza orzecznika

Gdyby lekarz wydał orzeczenie, z którym pani Joanna by się nie zgadzała, to w ciągu 14 dni od daty jego doręczenia będzie mogła je zaskarżyć do właściwej komisji lekarskiej. Sprzeciw można wnieść za pośrednictwem jednostki organizacyjnej ZUS właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby chorej. Należy pamiętać, że niewykorzystanie drogi odwoławczej w ZUS spowoduje odrzucenie przez sąd odwołania opartego jedynie na orzeczeniu lekarza orzecznika.

Dopiero więc od decyzji ZUS przysługuje odwołanie do właściwego sądu w terminie i według zasad określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego.

Wykazanie okresów składkowych i nieskładkowych warunkiem dla przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy

Kolejnym warunkiem dla przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy jest wykazanie stosownych okresów składkowych i nieskładkowych. Staż ten przedstawia się następująco:

• 1 rok – jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat;
• 2 lata – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 lat do 22 lat;
• 3 lata – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 lat do 30 lat;
• 5 lat – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.

Osoby, które stały się niezdolne do pracy po ukończeniu 30 lat, pięcioletni okres składkowy i nieskładkowy muszą udokumentować w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku lub przed dniem powstania niezdolności do pracy.

ZUS może przyznać rentę z tytułu niezdolności do pracy tylko wówczas, gdy niezdolność ta powstała w jednym z wymienionych w ustawie emerytalnej okresów składkowych lub nieskładkowych lub też nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów, przy czym chodzi tu zasadniczo o okresy uwzględniane przy ustalaniu stażu ubezpieczeniowego.

Świadczenie pieniężne, renta z tytułu niezdolności do pracy, jest wypłacana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych od dnia powstania prawa do świadczeń, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym zgłoszono wniosek o przyznanie renty.

Orzeczenie o niezdolności do pracy z powodu zaburzeń psychicznych

Wracając do choroby pani Joanny. Zaburzenia psychiczne obejmują różnorodną grupę schorzeń, najczęściej o przebiegu przewlekłym, podczas których stan czynnościowy organizmu ulega zmianom związanym m.in. z okresowymi zaostrzeniami, a rokowanie zależne jest w znacznym stopniu od trudnych do przewidzenia sytuacji społecznych. To powoduje, że orzecznictwo lekarskie o niezdolności do pracy w tej grupie zaburzeń jest szczególnie trudne.

Lekarze orzecznicy w większości przypadków orzekają w sprawach, w których ubezpieczony ma ustalone przez lekarzy leczących rozpoznanie kliniczne, a rokowanie odnośnie stanu zdrowia jest przewidywalne. Ich rolą jest ustalenie, czy z powodu naruszenia sprawności organizmu spowodowanego zaburzeniami psychicznymi istnieje niezdolność do pracy i w jakim stopniu. W orzekaniu tej niezdolności istotne znaczenie ma określenie faktycznej utraty sprawności zawodowej w wyniku choroby, a także zachowanych jeszcze możliwości zawodowych, a nie fakt istnienia poszczególnych objawów psychopatologicznych.

Ocena stanu psychicznego pacjenta w kontekście niezdolności do pracy

Dla oceny stanu psychicznego, w rozumieniu niezdolności do pracy, lekarz orzecznik musi ocenić wszystkie dostępne źródła wiedzy o stanie zdrowia osoby badanej, by moc ustalić stopień naruszenia sprawności organizmu. Składa się na to stan aktualny badanej osoby określony na podstawie przeprowadzonego badania lekarskiego – uzyskanie wywiadu od badanego, a niekiedy również od osób towarzyszących, badanie przedmiotowe oraz analiza dokumentacji medycznej dostarczonej przez badanego lub pozyskanej w postępowaniu orzeczniczym. Szczególnie ważna jest dokumentacja z przebiegu leczenia (ambulatoryjnego lub szpitalnego), ponieważ wskazuje ona na charakter i przebieg choroby, jej wpływ na funkcjonowanie i zdolności adaptacyjne, stosowane leczenie oraz ewentualne objawy uboczne prowadzonego leczenia farmakologicznego.

W orzekaniu o niezdolności do pracy z powodu zaburzeń psychicznych niewystarczające jest samo zaświadczenie lekarskie, zawierające niekiedy jedynie rozpoznanie i potwierdzenie faktu leczenia. Bardzo ważne jest przeprowadzenie badania przez samego lekarza orzecznika.

Postępowanie pani Joanny może wskazywać, że niestety nie panuje nad swoją chorobą, dlatego sugerowałbym, aby wskazała lekarzowi orzecznikowi, iż przerwała okresowo branie leków, ale obecnie bierze leki tylko inne – takie, jakie brała przed rozpoznaniem schizofrenii, na podstawie wskazania lekarza, u którego obecnie się leczy. Jako powód przerwania zażywania leków pani Joanna powinna zgodnie z prawdą wyjaśnić, że znacznie gorzej się po nich czuła i dlatego zmieniła lekarza prowadzącego, bo utraciła do niego zaufanie.

Tak czy inaczej pani Joanna powinna wskazać obecny etap, na jakim się znajduje. Sam bowiem fakt zaprzestania leczenia farmakologicznego podjęty samodzielnie bez konsultacji z lekarzem nie przesądza o jej zdrowiu.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - Dz.U. 1998 nr 162 poz. 1118
2. Obwieszczenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 25 marca 2021 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności - Dz.U. 2021 poz. 857