Opodatkowanie marynarzy

Odnosząc się do opisanego przez Pana problemu prawnego dotyczącego podatku dochodowego marynarza kontraktowego w aspekcie podwójnego opodatkowania, uprzejmie wyjaśniam, co następuje.

Z opisanego przez Pana stanu faktycznego wynika, że w roku 2011 r. był Pan zatrudniony jako marynarz kontraktowy na statku pływającym pod banderą maltańską, którego firma zarządzająca miała siedzibę w USA. Pana dochód z tytułu pracy to ok. 70 000 dolarów, nie składał Pan w Polsce żadnych deklaracji podatkowych za rok 2011 r. oraz nie płacił Pan żadnych podatków. Nie wiadomo, czy przedsiębiorstwo zarządzające statkiem odprowadzało podatki w USA, ale Pana zdaniem – mogło być tak, że było ono zarejestrowane w jakimś raju podatkowym, gdzie stawka podatku wynosi zero (tzw. zero-tax jurisdiction).

Jednocześnie w kwietniu 2011 r. uzyskał Pan uprawnienia do emerytury pomostowej, której pobieranie natychmiast Pan zawiesił, jednakże ZUS przelał na Pana konto kwotę 7000 zł, którą Pan zwrócił w 2013 r. ZUS przesłał informację o Pana dochodach do urzędu skarbowego, który obecnie żąda od Pana deklaracji podatkowych za lata 2011 oraz 2012 (w którym to ZUS omyłkowo wskazał dochód 5 zł).

Obowiązek podatkowy marynarzy poddany jest szczególnym regulacjom ze względu na to, że mają oni „ruchome” miejsce pracy i przebywają często w różnych jurysdykcjach podatkowych oraz na obszarach morskich. Problemem w sprawie jest to, że nie wie Pan, w jakim dokładnie kraju miało siedzibę przedsiębiorstwo zarządzające statkiem. Raz bowiem wskazuje Pan, że były to Stany Zjednoczone, a innym razem, że był to jakiś raj podatkowy, w którym stawka podatku dochodowego wynosi zero.

Przede wszystkim jest Pan cały czas polskim rezydentem podatkowym (i był Pan nim w 2011 r.). Jak rozumiem, w Polsce posiada Pan zarówno centrum interesów życiowych, rodzinę, jak i centrum interesów gospodarczych. Mimo że pracę wykonywał Pan na statku i przebywał Pan w Polsce, jak zakładam, w 2011 r. mniej niż 183 dni, to uznaje się powszechnie, że wykonywanie pracy na statku przez marynarza nie stanowi przeniesienia rezydencji podatkowej do innego kraju. Ośrodek interesów życiowych pozostaje bowiem cały czas w tym kraju, w którym marynarz zamieszkuje, a jego pobyty na statku, choć długotrwałe, mają charakter tymczasowy. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o podatku pochodowym od osób fizycznych osoba fizyczna, która ma miejsce zamieszkania na terytorium Polski (polski rezydent podatkowy) podlega obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów. Oznacza to, że podlega Pan nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w Polsce. Tak więc wszystkie Pana dochody są opodatkowane w Polsce, chyba że umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania stanowi inaczej (art. 4a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych).

Ogólna zasada wyrażona w art. 15 ust. 3 Modelowej konwencji OECD w sprawie podatku od dochodu i majątku stwierdza, że wynagrodzenie otrzymywane za pracę najemną, wykonywaną na pokładzie statku morskiego bądź statku powietrznego eksploatowanego w transporcie międzynarodowym lub na pokładzie barki w żegludze śródlądowej, może być opodatkowane w tym umawiającym się państwie, w którym znajduje się miejsce faktycznego zarządu przedsiębiorstwa.

Teraz z kolei zbadać trzeba, w którym kraju podlegają opodatkowaniu zyski z żeglugi morskiej, śródlądowej i transportu międzynarodowego. Zasadą jest bowiem opodatkowanie tych zysków w kraju, w którym znajduje się miejsce faktycznego zarządu przedsiębiorstwa. Jeśli miejsce faktycznego zarządu znajduje się na pokładzie statku, wówczas uznaje się, że znajduje się ono w państwie, w którym mieści się port macierzysty statku (kraj bandery), a jeżeli statek nie ma portu macierzystego – w kraju, w którym osoba eksploatująca statek ma miejsce zamieszkania lub siedzibę. Miejsce faktycznego zarządu to miejsce, w którym podejmowane są kluczowe decyzje dotyczące zarządzania i spraw handlowych, niezbędne do prowadzenia działalności przedsiębiorstwa. Jest to miejsce, w którym grupa osób lub osoby sprawujące najwyższe funkcje (np. dyrektorzy, zarządcy) podejmują decyzje. Istotne jest to, że przedsiębiorstwo może mieć więcej niż jedno miejsce zarządu, ale może mieć tylko jedno miejsce faktycznego zarządu.

Marynarze zatem podlegają w myśl zasady wyrażonej w Modelowej Konwencji OECD opodatkowaniu w tym państwie, w którym znajduje się miejsce faktycznego zarządu przedsiębiorstwa, nie zawsze tym państwem jest państwo bandery. Przedsiębiorstwa prowadzące działalność armatorską bardzo często działają w formie spółek zarejestrowanych w rajach podatkowych lub zakładają spółki zależne w rajach podatkowych, gdzie rejestrowane są statki, i marynarze pływają pod banderami takich państw.

Podsumowując, aby ustalić, jaka umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania będzie miała zastosowanie w Pana wypadku, należy ustalić miejsce faktycznego zarządu przedsiębiorstwa, które Pana zatrudniało. Należy pamiętać o tym, że często:

• w innym państwie może znajdować się miejsce faktycznego zarządu przedsiębiorstwa eksploatującego statki;
• w innym państwie może znajdować się miejsce siedziby takiego przedsiębiorstwa;
• w jeszcze w innym kraju może znajdować się port macierzysty statku (bandera).

Tytułem przykładu można wskazać stan faktyczny, na gruncie którego orzekał Urząd Skarbowy w Kołobrzegu w postanowieniu w sprawie interpretacji prawa podatkowego z 17 marca 2005 r. (UP-II-1A-415-4/05), odpowiadając na pytanie: „czy marynarz pracujący na statku pływającym pod banderą Wysp Bahama, którego pracodawca ma siedzibę w Nikozji na Cyprze ma obowiązek złożenia zeznania podatkowego w przypadku, gdy w Polsce nie uzyskuje żadnych dochodów?”. Z przedstawionego przez podatnika stanu faktycznego wynika, że wnioskodawca był marynarzem pracującym na statku, który pływa pod banderą Wysp Bahama. Siedziba pracodawcy znajduje się w Nikozji na Cyprze. W 2004 r. poza dochodem z kontraktu zawartego z zagranicznym armatorem podatnik nie uzyskał innych dochodów ze źródeł przychodów położonych na terenie RP. Podatnik stał na stanowisku, że nie uzyskując dochodów opodatkowanych w Polsce, nie ma obowiązku złożenia zeznania podatkowego. Urząd Skarbowy stwierdził, co następuje:

„Ustawodawca w art. 3 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych – zwanej dalej »ustawą« – wprowadził konstrukcję podatku dochodowego w oparciu o zasadę nieograniczonego obowiązku podatkowego polegającą na tym, że osoby fizyczne, mające miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podlegają obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów, bez względu na położenie źródeł przychodów.

Miejsce zamieszkania podatnika – ustalone zgodnie z art. 25 Kodeksu cywilnego – znajduje się na terytorium Polski, w związku z tym w jego przypadku ma zastosowanie przedstawiona wyżej zasada nieograniczonego obowiązku podatkowego. Od zasady nieograniczonego obowiązku podatkowego ustawodawca przewidział wyjątki skutkujące w określonych wypadkach zwolnieniem dochodów osiąganych za granicą od podatku dochodowego uiszczanego w Polsce. Odstępstwa od zasady nieograniczonego obowiązku podatkowego związane są z kwestią unikania podwójnego opodatkowania tych samych dochodów. Stosownie bowiem do postanowień art. 4a ustawy zasadę nieograniczonego obowiązku podatkowego stosuje się z uwzględnieniem umów w sprawie zapobieżenia podwójnemu opodatkowaniu, których stroną jest Rzeczpospolita Polska.

Umowa międzynarodowa zawarta między rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Cypru w zakresie wynagrodzenia z pracy najemnej wykonywanej na pokładzie statku morskiego w art. 15 ust. 3 przewiduje opodatkowanie tych dochodów w państwie, w którym mieści się siedziba prawna przedsiębiorstwa.

Jak wynika z powyższej umowy międzynarodowej praca wykonywana na pokładzie statku podlega szczególnym regulacjom, zgodnie z którymi wszelkie dochody uzyskiwane w związku z wykonywaniem tego rodzaju pracy podlegają opodatkowaniu wyłącznie w jednym państwie, tj. w państwie, w którym przedsiębiorstwo eksploatujące statki (środki transportu międzynarodowego) ma miejsce faktycznego zarządu.

Siedziba prawna przedsiębiorstwa, z którym podatnik ma zawartą umowę, a więc miejsce jego faktycznego zarządu mieści się w Nikozji na Cyprze, w związku z czym – stosownie do art. 15 ust. 3 umowy – jego dochody podlegają opodatkowaniu na Cyprze.

W związku z tym, że na świecie respektowana jest zasada unikania podwójnego opodatkowania, umowy międzynarodowe przewidują w tym zakresie dwie zasadnicze metody zapobiegania podwójnemu opodatkowaniu podatkiem dochodowym, tj.:

1. metoda wyłączenia z progresją,
2. metoda odliczenia (proporcjonalnego lub pełnego) podatku zapłaconego za granicą.

Umowa z Cyprem regulująca kwestię eliminacji podwójnego opodatkowania w art. 24 przewiduje metodę wyłączenia. Zgodnie bowiem z art. 24 ust. 1 lit. a tej umowy jeżeli osoba mająca miejsce zamieszkania lub siedzibę w Polsce osiąga dochód lub posiada majątek, który zgodnie z postanowieniami niniejszej umowy może być opodatkowany na Cyprze, to Polska będzie zwalniać taki dochód lub majątek z opodatkowania.

Użyte w umowie sformułowanie, że dany dochód »może« być opodatkowany w drugim państwie nie oznacza bynajmniej możliwości wyboru państwa, w którym dochód ma być opodatkowany. Sformułowanie to oznacza, że państwo źródła przychodu ma prawo opodatkować taki dochód, jeżeli na podstawie przepisów tego państwa dochód ten podlega w tym państwie opodatkowaniu.

Polskie przepisy podatkowe w art. 27 ust. 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych przewidują – w przypadku podatnika podlegającego w Polsce nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu – sposób określenia podatku dochodowego za pomocą tzw. stopy procentowej, polegającej na wyliczeniu proporcji pomiędzy dochodami zwolnionymi i dochodami opodatkowanymi w Polsce. Dotyczy to jednakże tylko tych podatników, którzy oprócz dochodów uzyskanych za granicą, zwolnionych z opodatkowania, uzyskują również dochody w Polsce.

W przypadku wnioskodawcy w 2004 r. uzyskał on jedynie dochody z tytułu wynagrodzenia za pracę najemną wykonywaną na pokładzie statku będącego własnością cypryjskiego armatora. Zgodnie z powyższym dochody te są w Polsce zwolnione z opodatkowania, a tym samym wnioskodawca nie ma obowiązku złożenia zeznania podatkowego za 2004 r.”.

Interpretacja ta jest moim zdaniem źle napisana, Urząd Skarbowy myli „siedzibę prawną przedsiębiorstwa” z „miejscem faktycznego zarządu przedsiębiorstwa”.

Zwrócił na to uwagę Minister Finansów w postanowieniu z 7 września 2006 r. (DDPB6/033-0477-sm6-3012/06/HM/JP) dotyczącego również art. 15 ust. 3 umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania z Cyprem, wskazując, że:

„Oznacza to, że umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania między Polską a Cyprem wiąże opodatkowanie dochodu z tytułu pracy najemnej wykonywanej na pokładzie statku z państwem, w którym znajduje się siedziba prawna przedsiębiorstwa eksploatującego statek w komunikacji międzynarodowej. W konsekwencji fakt, że część czynności zarządczych spółki cypryjskiej zostało powierzonych spółce mającej siedzibę w Zjednoczonych Emiratach Arabskich nie ma znaczenia przy ustalaniu umowy, która będzie miała zastosowanie w powyższym przypadku”.

Z uzasadnienia:

„Ze stanu faktycznego przedstawionego we wniosku wynika, iż Podatnik będący polskim rezydentem dla celów podatkowych w 2004 r. otrzymał propozycję pracy na pokładzie statku morskiego. Pośrednikiem było przedsiębiorstwo ze Szkocji, które skierowało Podatnika do pracodawcy mającego prawną siedzibę na Cyprze. Jednocześnie część czynności zarządczych spółki cypryjskiej zostało powierzonych spółce mającej siedzibę w Zjednoczonych Emiratach Arabskich.

Podatnik zwrócił się z pytaniem czy do unikania podwójnego opodatkowania uzyskiwanych przez niego dochodów z tytułu pracy wykonywanej na pokładzie statku morskiego będzie miała zastosowanie umowa zawarta między Polską a Cyprem czy też umowa między Polską a Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi.

Zdaniem Podatnika w przedmiotowej sprawie znajdzie zastosowanie umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania zawarta między Polską a Cyprem.

Biorąc pod uwagę stan faktyczny sprawy zważono, co następuje.

Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000r. Nr 14, poz. 176, z późn. zm.), osoby fizyczne podlegają obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów, jeżeli mają miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (nieograniczony obowiązek podatkowy).

Jednocześnie art. 4a ustawy stanowi, iż przepisy art. 3 ust. 1 ustawy stosuje się z uwzględnieniem umów w sprawie zapobieżenia podwójnemu opodatkowaniu, których stroną jest Rzeczpospolita Polska.

W stosunku do dochodów uzyskanych przez Podatnika z tytułu pracy najemnej wykonywanej na pokładzie statku mającego siedzibę prawną przedsiębiorstwa na Cyprze ma zastosowanie przepis art. 15 ust. 3 umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania zawartej między Polską a Cyprem, zgodnie z którym wynagrodzenia z pracy najemnej, wykonywanej na pokładzie statku, eksploatowanego w komunikacji międzynarodowej, mogą być opodatkowane w tym Umawiającym się Państwie, w którym mieści się siedziba prawna przedsiębiorstwa.

Oznacza to, że umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania między Polską a Cyprem wiąże opodatkowanie dochodu z tytułu pracy najemnej wykonywanej na pokładzie statku z państwem, w którym znajduje się siedziba prawna przedsiębiorstwa eksploatującego statek w komunikacji międzynarodowej. W konsekwencji fakt, że część czynności zarządczych spółki cypryjskiej zostało powierzonych spółce mającej siedzibę w Zjednoczonych Emiratach Arabskich nie ma znaczenia przy ustalaniu umowy, która będzie miała zastosowanie w powyższym przypadku.

Biorąc pod uwagę opisany we wniosku stan faktyczny oraz przedstawiony powyżej stan prawny uznać należy, iż dochody uzyskane przez Podatnika z tytułu pracy najemnej wykonywanej na pokładzie statku, eksploatowanego przez przedsiębiorstwo, którego siedziba prawna znajduje się na Cyprze, mogą być opodatkowane zarówno na Cyprze, jak i w Polsce. Jednakże w celu zapobieżenia podwójnemu opodatkowaniu należy zastosować metodę unikania podwójnego opodatkowania określoną w art.24 ust. 1 lit. a) i ust. 4 polsko-cypryjskiej umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania (metoda wyłączenia z progresją) w związku z art. 27 ust. 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Oznacza to, iż w Polsce wyłącza się z podstawy opodatkowania dochód osiągnięty przez Podatnika za granicą, zwolniony z opodatkowania na podstawie polsko-cypryjskiej umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. Jednak dla ustalenia stawki podatku od pozostałego dochodu – osiągniętego w Polsce – stosuje się stawkę podatku, właściwą dla całego dochodu”.

Natomiast w Pana wypadku nie do końca wiadomo, w jakim kraju znajdowało się miejsce faktycznego zarządu przedsiębiorstwa eksploatującego statek.

Jeśli przedsiębiorstwo zarządzające statkiem miało miejsce faktycznego zarządu w USA, to stosować należy umowę między Polską a USA o uniknięciu podwójnego opodatkowania i zapobieżeniu uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu z 1974 r. (Dz. U. z 1976 r. Nr 31, poz. 178). Stosownie do art. 16 ust. 3 wynagrodzenia otrzymywane z tytułu wykonywanej pracy lub usług osobistych jako pracownik na statku lub samolocie eksploatowanym w transporcie międzynarodowym przez osobę mającą miejsce zamieszkania lub siedzibę w jednym z umawiających się państw będą zwolnione od opodatkowania przez drugie umawiające się państwo, jeżeli taka osoba fizyczna jest członkiem regularnej załogi statku lub samolotu. A zatem jeśli miał Pan miejsce zamieszkania w Polsce, a przedsiębiorstwo zarządzające statkiem miało siedzibę w USA, to Pana dochód jest zwolniony z opodatkowania w USA, co nie znaczy, że jest zwolniony z opodatkowania w Polsce. Umowa z USA przewiduje dość wyjątkową, niekorzystną dla Pana regulację, zgodnie z którą dochód marynarza podlega opodatkowaniu w państwie miejsca zamieszkania marynarza.

Jeśli natomiast przedsiębiorstwo zarządzające statkiem miało siedzibą faktycznego zarządu na Malcie, to zastosowanie znajdzie umowa między RP a Rządem Malty w sprawie unikania podwójnego opodatkowania z 7 stycznia 1994 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 49, poz. 256). Jej art. 15 ust. 3 stanowi, że bez względu na poprzednie postanowienia tego artykułu wynagrodzenia, uzyskiwane przez osobę z tytułu pracy najemnej wykonywanej na pokładzie statku morskiego, statku powietrznego lub pojazdu drogowego eksploatowanego w komunikacji międzynarodowej, mogą podlegać opodatkowaniu tylko w tym umawiającym się państwie, w którym znajduje się miejsce rzeczywistego zarządu przedsiębiorstwa. Stosownie do art. 23 ust. 1 lit. a) w przypadku Polski podwójnego opodatkowania unika się w ten sposób, że jeśli osoba mająca miejsce zamieszkania lub siedzibę w Polsce osiąga dochód, który zgodnie z postanowieniami umowy może być opodatkowany na Malcie, Polska zwolni taki dochód z opodatkowania.

Jeśli natomiast przedsiębiorstwo zarządzające statkiem miało siedzibę faktycznego zarządu w raju podatkowym, z którym Polska nie ma zawartej umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania, to cały Pana dochód uzyskiwany z tytułu pracy marynarza podlega opodatkowaniu w Polsce jako dochód z pracy uzyskiwanej za granicą i jest wykazywany zarówno w deklaracji podstawowej, jak i deklaracji PIT ZG (dochód ze źródeł zagranicznych), z czego dla każdego kraju, z którego podatnik uzyskiwał dochody, składa się odrębny PIT ZG.

Z częścią rajów podatkowych Polska takie umowy ma jednak zawarte, przykładem są to tutaj Zjednoczone Emiraty Arabskie. Zgodnie z umową między Rządem RP a Rządem Zjednoczonych Emiratów Arabskich w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobieganiu uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu sporządzonej w Abu Zabi z 31 stycznia 1993 r. (Dz. U. z 1994 r. Nr 81, poz. 873) art. 15 ust. 3 bez względu na poprzednie postanowienia niniejszego artykułu wynagrodzenia uzyskiwane przez osobę z tytułu pracy najemnej wykonywanej na pokładzie statku, barki, pojazdu drogowego lub statku powietrznego, eksploatowanego w komunikacji międzynarodowej, mogą podlegać opodatkowaniu tylko w tym umawiającym się państwie, w którym znajduje się miejsce faktycznego zarządu przedsiębiorstwa. Stosownie do art. 24 ust. 1 lit. a) w przypadku osoby mającej miejsce zamieszkania lub siedzibę w Polsce, podwójnego opodatkowania unikać się będzie w sposób następujący: jeżeli osoba mająca miejsce zamieszkania lub siedzibę w Polsce osiąga dochód lub posiada majątek, który zgodnie z postanowieniami niniejszej umowy może być opodatkowany w Zjednoczonych Emiratach Arabskich, to Polska zwolni, z uwzględnieniem postanowień punktu b), taki dochód lub majątek od opodatkowania, lecz może przy obliczaniu kwoty podatku od pozostałego dochodu lub majątku tej osoby zastosować stawkę podatkową, która byłaby zastosowana, gdyby dochód zwolniony od opodatkowania w powyższy sposób nie był tak właśnie zwolniony od opodatkowania.

Zatem odpowiedź na niniejsze pytanie wymaga ustalenia, w jakim kraju mieściła się siedziba faktycznego zarządu przedsiębiorstwa zarządzającego statkiem, względnie – siedziba prawna tego przedsiębiorstwa. Bez ustalenia tego faktu nie ma bowiem możliwości rozstrzygnięcia, która umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania ma zastosowanie i zarazem tego, czy Pana dochody uzyskiwane z tytułu pracy marynarza podlegały opodatkowaniu w Polsce, czy też nie podlegały. Proponuję jak najszybciej to ustalić przez skontaktowanie się z pracodawcą, poproszenie go o wskazanie miejsca zarejestrowania statku, nazwy firmy zarządzającej statkiem, określenie miejsca jej faktycznego zarządu, a także wyjaśnienie, dlaczego statek pływał pod banderą maltańską.

Skoro Pana dochód wynosił 70 000 dolarów (ponad 250 000 zł), zatem w przypadku, gdyby okazało się, że Pana wynagrodzenie podlegało opodatkowaniu w Polsce, to kwota podatku do zapłaty będzie znaczna (18% x 85 000 zł + 32% z reszty, czyli ok. 68 tys. zł + odsetki za zwłokę w wysokości 14% rocznie od kwoty niezapłaconego podatku). Gdyby okazało się, że Pana dochody podlegały opodatkowaniu tylko za granicą, to wówczas musiałby Pan zapłacić podatek w Polsce jedynie od kwoty otrzymanej z ZUS.