Opiekun prawny a opiekun faktyczny

Pozostawienie dziecka po opieką osoby upoważnionej przez rodziców

To rodzice, jako przedstawiciele ustawowi swojego małoletniego dziecka, sprawują nad nim pełnię władzy rodzicielskiej ze wszystkimi atrybutami tej władzy, nie zaś osoby, pod pieczą których dziecko faktycznie czasowo pozostaje (czyli opiekunowie faktyczni). Nie potrzeba tu żadnego dodatkowego zastrzeżenia. W konsekwencji to rodzice decydują o tym, kto poza nimi będzie mieć prawo odbierać dziecko ze szkoły lub przedszkola, zasięgać informacji o stanie jego zdrowia i o postępach w nauce. Proszę wyraźnie zastrzec w szkole, w formie pisemnej (nie potrzeba tu formy aktu notarialnego), że wychowawca ani pozostali nauczyciele dziecka nie mogą informować o przebiegu edukacji osób innych niż rodzice lub inne upoważnione przez rodziców osoby. Statut szkoły lub placówki, który istnieje w każdej szkole lub placówce edukacyjnej, zapewne określa w sposób szczegółowy techniczną stronę realizacji takiego polecenia.

Jak stanowi przepis art. 92 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (j.t.: Dz. U. z 2012 r., poz. 788; dalej: K.r.o.), dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską do pełnoletniości. Władza rodzicielska przysługuje, co do zasady, obojgu rodzicom (art. 93 § 1 K.r.o.), przy czym sąd może w wyroku orzekającym rozwód powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę drugiego z nich do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka (art. 58 § 1a zdanie pierwsze K.r.o.). Z taką sytuacją mamy do czynienia w opisywanym przez Pana wypadku, sąd ograniczył bowiem Pana władzę rodzicielską do udziału w wychowaniu i wykształceniu dziecka, zapewne również do zasięgania informacji o jego stanie zdrowia, decydowania o przebiegu leczenia.

Na czym polega władza rodzicielska?

Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw (art. 95 § 1 K.r.o.). Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny (art. 95 § 3 K.r.o.). Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim. Mają obowiązek troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień (art. 96 § 1 K.r.o.). Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania, jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie; w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy (art. 97 K.r.o.).

Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka (art. 98 § 1 K.r.o.). Ponieważ Pańska władza rodzicielska nie została ograniczona w zakresie udziału w wykształceniu dziecka, może Pan – powołując się na powyższe przepisy – złożyć w szkole zastrzeżenie, o jakim mowa na wstępie, w trybie określonym przez statut, który dyrekcja placówki ma obowiązek Panu udostępnić.

Kto może uzyskiwać informację o procesie nauczania dziecka i przebiegu jego edukacji?

Nie istnieje przepis powszechnie obowiązującego prawa, który stanowiłby, kto może uzyskiwać informację o procesie nauczania dziecka i przebiegu jego edukacji. Takie rozwiązanie byłoby zbyt kazuistyczne (szczegółowe) i rzadko się je praktykuje we współczesnym ustawodawstwie, chyba że jest to uzasadnione zakresem danej regulacji. Zasięganie informacji o przebiegu edukacji dziecka wynika z norm dotyczących wykonywania władzy rodzicielskiej zacytowanych powyżej i to właśnie te przepisy stanowią ramę dla wszelkich czynności rodzicielskich w stosunku do osoby i majątku dziecka. Z całą pewnością jednak postronni, nawet dziadkowie, nie przejmują wykonywania tej władzy wraz z czasowym sprawowaniem pieczy nad dzieckiem, a tym bardziej więc inne osoby, z kręgu bliższej lub dalszej rodziny, o ile sami rodzice ich do tego nie upoważnią.

Zmiana opiekuna prawnego dziecka

Dziadek może co najwyżej złożyć do sądu opiekuńczego wniosek o zmianę wyroku rozwodowego w zakresie orzeczenia o władzy rodzicielskiej i np. o pozbawienie lub zawieszenie tej władzy rodzicom. Jeśli sąd przychyli się do wniosku, wobec tego że będzie on uzasadniony okolicznościami, wtedy dziadek może zostać opiekunem prawnym wnuka. Wówczas do sprawowanej przez niego opieki stosowane byłyby odpowiednio przepisy o władzy rodzicielskiej (art. 155 § 2 K.r.o.).

Ani przepisy ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (j.t.: Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.), ani ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (j.t.: Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.) nie regulują kwestii informowania o przebiegu edukacji ucznia. Przepis art. 60 ust. 1 pkt 5 i 7 ustawy o systemie oświaty wskazuje natomiast, że statut szkoły lub placówki publicznej powinien określać w szczególności zakres zadań nauczycieli i innych pracowników szkoły lub placówki oraz prawa i obowiązki uczniów. Określenie „w szczególności” wskazuje, że wyliczenie regulacji statutowej, jakie przewiduje ustawodawca, nie jest wyczerpujące i dana szkoła może uregulować w swoim statucie także inne istotne problemy (na przykład kwestię informowania opiekunów prawnych i opiekunów faktycznych o sprawach dziecka), dlatego odsyłam Pana do statutu szkoły i sugeruję jego lekturę. Jeśli zachowanie ciotki ucznia stałoby się natarczywe i zaczęłoby dezorganizować pracę nauczycieli i prowadzenie lekcji, to na podstawie art. 7 ust. 2 pkt 6 Karty Nauczyciela dyrektor szkoły powinien podjąć określone działania, jest bowiem odpowiedzialny za zapewnienie bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę, za zapewnienie pomocy nauczycielom w realizacji ich zadań, a ponadto za zapewnienie odpowiednich warunków organizacyjnych do realizacji zadań dydaktycznych.

Pozostawienie dziecka bez faktycznej pieczy rodziców

Zwracam jednak na marginesie uwagę, że obowiązkiem szkoły jest zareagowanie na przedłużający się stan braku porozumienia pomiędzy rodzicami lub pozbawienie dziecka faktycznej pieczy rodziców. Szkoła może bowiem od 1 stycznia 2012 r., na podstawie art. 72 ustawy o systemie oświaty zorganizować opiekę i wychowanie dzieciom i młodzieży pozbawionym całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej, a także dzieciom i młodzieży niedostosowanym społecznie, na zasadach określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz w przepisach o pomocy społecznej. Jedną z form reakcji może być zawiadomienie przez szkołę sądu opiekuńczego, który z urzędu wszczyna postępowanie w takiej sprawie i może podjąć decyzję o skierowaniu dziecka np. do rodziny zastępczej lub zobowiązaniu rodziców do współpracy z organizacjami wspierania rodziny czy z asystentem rodziny, jeśli dojdzie do przekonania, że dobro dziecka jest zagrożone (art. 109 K.r.o.).