Opieka nad matką

Czy rodzeństwo jest zobowiązane do wsparcia finansowego rodzica?

Kodeks rodzinny i opiekuńczy zawiera przepisy, których zadaniem jest ochrona stosunków osobistych pomiędzy rodzicami i dziećmi przed niegodziwymi zachowaniami, które osłabiają więzi rodzinne.

Stosownie do art. 87 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.io.) rodzice i dzieci obowiązani są wspierać się wzajemnie. Przez wzajemne wsparcie, o którym mowa w art. 87 K.r.io., należy rozmieć: pomoc materialną, psychiczne wsparcie w chorobie, cierpieniu i kalectwie, pomoc intelektualna przy podejmowaniu ważnych decyzji lub załatwianiu spraw życiowych oraz pomoc fizyczna przy wykonywaniu różnych czynności.

Wzajemne wsparcie pomiędzy rodzicami i dziećmi powinno być całkowicie bezinteresowne, co wynika przede wszystkim z norm moralnych.

Obowiązek wzajemnego wsparcia dzieci i rodziców

Jeżeli Pani mama nie otrzymuje wsparcia ze strony pozostałych dzieci, to jest oczywiste, że nie wypełniają oni obowiązku nie tylko wynikającego z zasad moralnych, ale też z zobowiązania, jakie nakłada na nie art. 87 K.r.io.

Ustawodawca, mimo iż nałożył na dzieci i rodziców obowiązek wzajemnego wsparcia, nie przewidział jednak żadnych sankcji za niewypełnienie obowiązku wzajemnego wsparcia. Obowiązek wsparcia rodzica przez dziecko nie może być wymuszony w drodze egzekucji. Nie można również na drodze sądowej żądać, by dziecko opiekowało się swoim rodzicem na starość i w chorobie. Przepis art. 87 K.r.io. nie stanowi bowiem podstawy żadnego roszczenia. Nie może Pani zatem „zmusić” brata, czy siostry do tego, by mamą się opiekowali, czy chociażby poświęcali jej więcej czasu.

Przepisy Kodeksu rodzinnego nakładają również na dzieci obowiązek alimentacji rodziców. Stosownie do art. 128 K.r.io. obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Natomiast zgodnie z art. 129 § 1 K.r.io. obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych – obciąża bliższych stopniem przed dalszymi.

Alimenty od dzieci dla rodzica

Pani mama mogłaby zatem wystąpić przeciwko synowi lub córce o alimenty, ale jedynie wówczas, kiedy znajdowałaby się w stanie niedostatku, co wynika z kolei z art. 133 § 2 K.r.io.

Stan niedostatku nie jest definiowany przez przepisy prawa. W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, iż w stanie niedostatku pozostaje osoba, która nie może własnymi siłami samodzielnie zaspokoić swoich usprawiedliwionych, podstawowych potrzeb. Te usprawiedliwione potrzeby to np. potrzeby mieszkaniowe, związane z pożywieniem, a także potrzeby zdrowotne.

Mama znajdowałaby się w stanie niedostatku wówczas, gdyby samodzielnie nie była w stanie zaspokoić swoich uzasadnionych potrzeb. W chwili obecnej, co wynika z Pani pytania, jej potrzeby są zaspokojone. Gdyby mama znajdowała się w stanie niedostatku, np. gdyby jej dochód (emerytura i renta) nie wystarczał na zaspokojenie jej potrzeb, mogłaby wystąpić do sądu z pozwem o alimenty przeciwko swojemu synowi czy córce.

Niewywiązywanie się przez rodzeństwo z obowiązku opieki i wsparcia rodzica

Warto również zaznaczyć, że niewywiązywanie się przez brata i siostrę z obowiązku wsparcia schorowanej, wiekowej mamy może wpłynąć na postanowienia mamy odnośnie spadkobrania po niej. Mama mogłaby pominąć syna i córkę w testamencie, a nawet ich wydziedziczyć (pozbawić prawa do zachowku). Wydziedziczenie może być dokonane tylko w testamencie i wyłącznie z przyczyn wskazanych w art. 1008 Kodeksu cywilnego. Może ono nastąpić, gdy uprawniony do zachowku:

• wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
• dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Rozrządzenia dotyczące majątku mamy zależą wyłącznie od jej woli. Mama, nawet w sytuacji, w której jej syn czy córka nie wywiązuje się z prawnego, a przede wszystkim moralnego obowiązku wsparcia, może zawsze powołać ich do spadku. Tak samo z dysponowaniem pieniędzmi – dopóki mama żyje, może przekazywać swoje pieniądze komu chce i ile chce i niestety nie ma Pani na to żadnego prawnego wpływu.

Jak zatem wynika z powyższego, ma Pani niewiele środków (praktycznie żadnych), za których pomocą mogłaby Pani „zmusić” brata lub siostrę do zmiany ich zachowania względem mamy. Nie ma Pani żadnych środków, by sąd nakazał bratu czy też siostrze opiekowanie się mamą. Obowiązek wspierania rodziców jest obowiązkiem, którego nie da się wyegzekwować na drodze prawnej.

Jednakże nie pozostaje Pani na straconej pozycji. Jeżeli utrzymuje Pani mamę z własnych pieniędzy, płaci za jej leczenie, jedzenie, ubiór itp., to zgodnie z art. 140 K.r.io. ma Pani prawo wystąpić z powództwem regresowym przeciwko siostrze i bratu o zwrot części tych wydatków. Wysokość roszczenia regresowego ograniczona będzie wartością świadczeń spełnionych na rzecz matki oraz zakresem usprawiedliwionych potrzeb rodzicielki. W tym przypadku należy zadbać o dowody: rachunki, zeznania świadków itp., na potwierdzenie wysokości ponoszonych przez Panią kosztów na opiekę nad mamą.