Opieka nad mamą a spadek

Kiedy udział w spadku może zostać zmniejszony?

Zaznaczmy na wstępie, że udział w spadku wynikający z reguł dziedziczenia ustawowego może zostać zmniejszony tylko przez spadkodawcę w testamencie. Również tylko on może w testamencie pozbawić niewdzięcznego członka najbliższej rodziny jakiegokolwiek udziału w zgromadzonym majątku, czyli go wydziedziczyć. Jak rozumiem, Pani ojciec nie żyje, a więc po jego śmierci, jeśli zmarły nie zostawił testamentu, spadek dziedziczą Pani mama, Pani brat oraz Pani, każdy po 1/3 udziału w spadku. Natomiast po śmierci mamy cały spadek zostanie podzielony w równych częściach między Panią a bratem na podstawie art. 931 Kodeksu cywilnego.

Spadkobierca, który opiekował się zmarłym i opłacał jego rachunki, ma szansę na zwrot przynajmniej części wydatków od pozostałych spadkobierców. Nie może jednak żądać od nich większego udziału w spadku z tego tytułu, że opiekował się zmarłym.

Czy spadkobierca może domagać się od pozostałych spadkobierców wynagrodzenia za sprawowanie opieki nad spadkodawcą?

Jak wynika z wyroku Sądu Najwyższego z 7 sierpnia 1975 r. (sygn. akt III CZP 60/75), spadkobierca może domagać się od pozostałych spadkobierców także wynagrodzenia za sprawowanie opieki nad spadkodawcą oraz poniesionych przez siebie wydatków na leczenie i utrzymanie spadkodawcy. Sąd stwierdził jednak, że nie jest to roszczenie z tytułu „spłaconych długów spadkowych”, gdyż domaga się go nie spadkobierca, który spłacił wierzyciela spadkodawcy, lecz taki, który sam był wierzycielem spadkodawcy od chwili powstania długu. Sąd uznał, że roszczeń jednych spadkobierców przeciwko pozostałym spadkobiercom z tytułu zwrotu części kosztów poniesionych na leczenie i utrzymanie spadkodawcy oraz roztoczenie nad nim pieczy nie można rozpatrywać w postępowaniu o dział spadku. To znaczy, że spadkobierca, który np. poniósł koszty związane z ostatnią chorobą spadkodawcy, nie może w postępowaniu o dział spadku domagać się ich zwrotu w całości czy części od pozostałych spadkobierców. Musiałby wystąpić o taki zwrot z osobnym pozwem.

Czy opiekun prawny osoby ubezwłasnowolnionej może podjąć kroki żeby za jej życia przepisać na siebie jej majątek?

Przyjęcie opieki nad matką przez brata nie ma żadnego wpływu na wielkości udziału w spadku, o czym napisałam Pani powyżej. Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie ma zdolności testowania, czyli nie może sporządzić ważnego testamentu. Testament sporządzony przez osobę niemającą zdolności testowania jest bezwzględnie nieważny. Potwierdza to art. 944 § 1 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z treścią tego przepisu: „sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych”.  Osoby ubezwłasnowolnione są pozbawione zdolności do czynności prawnych (art. 12). Tym samym majątek osoby ubezwłasnowolnionej podlega dziedziczeniu ustawowemu. Według Kodeksu cywilnego (art. 931 § 1) „w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych (…)”.

Jednakże proszę zwrócić uwagę, że opiekun prawny mamy może podjąć kroki, żeby za jej życia przepisać na siebie jej majątek.

Musiałoby to nastąpić jeszcze za życia osoby ubezwłasnowolnionej w drodze:

1. darowizny albo
2. umowy o dożywocie – jeśli w majątku jest nieruchomość lub udział w nieruchomości.

Należy jednak pamiętać, że na dokonanie powyższych czynności rozporządzających opiekun musiałby uzyskać zgodę sądu opiekuńczego. Opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku ubezwłasnowolnionego (art. 156 w związku z art. 175 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Powyższe czynności dokonane bez zgody sądu byłyby nieważne.

Umowa darowizny a umowa o dożywocie

Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku (art. 888 Kodeksu cywilnego). Oświadczenie darczyńcy wymaga zachowania formy aktu notarialnego.

Umowa o dożywocie również wymaga zachowania formy aktu notarialnego. Wyżej wymieniona umowa polega na tym, że w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązuje się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie. Ponadto powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym (art. 908).

Warto dodać, iż w przypadku darowizny „nieobdarowany” zstępny mamy (czyli Pani) miałby uprawnienia do żądania zachowku od poczynionej darowizny na rzecz opiekuna, natomiast jeśliby została zawarta umowa dożywocia, to niestety nie ma możliwości od tej umowy dochodzić zachowku.

Reasumując, poprzez opiekę nad mamą nie należy się ani Pani, ani Pani bratu większy udział w spadku po jej śmierci.