Opieka nad chorym mężem

Pomoc współmałżonka w razie ciężkiej choroby

Na mocy art. 23 zd. 2 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy „małżonkowie (…) są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli”.

Zgodnie z art. 128 „obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo”.

Przyjmuje się, że w świetle powyższych regulacji przepisy dotyczące obowiązku alimentacyjnego należy stosować wprost bądź w drodze analogii także w przypadku wzajemnych obowiązków między małżonkami, w tym obowiązku opieki nad chorym, niepełnosprawnym małżonkiem (por. np. wyrok WSA w Poznaniu z 5.12.2013 r., sygn. akt IV SA/Po/933/13, LEX nr 1437718).

Na mocy art. 28 Kodeksu rodzinnego:

„§ 1. Jeżeli jeden z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu nie spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka.

§ 2. Nakaz, o którym mowa w paragrafie poprzedzającym, zachowuje moc mimo ustania po jego wydaniu wspólnego pożycia małżonków. Sąd może jednak na wniosek każdego z małżonków nakaz ten zmienić albo uchylić”.

Żądanie od żony spełnienia obowiązku alimentacyjnego poprzez dostarczanie środków utrzymania albo osobistą opiekę

Zatem w niniejszej sprawie brat Pana męża mógłby sądownie żądać od żony spełnienia obowiązku alimentacyjnego poprzez dostarczanie środków utrzymania albo osobistą opiekę (art. 128 w zw. z art. 23 i 27), mógłby też – gdyby problem polegał nie na tym, że żona zabiera jego świadczenie, ale na tym, że z własnych świadczeń nie pokrywa potrzeb rodziny, w tym potrzeb chorego męża – żądać, aby wynagrodzenie żony w całości lub części było wypłacane do jego rąk (oczywiście dla stwierdzenia, czy żądanie jest zasadne, należałoby wziąć pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, w tym koszty utrzymania żony, ewentualnych dzieci itd.). Z okoliczności przedstawionych w pytaniu wynika jednakże, że brat sam nie jest w stanie złożyć pozwu w powyższych sprawach (nie ma dostatecznej świadomości), nic też Państwo nie piszą, aby brat był ubezwłasnowolniony tak, by ten obowiązek mógł za niego spełnić opiekun.

Ubezwłasnowolnienie i wyznaczenie opiekuna dla osoby dorosłej

W tej sprawie istniałyby przesłanki do złożenia wniosku o całkowite ubezwłasnowolnienie brata i wyznaczenie opiekunem jego rodziców (w razie, gdyby nie zachodziła przesłanka niemożności kierowania swoim postępowaniem, można by żądać ubezwłasnowolnienia częściowego i ustanowienia rodziców kuratorem).

Art. 13 Kodeksu cywilnego stanowi, że osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii nie jest w stanie kierować swym postępowaniem (§ 1). Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską (§ 2). Jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw, można ją ubezwłasnowolnić częściowo (art. 16 § 1). Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę (art. 16 § 2).

Oczywiście wniosek o ubezwłasnowolnienie miałby sens na gruncie Pani problemu tylko wtedy, gdyby opiekunem albo kuratorem zostali ustanowieni rodzice brata. Gdyby jednak to żona chciała zostać opiekunem lub kuratorem, musieliby Państwo we wniosku wykazać, że nie działa ona dla dobra brata, a tak właśnie działają rodzice. Podejrzewam, że jeżeli żona także w jakimś zakresie angażuje się w opiekę (część środków przeznacza dla brata), nie byłoby to łatwe.

Obowiązek alimentacyjny krewnych i pozew przeciwko żonie świadczeniobiorcy

Jako opiekunowie lub kuratorowie rodzice mogliby wnieść pozew przeciwko żonie o wypełnienie obowiązku alimentacyjnego.

Trzeba bowiem wyraźnie podkreślić, a z treści pytania wynika, że żona brata nie ma o tym wiedzy, iż obowiązek małżonka do dostarczania środków utrzymania drugiemu małżonkowi wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych tego małżonka (tak przyjmuje się na gruncie art. 27 w zw. z art. 130). Obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami (art. 132). W takim jednak przypadku osoba, która dostarcza drugiemu środków utrzymania lub wychowania nie będąc do tego zobowiązana albo będąc zobowiązana z tego powodu, że uzyskanie na czas świadczeń alimentacyjnych od osoby zobowiązanej w bliższej lub tej samej kolejności byłoby dla uprawnionego niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami, może żądać zwrotu od osoby, która powinna była te świadczenia spełnić (art. 140 § 1). Roszczenie to przedawnia się w upływem lat trzech (art. 140 § 2).

Odpowiedzialność żony za pokrywanie kosztów utrzymania i opieki nad jej mężem przez inne osoby

Pani rodzice mogą zatem żądać od żony zwrotu kosztów łożonych na rzecz brata, także w postępowaniu sądowym. Dobrze byłoby zatem, gdyby odkładali rachunki i faktury dokumentujące zakup pieluch, leków, jedzenia dla brata. Jeśliby żona dobrowolnie nie chciała zwrócić tych kwot, mogą oni – choćby z małym roszczeniem (zliczonym z faktur z ostatniego okresu) – wystąpić do sądu, wtedy być uzyska ona świadomość o swojej odpowiedzialności. Ponadto, jeśli usprawiedliwioną potrzebą brata jest zatrudnienie opiekunki i zlecenie rehabilitacji (a z Pani opisu wynika, że taką jest), rodzice mogą wynająć opiekunkę i rehabilitanta, zapłacić za nich, a następnie zapłaconych kwot dochodzić od żony.

Trzeba jednak wspomnieć, że obowiązek alimentacyjny nie jest nieograniczony – jego zakres zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego (art. 135 § 1). Zatem żona mogłaby bronić się zarzutem, że nie jest w stanie sfinansować potrzeb brata, bowiem wtedy ona sama i dzieci popadłyby w niedostatek. Gdyby w istocie tak było, sąd oddaliłby roszczenia rodziców.

W mojej ocenie warto spróbować wezwać żonę do zapłaty po zrealizowaniu przez rodziców określonych świadczeń, a w razie braku zapłaty wnieść pozew do sądu. Ponadto o ile rodzice posiadają na to środki finansowe, mogą także opłacić opiekunkę i rehabilitanta, a następnie zapłaconej kwoty (np. za jeden miesiąc) żądać od żony. Wtedy rozeznają, czy mają szansę uzyskiwać zwrot tych świadczeń, czy też sytuacja finansowa żony i rodziny jest taka, że nie jest to możliwe. Gdyby nie mogli opłacać ich nadal – w razie oddalenia roszczeń wobec żony mogą zrezygnować z ich usług.

Dalej idącym działaniem byłoby ubezwłasnowolnienie brata – wtedy rodzice mogliby żądać stosownych roszczeń przysługujących bratu (w tym np. spełniania obowiązku opieki), pod warunkiem jednak, że sąd ich, a nie żonę, ustanowiłby opiekunem.

Nadmieniam, że jeśli żona wypłaca z konta wynagrodzenie brata, ma do tego prawo (abstrahując od prawa bankowego i prawa do korzystania z rachunku bankowego) o tyle, że wynagrodzenie małżonka jest częścią majątku wspólnego małżonków (jeśli małżonkowie nie zawierali umowy ograniczającej wspólność majątkową małżeńską w tym zakresie).