Opieka nad niepełnosprawnym dzieckiem a ubezwłasnowolnienie

Ubezwłasnowolnienie niepełnosprawnego dziecka przed ukończeniem przez nie 18 roku życia

Podstawę prawną niniejszej opinii stanowią przepisy Kodeksu postępowania cywilnego zwanego dalej K.p.c.

Należy odróżnić ubezwłasnowolnienie całkowite od częściowego. Z treści Pani pytania można wyprowadzić wniosek, że córka nie je na tyle upośledzona, by możliwe było jego ubezwłasnowolnienie całkowite. Należy jednak zastanowić się nad ubezwłasnowolnieniem częściowym, które nie pozbawi jej całkowicie praw, a jedynie Pani przysporzy takowych praw, które będą miały w szczególności na celu dbałość o jej majątek i zdrowie.

Uczestnikami postępowania o ubezwłasnowolnienie są z mocy samego prawa prócz wnioskodawcy:

1. osoba, której dotyczy wniosek;
2. jej przedstawiciel ustawowy;
3. małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.

Postępowanie o ubezwłasnowolnienie

Postępowanie toczy się z udziałem prokuratora. Organizacje pozarządowe, do których zadań statutowych należy ochrona praw osób niepełnosprawnych, udzielanie pomocy takim osobom lub ochrona praw człowieka, mogą wstąpić do postępowania w każdym jego stadium.

Osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, należy wysłuchać niezwłocznie po wszczęciu postępowania; wysłuchanie powinno odbyć się w obecności biegłego psychologa oraz – w zależności od stanu zdrowia osoby, która ma być wysłuchana – biegłego lekarza psychiatry lub neurologa. W celu wysłuchania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, sąd może zarządzić przymusowe sprowadzenie tej osoby na rozprawę albo wysłuchać ją przez sędziego wyznaczonego. Na postanowienie sądu o przymusowym sprowadzeniu osoby na rozprawę przysługuje zażalenie. Niemożność porozumienia się z osobą, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, stwierdza się w protokole po wysłuchaniu biegłego lekarza i psychologa uczestniczących w posiedzeniu.

Zasadne w Pani przypadku byłoby także wniesienie o ustanowienie doradcy tymczasowego. Jeżeli wniosek o ubezwłasnowolnienie dotyczy osoby pełnoletniej, sąd może na wniosek uczestnika postępowania lub z urzędu, przy wszczęciu lub w toku postępowania, ustanowić dla niej doradcę tymczasowego, gdy uzna to za konieczne dla ochrony jej osoby lub mienia. Przed ustanowieniem doradcy tymczasowego należy wysłuchać osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Doradcą tymczasowym należy ustanowić przede wszystkim małżonka, krewnego lub inną osobę bliską, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na dobro osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Innymi słowy na czas postępowania o ubezwłasnowolnienie częściowe lub całkowite mogła by Pani zostać doradcą tymczasowym.

Doradca tymczasowy dla osoby której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie

Osoba, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego, ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych na równi z osobą ubezwłasnowolnioną częściowo.

Postanowienie o ustanowieniu doradcy tymczasowego traci moc z chwilą, gdy:

1. wniosek o ubezwłasnowolnienie został prawomocnie oddalony lub odrzucony albo postępowanie umorzono;
2. na skutek orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu ustanowiony został opiekun lub kurator.

Wyraźnie podkreślić należy, iż doradca tymczasowy co do zasady zostaje następnie jeżeli okoliczności sprawy na to pozawalają kuratorem lub opiekunem.

Jeżeli według wniosku ubezwłasnowolnienie ma być orzeczone z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego, sąd przed zarządzeniem doręczenia wniosku zażąda, w wyznaczonym terminie, przedstawienia świadectwa lekarskiego wydanego przez lekarza psychiatrę o stanie psychicznym osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, lub opinii psychologa o stopniu niepełnosprawności umysłowej tej osoby. Jeżeli ubezwłasnowolnienie ma nastąpić z powodu pijaństwa, sąd żąda także przedstawienia zaświadczenia poradni przeciwalkoholowej, a jeżeli ubezwłasnowolnienie ma nastąpić z powodu narkomanii – zaświadczenia z poradni leczenia uzależnień. Sąd odrzuca wniosek o ubezwłasnowolnienie, jeżeli treść wniosku lub dołączone do wniosku dokumenty nie uprawdopodobniają istnienia choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub występowania innego rodzaju zaburzeń psychicznych osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie albo w razie niezłożenia żądanego świadectwa, opinii lub zaświadczenia, chyba że złożenie takich dokumentów nie jest możliwe.

Opinia biegłego w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie

Osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, musi być zbadana przez biegłego lekarza psychiatrę lub neurologa, a także psychologa. Opinia biegłego oprócz oceny stanu zdrowia psychicznego lub zaburzeń psychicznych albo rozwoju umysłowego osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, powinna zawierać umotywowaną ocenę zakresu jej zdolności do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem i prowadzenia swoich spraw, uwzględniającą postępowanie i zachowanie się tej osoby.

Sąd może, jeżeli na podstawie opinii dwóch biegłych lekarzy uzna to za niezbędne, zarządzić oddanie osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, pod obserwację w zakładzie leczniczym na czas nie dłuższy niż sześć tygodni. W wyjątkowych wypadkach sąd może termin ten przedłużyć do trzech miesięcy. Przed wydaniem postanowienia sąd wysłucha uczestników postępowania. Na postanowienie zarządzające oddanie do zakładu przysługuje zażalenie.

Postępowanie dowodowe powinno ustalić przede wszystkim stan zdrowia, sytuację osobistą, zawodową i majątkową osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, rodzaj spraw wymagających prowadzenia przez tę osobę oraz sposób zaspokajania jej potrzeb życiowych.

Co istotne, orzeczenie w przedmiocie ubezwłasnowolnienia może zapaść tylko po przeprowadzeniu rozprawy. W postanowieniu o ubezwłasnowolnieniu sąd orzeka, czy ubezwłasnowolnienie jest całkowite, czy też częściowe i z jakiego powodu zostaje orzeczone. Sąd, który orzekł ubezwłasnowolnienie, zarządza z urzędu przesłanie sądowi opiekuńczemu odpisu prawomocnego postanowienia, którym orzekł ubezwłasnowolnienie. W razie oddalenia wniosku o ubezwłasnowolnienie sąd zawiadamia sąd opiekuńczy o potrzebie ustanowienia kuratora dla osoby niepełnosprawnej.

Podkreślenia wymaga nadto wskazanie, iż w sprawach o ubezwłasnowolnienie, o uchylenie oraz zmianę ubezwłasnowolnienia sąd może ustanowić dla osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie lub dla osoby ubezwłasnowolnionej, adwokata lub radcę prawnego z urzędu, nawet bez jej wniosku, jeżeli osoba ta ze względu na stan zdrowia psychicznego nie jest zdolna do złożenia wniosku, a sąd uzna udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie za potrzebny.

Jak długo trwa postępowanie o ubezwłasnowolnienie?

Długość takiego postępowania jest w znacznej mierze uzależniona od wielkości sądu okręgowego, a także ilości spraw w toku. Co do zasady postępowanie o ubezwłasnowolnienie toczy się od 3 do 6 miesięcy. Okolicznością, która może przedłużyć czas postępowania są opinie biegłych, które nie zawsze są wydawane niejako „od ręki”. Mając na uwadze czas postępowania, wskazać należy na możliwość wystąpienia z wnioskiem o ustanowienie doradcy tymczasowego. Pozwoli Pani, że ponownie wskaże na podstawowy skutek jego ustanowienia. Osoba, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego, ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych na równi z osobą ubezwłasnowolnioną częściowo.

Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Jeżeli przedstawiciel ustawowy osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych oddał jej określone przedmioty majątkowe do swobodnego użytku, osoba ta uzyskuje pełną zdolność w zakresie czynności prawnych, które tych przedmiotów dotyczą. Wyjątek stanowią czynności prawne, do których dokonania nie wystarcza według ustawy zgoda przedstawiciela ustawowego. Innymi słowy jeżeli odda Pani córce rzeczy do swobodnego użytku Pani córka będzie miała pełne prawo swobodnie nimi rozporządzać. Jeżeli natomiast osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała sama jednostronnej czynności prawnej, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego, czynność jest nieważna. Powyższe winno być córce bardzo dokładnie przedstawione, bowiem ubezwłasnowolnienie częściowe jest dla niej i Pani dobra, celem dbałości o mienie córki. Pani jako kurator będzie natomiast decydowała, czy i które przedmioty oddać córce do pełnego dysponowania.

Wskazać należy nadto na pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 października 1974 r., sygn. akt I CR 500/74, zgodnie z którym „przepis art. 16 § 1 k.c. należy rozumieć w ten sposób, że osoba dotknięta zaburzeniami psychicznymi, co do której brak podstaw do całkowitego ubezwłasnowolnienia, może być ubezwłasnowolniona częściowo, jeżeli układ jej stosunków prawnych jest tego rodzaju, że zachodzi potrzeba zawierania przez nią czynności prawnych rozporządzających lub zobowiązujących wymienionych w art. 17 k.c. a nie objętych przepisem art. 20 k.c.”

Innymi słowy rodzaj ubezwłasnowolnienia, tj. całkowite lub częściowe, jest uzależniony od stanu zdrowia osoby, której wniosek dotyczy.

Stosownie do treści art. 23 ust ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych opłatę stałą w kwocie 40 złotych pobiera się od wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego lub samodzielnej jego części, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Innymi słowy opłata od wniosku o ubezwłasnowolnienie wraz z wnioskiem o ustanowienie doradcy tymczasowego wynosi 40 zł. Nadto wnioskodawca będzie zobowiązany do uiszczenia kosztów związanych z dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, które w chwili obecnej wynoszą około 500 zł.