Odwołanie darowizny przez teściową

Czy darczyńca może cofnąć darowiznę?

Podstawę prawną niniejszej odpowiedzi stanowią przepisy Kodeksu cywilnego zwanego dalej K.c.

Poniższa odpowiedź została oparta na następujących faktach i ich prawnej ocenie. Z treści Pani pytania wynika, iż dwa lata temu Pani małżonek (wówczas narzeczony) został obdarowany przez matkę nieruchomością gruntową pod zabudowę. Po ślubie na działce rozpoczęli Państwo budowę domu. Rok temu małżonek darował Pani część nieruchomości (tej samej, którą wcześniej uzyskał w drodze darowizny od swojej matki). W chwili obecnej Pani teściowa, a matka małżonka grozi Pani odebraniem nieruchomości poprzez odwołanie darowizny.

Punktem wyjścia dla poniższych rozważań jest treść art. 898 K.c., zgodnie z którym darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Przesłanki odwołania darowizny

Konieczną przesłanką odwołania darowizny jest zatem rażąca niewdzięczność po stronie obdarowanego, czyli Pani małżonka, a jej syna. Przepis wskazuje, iż darowizna wykonana może być odwołana, ale musi być rażąca niewdzięczność obdarowanego.

Istotnym jest, iż rażąca niewdzięczność o której mowa w ww. przepisie musi być oceniona według kryteriów zobiektywizowanych, a nie według odczuć subiektywnych darczyńcy. Innymi słowy poczucie rażącej niewdzięczności występujące po stronie Pani teściowej musi być oceniane analogicznie przez każdą osobą zdroworozsądkową. Subiektywne poczucie skrzywdzenia Pani teściowej podlega zatem ocenie z punktu widzenia innej osoby. Subiektywne odczucie Pani teściowej nie wystarczy zatem do odwołania darowizny. Jak wskazuje się w literaturze przedmiotu „pod pojęcie rażącej niewdzięczności (art. 898 § 1 K.c.) podpadają tylko takie czynności obdarowanego (działania lub zaniechania), które są skierowane przeciwko darczyńcy z zamiarem nieprzyjaznym”. Innymi słowy, aby uznać zachowanie za rażąco niewdzięczne obdarowany musi kierować się motywem i intencją niekorzystną dla obdarowanego, mającą na celu wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody. Wyraźnie podkreślić należy jednak, iż nie każde działanie, które przysparza darczyńcy, Pani teściowej krzywdę będzie uznane za dające podstawę do odwołania darowizny. Ustawodawca wymaga bowiem, aby takie działanie było rażące. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2007 r., sygn. akt III CSK 74/2004 „nie ma ogólnej reguły pozwalającej na uznanie zachowania obdarowanego wobec darczyńcy za rażącą niewdzięczność uzasadniającą odwołanie darowizny”. Darowiznę można odwołać wtedy, gdy obdarowany dopuści się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności. O tym, czy mamy do czynienia z rażącą niewdzięcznością winna decydować analiza zachowania nie tylko Pani małżonka, ale także Pani teściowej.

Czy obdarowany ma obowiązki względem darczyńcy?

Przywołać ponadto należy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2005 r., sygn. akt I CK 112/2005, zgodnie z którym „wprawdzie do esentialia negotii umowy darowizny nie należy obowiązek sprawowania opieki nad darczyńcą przez obdarowanego, to jednak umowa ta rodzi po stronie obdarowanego moralny obowiązek wdzięczności, który nabiera szczególnej wymowy, gdy do zawarcia umowy dochodzi między osobami najbliższymi, których powinność świadczenia pomocy i opieki wynika już z łączących strony umowy stosunków rodzinnych”.

Z treści Pani pytania wynika, iż nieruchomość była Pani małżonkowi darowana celem wybudowania domu, co też Państwo uczynili, nie sposób zatem, przyjmując, iż mamy do czynienia z „normalnymi” relacjami między Pani małżonkiem, wskazać na rażącą niewdzięczność.

Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną na skutek rażącej niewdzięczności poprzez złożenie stosownego oświadczenia woli w formie pisemnej zastrzeżonej dla celów dowodowych, które jest skuteczne od chwili, gdy doszło do obdarowanego w taki sposób, że mógł zapoznać się z jego treścią. Zarówno w literaturze, jak i orzecznictwie za będące wyrazem rażącej niewdzięczności w znaczeniu art. 898 § 1 K.c. uznaje się przede wszystkim takie zachowania obdarowanego, które dotyczą bezpośrednio darczyńcy i które są podjęte przeciwko niemu w nieprzyjaznym zamiarze. Ponadto, do aktów stanowiących wyraz rażącej niewdzięczności w świetle wymienionego przepisu zalicza się wysoce naganne zachowania obdarowanego skierowane wprawdzie bezpośrednio nie przeciwko darczyńcy, lecz przeciwko osobie jemu bliskiej, dotykające jednak jednocześnie również samego darczyńcę. Powinien to dokładnie ocenić sąd, biorąc pod uwagę zachowanie obu stron.

Jeżeli zatem powyższe okoliczności nie mają miejsca, w mojej ocenie Pani teściowa nie ma prawnych możliwości skutecznego odwołania darowizny.

Darowizna otrzymanej nieruchomości i możliwość odwołania darowizny przez pierwszego darczyńcę

Wyraźnie podkreślić należy zatem, iż Pani teściowa nie ma prawnych możliwości odwołania darowizny na Panią, bowiem nie ona była dla Pani darczyńcą, a jej syn, a Pani małżonek. Teściowa nie może odwołać darowizny dokonanej przez Pani małżonka, albowiem to nie ona darowała nieruchomość. Pani teściowa może odwołać darowiznę jedynie względem swojego syna, a Pani małżonka.

W swojej kilkuletniej praktyce dostrzegłem, iż odwołanie darowizny jest jedną z najtrudniejszych rzeczy, albowiem sądy bardzo rzadko traktują zachowanie obdarowanego jako rażącą niewdzięczność. Rażąca niewdzięczność jest bowiem konieczną przesłanką do odwołania darowizny. Nawet gdyby Pani teściowa miała wątpliwości co do Pani osoby, nawet gdyby wątpliwości te były uzasadnione, nie ma to żadnego znaczenia dla sprawy, bowiem nie jest Pani obdarowaną przez teściową, a przez małżonka. Do odwołania darowizny przy zachowaniu wszystkich przesłanek, o których mowa powyżej, uprawniony byłby w stosunku do Pani jedynie Pani małżonek, a nie Pani teściowa. Pani teściowa może mieć pretensje jedynie do własnego syna, że zdecydował się darować na Panią część nieruchomości. Wyraźnie podkreślić należy jednak, iż darowanie Pani połowy nieruchomości nie może stanowić podstawy do odwołania darowizny w stosunku do Pani małżonka. Pani małżonek jako właściciel nieruchomości miał bowiem pełne prawo rozdysponować majątkiem zgodnie z własną wolą. W tym przypadku darowizna była bezpośrednio związana z budową domu, ze środków wspólnych, a także z pomocą Pani rodziców. Działanie Pani małżonka nie może zatem w żaden sposób stanowić podstawy do uznania go za rażącą niewdzięczność.

Z przykrością stwierdzić należy jednak, iż prawo nie zna możliwości zabezpieczenia się przed tego rodzaju oświadczeniami woli. Nie pozostaje zatem nic innego, jak ignorować wypowiedzi teściowej dotyczące odwołania darowizny. Nawet gdyby zaistniały przesłanki do odwołania darowizny wobec Pani małżonka, teściowa odzyskując nieruchomość zmuszona będzie zwrócić wszystkie poniesione na nieruchomość wydatki. Proszę zatem, o ile to możliwe, o zabezpieczenie faktur, rachunków potwierdzających poniesione wydatki, celem ewentualnego wsparcia się nimi przed sądem.

Wskazać nadto należy, iż odwołanie darowizny jest możliwe tylko w ciągu roku od dnia powzięcia informacji o rażącej niewdzięczności. Innymi słowy, nawet gdyby takie przesłanki istniały, a termin ten nie został zachowany, darowizna nie może być odwołana.

Podkreślam, iż rażącą niewdzięcznością nie może wykazać się Pani małżonek, który jest synem darczyńcy i na nim spoczywają obowiązki dbania o matkę, troszczenia się o nią, itp.