Odwołanie darowizny nieruchomości

Prawo własności nieruchomości

Nieruchomość obecnie stanowi własność córki. Córka – jeśli się porozumiecie – może zrobić ze swoją własnością, co chce. Może np. darować ją Pani. Prawo własności jest prawem rzeczowym, którego treścią jest uprawnienie do posiadania, korzystania oraz rozporządzania rzeczami z wyłączeniem innych osób w granicach ustanowionych przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego. Stanowi o tym przepis art. 144 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.).

Zgodnie z art. 140 K.c. „w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą”. Z przepisu tego wynika zatem, że prawo własności – choć ukształtowane jako prawo podmiotowe o najszerszej treści wśród wszystkich praw polegających na korzystaniu z rzeczy – nie jest jednak prawem absolutnym. Swoboda korzystania z rzeczy przez właściciela podlega bowiem pewnym ograniczeniom, które wyznaczają granice prawa własności.

Nie wiem, na czym polega skomplikowanie relacji rodzinnych i co Pani pragnie osiągnąć, ale córka może zrobić ze swoją własnością, co chce. Jeśli dojdzie Pani z nią do porozumienia – może Pani z powrotem mieć swoją własność. Natomiast w przypadku braku porozumienia z córką odwołanie darowizny nie jest już takie proste. Aby skutecznie odwołać darowiznę, należałoby udowodnić córce rażącą niewdzięczność.

Odwołanie darowizny

Zgodnie z art. 888 § 1 K.c. „przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku”. Darowiznę wyróżnia spośród innych czynności prawnych to, że ma ona na celu nieodpłatne przysporzenie obdarowanemu korzyści (wzbogacenie obdarowanego) kosztem majątku darczyńcy. Darowizna jest umową, a nie jednostronną czynnością prawną, i to także, gdy darczyńca zobowiązuje się jednostronnie do bezpłatnego świadczenia, nie nakładając na obdarowanego żadnych obowiązków. Cechą darowizny jest to, że darczyńca zmierza do wzbogacenia obdarowanego kosztem swego majątku (causa donandi).

Zgodnie z treścią art. 898 § 1 K.c. „darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności”. Stosownie natomiast do treści art. 900 K.c. „odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie”. Oświadczenie odwołujące darowiznę nieruchomości nie powoduje automatycznie przejścia własności nieruchomości z obdarowanego na darczyńcę, lecz stwarza jedynie obowiązek zwrotu przedmiotu odwołanej darowizny stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 898 § 2 K.c.). W razie zatem skutecznego odwołania darowizny obdarowany ma obowiązek zawrzeć umowę przenoszącą własność nieruchomości na darczyńcę. W razie odmowy darczyńca jest uprawniony do wytoczenia powództwa o stwierdzenie obowiązku złożenia przez obdarowanego oświadczenia woli co do przeniesienia własności z powrotem na darczyńcę (art. 64 K.c. i art. 1047 K.p.c.).

Odwołanie darowizny – interpretacja wyroków

Posługuje się więc typowym zwrotem niedookreślonym, pozostawiając sądowi ustalenie, czy konkretne zachowania mieszczą się w pojęciu rażącej niewdzięczności i odsyłając w tym zakresie przede wszystkim do układu norm moralnych. Ocena powyższa wymaga rozważenia każdego przypadku indywidualnie (na podstawie konkretnych okoliczności sprawy) i wymyka się szerszym uogólnieniom. Mieć więc trzeba na względzie kryteria obiektywne i subiektywne. Te pierwsze to, np. stosunki panujące w danym środowisku społecznym oraz zwyczaje utrzymujące się na danym obszarze, indywidualne przymioty osób zainteresowanych, te drugie to przede wszystkim wewnętrzne odczucia darczyńcy. W tym sensie kategoria „rażącej niewdzięczności” ma znaczenie obiektywne, nie zależy bowiem od odczuć darczyńcy.

Doktryna i orzecznictwo sądowe zgodnie przyjmują, że pod pojęcie „rażącej niewdzięczności” podpada tylko takie zachowanie obdarowanego, które polega na działaniu lub zaniechaniu, skierowanym bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy i nacechowane jest złą wolą obdarowanego, czyli są skierowane przeciwko darczyńcy z zamiarem nieprzyjaznym i w sposób świadomy oraz celowy zmierzają do wyrządzenia darczyńcy poważnej krzywdy lub szkody majątkowej. Chodzi tu przede wszystkim o popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub czci albo mieniu darczyńcy oraz o naruszenie przez obdarowanego spoczywających na nim obowiązków wynikających ze stosunków osobistych (rodzinnych) łączących go z darczyńcą, jednakże tylko wtedy, gdy stan taki nie wynika z konfliktów wywoływanych przez samego darczyńcę, np. odmowa udzielenia pomocy w czasie choroby mimo oczywistej możliwości.

O rażącej niewdzięczności z reguły nie może być mowy, gdy obdarowany dopuszcza się wobec darczyńcy działań godzących w jego dobra, ale czyni to nieumyślnie, a nawet umyślnie, lecz działania te nie wykraczają poza ramy zwykłych konfliktów życiowych (rodzinnych) w określonym środowisku, ponieważ nie mogą być uznane za rażącą niewdzięczność, przykrości i krzywdy czynione impulsywnie, wyrządzone w sposób niezamierzony, popełnione w uniesieniu czy rozdrażnieniu, lecz mieszczące się w granicach zwykłych konfliktów życia codziennego. Czyny dowodzące niewdzięczności uzasadniającej odwołanie darowizny muszą świadczyć o znacznym napięciu złej woli obdarowanego, na co wskazuje użycie przez ustawodawcę określenia „rażąca niewdzięczność”. Wyłączone są natomiast krzywdy czy przykrości, zwłaszcza wywołane zachowaniem się darczyńcy (por. wyr. SN z dnia 13 października 2005 r., sygn. akt I CK 112/05, wyr. SN z dnia 5 października 2000 r., sygn. akt II CKN 280/00, wyr. SA w Szczecinie z dnia 14 kwietnia 2005 r.).

Podsumowując, można jedynie odwołać darowiznę, jeśli wykaże się rażącą niewdzięczność obdarowanej.