Odszkodowanie za pracę przymusowe w Niemczech• Data: 30-03-2024 • Autor: Jakub Bonowicz |
|
Czy jest możliwość uzyskania dla mojej mamy, jako jedynej spadkobierczyni, odszkodowania za pobyt jej ojca w czasie wojny na robotach przymusowych w Niemczech? Już w pierwszych dniach wojny został zabrany jako jeniec wojenny i cały okres wojenny był zmuszony do robót na terenie Rzeszy. Wszystkie dokumenty jego przebywania tam mama posiada w oryginałach. Dziadek zmarł w 1988 roku i sam nigdy żadnego odszkodowania nie uzyskał. |
|
|
UWAGA! Poniższy tekst stanowi jedynie fragment dłuższej odpowiedzi.
Odpowiedzialność odszkodowawcza Republiki Federalnej Niemiec lub podmiotów niemieckichZacząć wypada od rozdzielenia dwóch kwestii – reparacji wojennych przysługujących Polsce oraz roszczeń osób indywidualnych wobec Niemiec i podmiotów niemieckich (zwłaszcza przedsiębiorstw wykorzystujących w czasie II wojny światowej pracę przymusową). Do sprawy reparacji wojennych wracano wielokrotnie i nadal wzbudza ona spore kontrowersje, mimo zrzeczenia się ich przez władze PRL, do którego miało dojść w 1953 r. (ostatnio zrzeczenie się jest podważane przez niektórych specjalistów od prawa międzynarodowego). Jednak dotyczy to stosunków między dwoma państwami, a nie państwem (w tym wypadku Niemcami) a jednostką (Pani dziadkiem).
Kwestia odszkodowań dla osób indywidualnych była przedmiotem międzyrządowej umowy polsko-niemieckiej z dnia 16.10.1991 r. Na jej podstawie utworzona została Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie. Jej zadaniem była m.in. wypłata odszkodowań osobom poszkodowanym przez III Rzeszę, ze środków przekazanych przez rząd niemiecki. Umowa polsko - niemiecka z dnia 16.10.1991 roku i kwestia odszkodowań osobom poszkodowanym przez III RzeszęUmowa ta dotyczyła jednak wyłącznie osób żyjących w dniu 08.01.1992 r., a zatem Pani Dziadek nigdy nie nabył prawa do wypłacanych przez Fundację odszkodowań. Konsekwentnie Pani mama nie mogła odziedziczyć roszczenia o takie odszkodowanie, skoro w chwili śmierci spadkodawcy roszczenie takie nie istniało. Rzeczą sporną w praktyce było to, czy spadkobierca osoby uprawnionej żyjący 08.01.1992 r. mógłby samodzielnie uzyskać takie roszczenie – jednakże interpretacja taka została uznana w orzecznictwie sądowym za sprzeczną z duchem umowy międzyrządowej, która zamierzała przyznać takie uprawnienia jedynie bezpośrednio osobom wywiezionym na prace przymusowe. Jedyny wyjątek mógłby dotyczyć sytuacji, gdy osoba wywieziona uzyskała świadczenie, po czym w wyniku zgonu nie odebrała go. Ten przypadek jednak w niniejszej sprawie nie zachodzi. Możliwość przyznania świadczeń spadkobiercom osób wywiezionych na roboty przymusoweMożliwość przyznania świadczeń spadkobiercom osób wywiezionych na roboty przymusowe przewiduje natomiast niemiecka federalna ustawa z dnia 06.07.2000 r. o utworzeniu Fundacji „Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość˝. Nieco uogólniając, można Fundację tę określić jako fundację–matkę wobec Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie. Ta druga bowiem rozdziela jedynie środki przyznane przez tę pierwszą i podlega w tym zakresie kontroli ze strony Fundacji „Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość”.
Przywołana ustawa federalna jest jedynym na świecie aktem rangi ustawowej regulującym kwestie związany z niemiecką odpowiedzialnością odszkodowawczą za pracę przymusową w trakcie II wojny światowej – wynika tak z informacji udzielonej przez sekretarza stanu w Ministerstwie Skarbu Państwa – z upoważnienia ministra – na zapytanie nr 1482 w sprawie świadczeń z tytułu przymusowej pracy w Niemczech wypłacanych dzieciom osób poszkodowanych.
Jej § 13 ust. 1 stanowi, że ze świadczeń mogą korzystać spadkobiercy tych byłych robotników, którzy żyli w dniu 16.02.1999 r. Ponieważ Pani dziadek zmarł 11 lat wcześniej, brak jest podstaw do dochodzenia przez Pani mamę roszczeń od Fundacji „Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość”. Fundacja ta jest podmiotem mającym na celu uregulowanie roszczeń byłych robotników także w stosunku do osób prywatnych np. do przedsiębiorstw niemieckich zatrudniających przymusowych robotników, brak jest więc podstaw do dochodzenia roszczeń bezpośrednio od podmiotów zatrudniających Pani dziadka w czasie wojny. Już na marginesie należy wskazać, ze Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie zakończyła dokonywanie wypłat osobom uprawnionym w dniu 30.09.2006 r., zgodnie z przepisami powołanej niemieckiej ustawy, której postanowień Fundacja zobowiązana jest przestrzegać. W ten sposób brak jest dróg prawnych do dochodzenia przez Pani mamę roszczeń z tytułu przymusowej pracy Pani dziadka na terenie III Rzeszy w okresie II wojny światowej. Uprawnienia kombatanckieDziadkowi Pani, jako żołnierzowi Wojska Polskiego we wrześniu 1939 r., na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 maja 1982 r. o szczególnych uprawnieniach kombatantów – nieobowiązującej już dziś, lecz mającej zastosowanie w 1988 r. – potencjalnie przysługiwały określone ulgi i świadczenia, m.in. do ryczałtu energetycznego, dodatku kompensacyjnego itd.
Nie rozpatrując jednak bliżej, czy Pani dziadek spełnił wszystkie przewidziane powołaną ustawą warunki uzyskania uprawnień, z pewnością nie przeszłyby one na spadkobierców.
(…) Podstawą dochodzenia roszczeń dla byłych pracowników przymusowych mogą być:
Uprawnienia kombatanckie wynikające ze szczególnych ustaw nie przechodzą na spadkobierców. W rezultacie brak jest dróg prawnych do dochodzenia roszczeń z tytułu przymusowej pracy Pani dziadka w czasie II wojny światowej na terenie Niemiec. PrzykładyPrzypadek Pana Józefa Pan Józef, urodzony w 1924 roku, został wywieziony do pracy przymusowej w niemieckiej fabryce zbrojeniowej w 1943 roku. Przez dwa lata ciężko pracował w niewolniczych warunkach, nie otrzymując za to żadnej zapłaty. Po zakończeniu wojny wrócił do Polski, lecz nigdy nie złożył wniosku o odszkodowanie. Dopiero jego wnuk, dowiedziawszy się o możliwościach prawnych z umowy polsko-niemieckiej i niemieckiej ustawy federalnej, postanowił podjąć próbę uzyskania świadczeń. Wnuk, dysponując kompletną dokumentacją pobytu dziadka w Niemczech, złożył wniosek do Fundacji „Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość”, opierając się na fakcie, że Pan Józef żył jeszcze po 16.02.1999 roku.
Historia Pani Marii: Pani Maria, córka kobiety wywiezionej na roboty przymusowe do Niemiec w 1944 roku, odziedziczyła po matce starannie zachowane dokumenty, świadczące o okresie jej przymusowej pracy. Jej matka zmarła w 2000 roku, nie zdążywszy ubiegać się o odszkodowanie. Pani Maria, korzystając z informacji o fundacjach i ustawach umożliwiających uzyskanie świadczeń dla rodzin byłych przymusowych robotników, zwróciła się do Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie. W swoim wniosku przedstawiła nie tylko dokumenty potwierdzające przymusową pracę matki, ale również akt zgonu, dowodzący, że matka żyła po kluczowej dacie 16.02.1999 roku.
Sprawa Pana Krzysztofa: Pan Krzysztof, którego dziadek zmarł kilka lat po wojnie, nie mając możliwości ubiegania się o odszkodowanie, odnalazł w starych rodzinnych dokumentach dowody na to, że jego dziadek był zmuszany do pracy w niemieckich polach i fabrykach. Pomimo że dziadek nie żył w decydujących momentach, określonych w ustawach i umowach międzynarodowych, Pan Krzysztof postanowił skontaktować się z ekspertami prawnymi, aby zbadać, czy istnieje jakakolwiek szansa na dochodzenie roszczeń. Zostało mu wyjaśnione, że bezpośrednie roszczenia są niemożliwe do zrealizowania, ale dzięki jego staraniom, historia dziadka została uwzględniona w projektach edukacyjnych i pamięciowych prowadzonych przez organizacje zajmujące się historią pracy przymusowej w III Rzeszy. PodsumowaniePodsumowując, możliwości uzyskania odszkodowania za pracę przymusową na terenie III Rzeszy dla spadkobierców osób, które doświadczyły tych okrucieństw, są ograniczone i zależne od konkretnych przesłanek historycznych oraz prawnych. Kluczowe znaczenie mają daty i zasady określone w umowie polsko-niemieckiej z 1991 roku oraz w niemieckiej ustawie federalnej, które stanowią podstawę do ewentualnego dochodzenia roszczeń. Pomimo zawiłości prawnych, zachowanie dokumentacji oraz dalsze poszukiwania możliwości prawnych mogą otworzyć drogę do uzyskania sprawiedliwości dla rodzin poszkodowanych. Oferta porad prawnychPotrzebujesz wsparcia w dochodzeniu roszczeń o odszkodowanie za pracę przymusową Twoich przodków w III Rzeszy? Nasz zespół doświadczonych prawników oferuje profesjonalne porady prawne online oraz pomoc w przygotowaniu niezbędnych pism i wniosków. Skontaktuj się z nami, aby przybliżyć się do sprawiedliwości. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem. Źródła:1. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Federalnej Niemiec o polsko-niemieckiej współpracy młodzieży, sporządzona w Bonn dnia 17 czerwca 1991 r. - Dz.U. 1994 nr 3 poz. 12
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę, wypełniając formularz poniżej ▼▼▼. Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online 
O autorze: Jakub Bonowicz Radca prawny obsługujący przedsiębiorców i osoby fizyczne z kraju, a także z zagranicy. W kręgu jego zainteresowań pozostają sprawy trudne i skomplikowane, dotyczące obszarów słabo jeszcze uregulowanych prawnie (w tym z zakresu prawa nowych technologii) oraz sprawy z zakresu międzynarodowego obrotu gospodarczego i kolizji systemów prawnych różnych państw (w tym m.in. gospodarcze prawo brytyjskie, amerykańskie, słowackie, bułgarskie, czeskie). Specjalizuje się przede wszystkim w prawie Internetu, usług elektronicznych (sporządza regulaminy e-usług, sprzedaży online), prawie nowych technologii, własności intelektualnej (autorskim, znaków towarowych, patentów, wzorów przemysłowych). Reprezentuje Klientów przed sądami (w tym także sądami administracyjnymi, Sądem Najwyższym, Naczelnym Sądem Administracyjnym), organami administracji i organami podatkowymi w sprawach cywilnych, rodzinnych, gospodarczych oraz podatkowych. Sporządza profesjonalne umowy handlowe, w tym w obrocie zagranicznym. |
|
