Odpowiedzialność notariusza za popełniony błąd

Po szczegółowej analizie przedstawionego stanu faktycznego sprawy oraz przesłanej przez Panią dokumentacji należy stwierdzić, iż zachodzą podstawy do tego, aby zwróciła się Pani z roszczeniem odszkodowawczym względem notariusza.

Przechodząc do analizy samej sprawy, w pierwszej kolejności należy odwołać się do regulacji ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (Dz. U. Nr 22, poz. 91 z późn. zm.). W artykule 49 podano:

„Art. 49. Notariusz ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu czynności notarialnych na zasadach określonych w Kodeksie cywilnym, z uwzględnieniem szczególnej staranności, do jakiej jest obowiązany przy wykonywaniu tych czynności”.

Zatem obowiązujące przepisy przewidują możliwość pociągnięcia notariusza do odpowiedzialności z tytułu skutków jego działania lub zaniechania. W dalszej kolejności konieczne jest ustalenie, czy w niniejszej sprawie notariusz dopuścił się takiego działania, które w sposób bezprawny spowodowało po Pani stronie powstanie szkody. W tym celu należy sięgnąć do treści przepisu art. 80 wyżej wymienionej ustawy. Stanowi on:

„Art. 80.

(…)

§ 2. Przy dokonywaniu czynności notarialnych notariusz jest obowiązany czuwać nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron oraz innych osób, dla których czynność ta może powodować skutki prawne.

§ 3. Notariusz jest obowiązany udzielać stronom niezbędnych wyjaśnień dotyczących dokonywanej czynności notarialnej”.

W przedmiocie zakresu obowiązków notariusza dotyczących kwestii podatkowych związanych z przeprowadzanymi przez niego czynnościami wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 sierpnia 2003 r. (III CKN 500/01). SN w swoim orzeczeniu stwierdził, że „notariusz ma obowiązek udzielać stronom wyjaśnień dotyczących obowiązku podatkowego, jaki wynika z dokonywanej czynności, nie tylko, gdy jest płatnikiem tego podatku (art. 80 § 3 Prawo o notariacie). Jeżeli zachodzą uzasadnione wątpliwości co do istnienia obowiązku podatkowego, udzielenie wyjaśnień może sprowadzać się do poinformowania o możliwości istnienia tego obowiązku i odesłania strony do właściwego urzędu skarbowego celem uzyskania informacji co do tego, czy w okolicznościach danego przypadku rzeczywiście będzie ciążył na niej obowiązek podatkowy”.

Jak zatem z powyższego wynika, brak właściwego pouczenia stron lub ich niewłaściwe pouczenie przez notariusza – w zakresie ciążących na stronach obowiązków podatkowych związanych z daną czynnością notarialną – może być jak najbardziej podstawą do zarzucenia notariuszowi niewłaściwego działania.

To z kolei wymaga sięgnięcia dalej i ustalenia, na jakiej zasadzie – winy czy ryzyka – opiera się odpowiedzialność notariusza w takiej sytuacji.

I tu również z pomocą przychodzi Sąd Najwyższy, który w wyroku z dnia 5 lutego 2004 r. (III CK 271/02) stwierdza, że „podstawą określonej w art. 49 ustawy o notariacie odpowiedzialności notariusza zarówno wobec jego klientów, jak i wobec osób trzecich jest przepis art. 415 KC, a zatem jest to odpowiedzialność deliktowa”. Ponadto w orzeczeniu tym podkreśla się, że „odpowiedzialność notariusza zarówno wobec klientów, jak i wobec osób trzecich za wyrządzoną im szkodę przy wykonywaniu czynności notarialnych, opiera się na art. 415 KC. Przy takiej podstawie odpowiedzialności notariusz odpowiada wobec klientów także wówczas, gdy sporządził umowę zgodnie z ich życzeniem, choć w świetle art. 81 ustawy o notariacie powinien był odmówić jej sporządzenia, jako sprzecznej z prawem. Przyjęcie kontraktowej odpowiedzialności notariusza mogłoby w takiej sytuacji prowadzić do znacznego ograniczenia, a nawet wyłączenia odpowiedzialności notariusza wobec stron czynności, co nie znajduje uzasadnienia w ustawie”.

Zgodnie zatem ze znajdującym zastosowanie w niniejszej sprawie przepisem art. 415 Kodeksu cywilnego – kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

Tu z kolei należy dokonać oceny, czy wyżej wymienione działanie albo też zaniechanie notariusza w zakresie wyjaśnienia kwestii podatkowych było zawinione, czy też nie.

W polskim systemie prawa cywilnego, podobnie jak w prawie karnym, przyjmuje się koncepcję, zgodnie z którą wina może być rozumiana jako bezprawne działanie lub zaniechanie umyślne lub nieumyślne, przy czym wina umyślna dzieli się na winę pod postacią lekkomyślności i niedbalstwa.

Jak podkreśla się w orzecznictwie, w wypadku winy nieumyślnej – sprowadzonej do postaci niedbalstwa – szkoda jest wynikiem niedołożenia przez sprawcę należytej staranności (tak m.in. wyrok SN z 12 czerwca 2002 r., III CKN 694/00). Co istotne, w tym samym orzeczeniu Sąd Najwyższy jednoznacznie wskazał, że do zachowania takiej należytej staranności zobowiązany jest właśnie m.in. notariusz i z tego tytułu ponosi on odpowiedzialność odszkodowawczą względem swoich klientów.

Mając zatem na uwadze, że w opisanej przez Panią sytuacji notariusz nie dopełnił swoich obowiązków, czym jednocześnie spowodował po Pani stronie szkodę, należy uznać, iż przysługuje Pani wobec tego notariusza roszczenie o naprawienie szkody. Na marginesie można jeszcze wskazać, iż zgodnie z treścią wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 października 1975 r. (I CR 656/75): „w świetle art. 415 k.c. nawet najmniejszy stopień winy sprawcy szkody wystarcza do obciążenia go odpowiedzialnością cywilną”.

Jednocześnie trzeba wskazać, iż w zaistniałej sytuacji powinna Pani zgłosić swoje roszczenia ubezpieczycielowi notariusza w zakresie jego ubezpieczenia OC. W tym celu należy zwrócić się do notariusza o podanie danych ubezpieczyciela oraz numeru jego polisy.

Podkreślenia wymaga również to, że Pani roszczenia powinny obejmować faktycznie poniesioną szkodę, pod pojęciem której w niniejszej sprawie nie można rozumieć samej kwoty podatku, którą zobowiązana była Pani zwrócić. Szkodą taką będą niewątpliwie odsetki od tej kwoty i inne ciężary (np. podatkowe) oraz w zasadzie również koszty przegranego przez Panią postępowania sądowego związanego z dochodzeniem przez kupującego zwrotu uiszczonej kwoty podatku VAT.

Na koniec warto także wskazać na treść art. 442¹ § 1 Kodeksu cywilnego:

„Art. 442¹.

§ 1. Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę”.

Zatem nie należy zbytnio zwlekać z podjęciem działań w niniejszej sprawie. Mogą powstać wątpliwości co do ustalenia dnia, w którym dowiedziała się Pani o szkodzie. Jednak najbardziej zasadne jest uznanie, iż będzie to dzień wydania przez sąd prawomocnego wyroku zasądzającego od Pani na rzecz kupującego kwotę pobranego podatku VAT do zwrotu. Od tego też dnia, co do zasady, należałoby liczyć 3-letni termin przedawnienia Pani roszczeń względem notariusza.

*Stan prawny w dniu 16.11.2011 r.