Odrzucenie spadku a prawo do mieszkania komunalnego

Odrzucenie spadku a dług w mieszkaniu komunalnym

Dług był własnością Pani mamy. Odrzucenie spadku spowodowało, że nie przeszedł on na spadkobierców. Bezdyskusyjnie. Jeśli nie mieszkała Pani z matką w lokalu za jej życia, nie była Pani wpisana do umowy najmu, za zobowiązania mamy nie odpowiada ani Pani, ani Pani małoletnie wówczas rodzeństwo.

Zgodnie z art. 688¹ § K.c.:

„§ 1. Za zapłatę czynszu i innych należnych opłat odpowiadają solidarnie z najemcą stale zamieszkujące z nim osoby pełnoletnie.

§ 2. Odpowiedzialność osób, o których mowa w § 1, ogranicza się do wysokości czynszu i innych opłat należnych za okres ich stałego zamieszkiwania”.

Ustawodawca w drodze zmian w K.c. wprowadzonych przez art. 5 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie Kodeksu cywilnego (j.t. Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266; dalej – u.o.p.l.) zamieścił także przepis art. 688¹ K.c., który wprowadza solidarną odpowiedzialność z najemcą za czynsz i inne opłaty należne stale zamieszkujących z nim osób pełnoletnich. Wskazać jednak na wstępie należy, że przepis ten nie odnosi się do odpowiedzialności innych osób wraz z najemcą za opłaty z tytułu najmu lokalu użytkowego. Sama treść tego przepisu przesądza, że chodzi jedynie o osoby zamieszkujące lokal wraz z najemcą. Zamieszkuje się zwykle w lokalu mieszkalnym do tego przystosowanym. Przyjęcie interpretacji, że chodzi tu także o lokal użytkowy, prowadzić by mogło do takich stwierdzeń, że za opłaty z tytułu najmu lokalu użytkowego najemcy odpowiedzialne byłyby osoby pełnoletnie stale z nim zamieszkujące w innym lokalu mieszkalnym. Taka rozszerzająca wykładnia nie może zasługiwać na aprobatę z racjonalnych względów. Dlatego też przyjąć należy, że odpowiedzialność ta dotyczy jedynie czynszu i opłat za najem lokalu mieszkalnego. Zresztą argumentem wspierającym może być również to, że przepis ten został wprowadzony przez przepisy u.o.p.l. mające w pełni ukształtować system ochrony stron najmu lokalu mieszkalnego.

Krąg podmiotów solidarnie odpowiedzialnych za zapłatę należności z tytułu najmu

Podobnie jednak jak przy art. 686 K.c., tak i w niniejszym przypadku pojawia się pytanie o krąg podmiotów solidarnie odpowiedzialnych za zapłatę należności z tytułu najmu. Odpowiedzialność tych osób ograniczona jest do wysokości czynszu i innych opłat należnych za okres ich stałego zamieszkiwania (art. 688¹ § 2 K.c.). Jeszcze na gruncie ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (j.t. Dz. U. z 1998 r. Nr 120, poz. 787; dalej – u.n.l.m.) wyłonił się podobny problem interpretacyjny odnośnie do pojęcia osób pełnoletnich stale zamieszkujących z najemcą solidarnie odpowiedzialnych wraz z nim za zapłatę czynszu i opłat (art. 22 ust. 3 u.n.l.m.). Wskazano m.in., że chodzi tu o odpowiedzialność osób także tych, które należą do gospodarstwa domowego najemcy, bez względu na to, na jakiej podstawie (jakiego tytułu prawnego) lokal ten zajmują, chociaż prowadzić to będzie w wielu przypadkach do trudności dowodowych (tak: F. Zoll, Najem lokali mieszkalnych, Kraków 1997, s. 164). Przyjęcie bowiem wykładni, w której myśl pojęcie to nie obejmuje sytuacji udostępnienia przez najemcę lokalu na podstawie stosunku obligacyjnego, powoduje możliwość obchodzenia prawa (tak: F. Zoll, Najem…, s. 164). Wydaje się zatem, że w świetle art. 688¹ § 1 K.c. chodzi o najemcę, inne osoby pełnoletnie zamieszkujące z nim na stałe, w tym także osoby korzystające z lokalu na podstawie innych obligacyjnych stosunków prawnych.

Jeśli opłacała Pani czynsz regularnie na swoje nazwisko, zapewne uzyskała Pani tytuł prawny do lokalu komunalnego po matce. Tu należałoby się pochylić nad problemem – bo albo zamieszkiwała Pani z matką i mogłaby Pani wstąpić po niej w stosunek najmu, ale jednocześnie odpowiadałaby Pani za zobowiązania, albo nie zamieszkiwała Pani w lokalu, ale nie miałaby Pani wtedy prawa wstąpić w stosunek najmu.

Jeśli zaś najemcami lokalu komunalnego są Pani siostry, sporządzono prawidłowy spis inwentarza i odrzucono spadek, to nie ma w zasadzie czym się przejmować. Jeśli gmina będzie nadal żądała zapłaty za dług spadkowy, należy złożyć pozew o ustalenie nieistnienia zobowiązania.

Ustalenie przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa

Zgodnie z art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.): „powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny”.

Jest to przepis dopuszczający ustalanie w postępowaniu procesowym istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego. Celem tego postępowania może być zarówno ustalenie pozytywne, jak i negatywne. Ta forma ochrony praw podmiotowych nie wynika z przepisów prawa materialnego; w tym zakresie omawiany przepis ma charakter materialnoprawny. Art. 189 K.p.c. można więc traktować jako przepis, który przyznaje prawo do ochrony praw podmiotowych.

W art. 189 K.p.c. nie ma ograniczenia możliwości wytaczania powództw o ustalenie do przypadków, w których nienaruszone zostało prawo, ani takich, w których roszczenia nie są jeszcze wymagalne.

Obecnie należy przyjąć, że decydujący dla korzystania z formy powództwa o ustalenie prawa lub stosunku prawnego jest wyłącznie interes prawny powoda (por. uchwała Sądu Najwyższego z 30 grudnia 1968 r., III CZP 103/68, OSNCP 1969, nr 5, poz. 85). Jeżeli zatem interes prawny powoda przemawiałby za wytoczeniem powództwa o ustalenie w sytuacji, w której jego prawo już zostało naruszone, nie ma żadnych przeszkód do wytoczenia przez niego takiego powództwa. Interes powoda w jego wytoczeniu stanowi kryterium zasadności wyboru tej formy ochrony praw. Przy tym pojęcie interesu prawnego powinno być interpretowane z uwzględnieniem szeroko pojmowanego dostępu do sądów w celu zapewnienia należytej ochrony prawnej (por. wyrok SN z 1 kwietnia 2004 r., II CK 125/03, niepubl.). Dlatego przyjmuje się w orzecznictwie, że uzależnienie powództwa o ustalenie od interesu prawnego należy pojmować elastycznie, z uwzględnieniem celowościowej jego wykładni, konkretnych okoliczności danej sprawy i od tego, czy w drodze innego powództwa (powództwa o świadczenie) strona może uzyskać pełną ochronę (tak: wyrok SN z 27 stycznia 2004 r., II CK 387/02, niepubl.).

Pozew w sprawie o ustalenie prawa lub stosunku prawnego

Pozew w sprawie o ustalenie prawa lub stosunku prawnego musi odpowiadać wymaganiom określonym w art. 187 i 126 K.p.c., a więc zawierać dokładnie określone żądanie (w sensie pozytywnym lub negatywnym) i dokładne określenie ustalanego prawa lub stosunku prawnego tak pod względem przedmiotowym, jak podmiotowym. Nie przeszkadza jednak niewłaściwe sprecyzowanie samego żądania, jeżeli z treści pozwu wynika, że zmierza ono do osiągnięcia skutku odpowiadającego istocie powództwa o ustalenie.

Interes prawny w ustaleniu istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa zgodnie z wykładnią art. 189 K.p.c. występuje wówczas, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa. Istnienie interesu prawnego powinno zostać wskazane przez samego powoda. W związku z powyższym to na powodzie ciąży obowiązek wykazania faktów uzasadniających istnienie tego interesu prawnego. Podkreślenia wymaga to, że w przypadku powództwa o ustalenie fakty uzasadniające interes prawny powoda muszą zostać udowodnione, a nie jedynie uprawdopodobnione.

Powództwo o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa może być wniesione w każdym czasie. Powyższe rozwiązanie podyktowane jest tym, że sąd orzeka o istnieniu lub nieistnieniu prawa w chwili wyrokowania.