Odrzucenie spadku, kiedy i jak chronić siebie i swoją rodzinę?

Oświadczenie o odrzuceniu spadku

Zgodnie z art. 1015 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. W przypadku gdy spadkodawca zmarł przed 18 października 2015 r., to brak złożenia oświadczenia w wyżej wskazanym terminie powodował tzw. proste przyjęcie spadku (to jest również z długami). Aktualnie brak złożenia oświadczenia w tym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. To oznacza, że odpowiedzialność osoby, która nie złożyła oświadczenia, ograniczona jest tylko i wyłącznie do wartości czynnej spadku, tj. takiej kwoty, która będzie stanowiła przysporzenie spadkowe (coś na plus, a nie na minus). Termin ten jest terminem zawitym prawa materialnego, co oznacza, że co do zasady nie podlega on przywróceniu. Oświadczenie o odrzuceniu spadku złożone po tym terminie nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Wskazać należy, że termin ten jest zachowany, jeżeli przed jego upływem oświadczenie o odrzuceniu spadku zostało złożone przed sądem lub notariuszem. Dla zachowania tego terminu wystarczające jest, aby przed jego upływem wniosek o odebranie oświadczenia o odrzuceniu spadku został wniesiony do sądu.

Kolejność dziedziczenia

Bardzo ważne jest to, aby odrzucić spadek dopiero wówczas gdy przyjdzie Pani kolei, tj. najpierw musi odrzucić spadek osoba, która dziedziczy po zmarłym przed Panią. Dopiero od momentu odrzucenia spadku przez tę osobę otwiera się dla Pani termin do złożenia oświadczenia. Na potwierdzenie powyższego stanowiska wskazać należy na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2018 r., sygn. akt III CZP 36/18, zgodnie z którą: Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez osobę, w stosunku do której nie rozpoczął jeszcze biegu termin określony w art. 1015 § 1 k.c. jest bezskuteczne. W uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy wskazał, że:

Oświadczenie o odrzuceniu spadku przypadającego spadkobiercy z ustawy może być złożone, gdy spadkobierca został powołany do spadku na tej podstawie, a zatem w dalszej kolejności niż spadkobiercy testamentowi, co jest możliwe w trzech przypadkach, gdy spadkodawca nie zostawił testamentu, gdy testament okazał się nieważny i gdy spadkobiercy testamentowi nie chcą lub nie mogą dziedziczyć. Wprawdzie obiektywnie stan, w którym spadkodawca nie zostawił testamentu, powoduje te same konsekwencje co stan, w którym taki testament zostawił, ale okazał się on nieważny, ale ich rozróżnienie może mieć znaczenie dla określenia biegu terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku z ustawy. Termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przypadającego spadkobiercy z ustawy rozpoczyna bieg od dnia, w którym dowiedział się on, że w stosunku do niego aktualizuje się ta podstawa dziedziczenia. W przypadku rozciągniętego w czasie badania w postępowaniu sądowym przesłanek ważności testamentu spadkodawcy i ustalenia jego nieważności, złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez spadkobiercę ustawowego będzie mogło dojść do skutku w terminie, w którym dowiedział się on, że w stosunku do niego aktualizuje się ta podstawa dziedziczenia. W art. 1015 § 1 k.c., przewidującym możliwość złożenia przez spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, ustawodawca ustalił dla tego spadkobiercy prawo podmiotowe kształtujące, które może być wykonane w oznaczonym czasie, z upływem którego gaśnie, a skutki niewykonania tego prawa należy oznaczyć zgodnie z ustawą. Termin do złożenia oświadczenia może rozpocząć bieg nie wcześniej niż wtedy, gdy dana osoba uzyska wiedzę o swoim powołaniu do spadku, a to oznacza, że tytuł powołania do dziedziczenia, w związku z którym składa oświadczenie w momencie jego złożenia musi już istnieć. Nie ma wątpliwości co do tego, że odrzucenie spadku z testamentu nie wyklucza przyjęcia go z ustawy (zob. art. 1022 k.c.), a termin do odrzucenia spadku na każdej z podstaw biegnie wprawdzie niezależnie, ale dziedziczenie testamentowe zawsze wyprzedza ustawowe, do którego nie dochodzi, gdy spadek zostaje nabyty na podstawie testamentu. Oznacza to, że nie ma też potrzeby składać oświadczenia o odrzuceniu spadku z ustawy, gdy ta podstawa nie jest rozważana jako możliwa w konkretnym stanie faktycznym podstawa dziedziczenia. Jeśli spadkodawca sporządził testament, który ostatecznie nie stał się podstawą dziedziczenia, termin zawity do złożenia oświadczenia, o którym mowa w art. 1015 § 1 k.c. dla spadkobiercy ustawowego rozpoczyna bieg od dnia, w którym dowiedział się on o nieważności testamentu, odrzuceniu spadku przez spadkobiercę testamentowego lub uznaniu go za niegodnego dziedziczenia albo o tym, że spadkobierca powołany do spadku z ustawy w wyższej kolejności niż on sam nie chce lub nie może dziedziczyć. Powyższe oznacza, że dla jednego spadkobiercy termin do złożenia oświadczenia, o jakim mowa w art. 1015 § 1 k.c. może biec nawet kilkakrotnie, a termin do jego złożenia musi być obliczany osobno dla każdego tytułu powołania do spadku (tak Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 19 października 2017 r., III CZP 48/17, OSNC 2018, Nr 6, poz. 58 oraz w nieopublikowanych postanowieniach z dnia 13 grudnia 2012 r., V CSK 18/12, z dnia 25 lutego 2015 r., IV CSK 304/14). Tytułu powołania do spadku ma być w tym oświadczeniu wymieniony (art. 641 § 1 pkt 2 k.p.c.).

Wobec powyższego, należy ustalić, czy jest testament oraz czy osoba wskazana w testamencie będzie dziedziczyć. Jeżeli odrzuci spadek, to wówczas przechodzimy do dziedziczenia ustawowego i wtedy będzie można spadek odrzucić w ciągu 6 miesięcy od dowiedzenia się, że osoba wskazana w testamencie nie chce lub nie może dziedziczyć.