Odpowiedzialność za długi zmarłego eksmęża

Odrzucenie spadku przez małoletnie dzieci

Przede wszystkim należy wskazać, że skoro była Pani po rozwodzie z mężem, to nie jest Pani jego spadkobierczynią. Spadkobiercami ustawowymi Pani byłego męża są jego dzieci. Nie odpowiada Pani za długi byłego męża z tytułu spadkobrania (chyba że powołał Panią do spadku w testamencie).

Stosownie do art. 1015 § 1 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.) „oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania”.

Według § 2 art. 1015 K.c. „brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku. Jednakże gdy spadkobiercą jest osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza”.

Dziedziczenie długu spadkowego przez małoletnie dzieci

Ze względu na powyższy przepis należy zauważyć, że jeżeli nie złożyła Pani w imieniu niepełnoletnich dzieci byłego męża żadnego oświadczenia odnośnie przyjęcia albo odrzucenia spadku, to dzieci przyjęły spadek po swoim ojcu z dobrodziejstwem inwentarza.

Oznacza to, że za długi spadkowe swojego ojca dzieci odpowiadają wyłącznie do wysokości stanu czynnego (aktywów) spadku.

Jeżeli zobowiązania byłego męża, o których Pani pisze w pytaniu, dotyczyły zaległości podatkowych lub w składkach na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, to należy pamiętać, iż zgodnie z art. 98 § 1 Ordynacji podatkowej „do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe”.

Dzieci Pani byłego męża odpowiadają za długi spadkowe do wysokości korzyści uzyskanych w spadku. Z Pani pytania wynika, że były mąż nie zostawił w spadku majątku („nie posiadał nic wartościowego”), dlatego też faktycznie dzieci nie poniosą odpowiedzialności za długi spadkowe.

Przeprowadzenie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku oraz dokonanie spisu inwentarza

Moim zdaniem warto w przypadku Pani dzieci przeprowadzić postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku oraz dokonać spisu inwentarza.

W postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku wskazane będzie, kto jest spadkobiercą Pani byłego męża (dzieci), oraz to, że nabyły one spadek po ojcu z dobrodziejstwem inwentarza (ze względu na art. 1015 § 2 K.c.).

Z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza związana jest konieczność przeprowadzenia spisu inwentarza. Spis inwentarza jest sporządzany na wniosek lub z urzędu. Zgodnie z art. 637 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego (w skrócie K.p.c.) sąd postanawia spis inwentarza „na wniosek tego, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą”. Z urzędu sporządza się spis inwentarza, gdy złożone zostało oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a inwentarz nie był przedtem sporządzony (art. 644 K.p.c.). Spis inwentarza dokonywany jest przez komornika.

Zgodnie z art. 53 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (j.t. Dz. U. Z 2006 r. Nr 167, poz. 1191) „za dokonanie spisu inwentarza albo innego spisu majątku pobiera się stałą opłatę w wysokości 10 % przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego za każdą rozpoczętą godzinę” (obecnie przeciętne wynagrodzenie to 3193,90 zł).

Jeżeli w skład spadku po Pani byłym mężu wchodzi niewiele rzeczy, to sporządzenie spisu inwentarza nie powinno zająć dużo czasu, a koszt sporządzenia nie będzie wysoki.

Komornika opłaca najczęściej osoba, która złożyła oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Gdyby sąd zwolnił Pani dzieci z kosztów sądowych (może się Pani o to ubiegać w imieniu dzieci, jeżeli nie jest Pani w stanie ponieść tych kosztów bez uszczerbku dla swojego utrzymania i utrzymania rodziny), to komornik ściągnie opłatę z majątku spadkowego.

Jeżeli wierzyciele będą występować do spadkobierców byłego męża (a więc do dzieci) o zapłatę należności, to będzie Pani mogła, wskazując postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku i spis inwentarza (w którym nie zostanie ujawniony majątek spadkowy, bo – jak Pani pisze – mąż nie pozostawił w spadku majątku), wykazać, że dzieci nie odpowiadają za te zobowiązania.

Czy była żona dziedziczy długi męża powstałe po rozwodzie?

Jak już wspomniałem, Pani jako była żona nie odziedziczyła długów swojego byłego męża. Nie jest Pani bowiem jego spadkobiercą ustawowym.

Może jednak zaistnieć sytuacja, w której odpowiada Pani za zobowiązania swojego byłego męża (które powstały do dnia uprawomocnienia się wyroku rozwodowego) z racji pozostawania z nim w małżeństwie, nawet jeżeli pozostawała Pani z nim w rozdzielności majątkowej.

Może się okazać, że odpowiada Pani za zobowiązania byłego męża jako jego małżonka, jeżeli rozdzielność majątkowa powstała pomiędzy Państwem na podstawie umowy małżeńskiej majątkowej.

W przypadku gdy rozdzielność majątkowa powstała w wyniku orzeczenia sądowego, to nie odpowiada Pani za długi swojego męża powstałe po dacie uprawomocnienia się orzeczenia sądu (lub po dacie wskazanej w orzeczeniu sądu, jeżeli rozdzielność została orzeczona z terminem wcześniejszym niż data orzekania).

Oczywiście za zobowiązania powstałe po rozwodzie Pani nie odpowiada.

Skuteczność umowy małżeńskiej majątkowej względem innej osoby

Powyższe wynika z art. 47¹ Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (do 20 stycznia 2005 art. 47 § 2), zgodnie z którym „małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome”.

Z powyższego przepisu wynika, że skuteczność umowy małżeńskiej majątkowej względem innej osoby uzależniona jest od wiedzy tej osoby o fakcie zawarcia tej umowy oraz o jej rodzaju. Jeżeli fakt zawarcia umowy małżeńskiej majątkowej wprowadzającej ustrój rozdzielności majątkowej pomiędzy Panią a byłym mężem nie był znany jego wierzycielom, to zachodzi w stosunku nich bezskuteczność względna tej umowy. Względem tych osób stosunki majątkowe małżonków ocenia się tak, jakby postanowienia umowy małżeńskiej majątkowej nie istniały.

Jeśli rozdzielność majątkowa powstała na podstawie umowy, a Pani były mąż nie informował wierzycieli o tym, że pozostaje w rozdzielności majątkowej (lub nie widzieli tego z innego źródła), do Pani odpowiedzialności będą miały zastosowanie przepisy ogólne zawarte w Kodeksie rodzinnym.

Należy też pamiętać, iż stosownie do art. 30 § 1 Kodeksu rodzinnego (w skrócie K.r.) oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny.

W kwestii zobowiązań Pani byłego męża powstałych od dnia 20 stycznia 2005 r. do dnia rozwodu, to może mieć w Pani przypadku zastosowanie przepis art. 41 K.r.

Zgodnie z art. 41 § 1 K.r. „jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków”.

Zaciągnięcie zobowiązania bez zgody drugiego małżonka

Natomiast według § 2 tego artykułu „jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa”.

Nawet jeśli Pani były mąż nie informował wierzycieli o tym, że pozostaje w umownej rozdzielności majątkowej, może Pani uchylić się od odpowiedzialności za zobowiązania męża, wskazując, iż nie wyrażała Pani zgody i nie wiedziała Pani o zaciąganych przez nie zobowiązaniach, a jednocześnie środki uzyskane z tych zobowiązań nie zostały przeznaczone na zaspakajanie zwykłych potrzeb rodziny.

Co do zobowiązań powstałych przed 20 stycznia 2005 r. będą miały zastosowanie wcześniej obowiązujące przepisy Kodeksu rodzinnego.

Według art. 41 § 1 K.r., w brzmieniu poprzednio obowiązującym, „zaspokojenia z majątku wspólnego może żądać także wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków”.

Powstanie długu przed powstaniem wspólności ustawowej

Stosownie do art. 41 § 2 K.r. „jeżeli jednak wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności ustawowej albo jeżeli dotyczy ona odrębnego majątku jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia tylko z odrębnego majątku dłużnika oraz z wynagrodzenia za pracę lub za usługi świadczone osobiście przez dłużnika, jak również z korzyści uzyskanych przez dłużnika z jego praw autorskich twórcy, praw twórcy wynalazku, wzoru lub projektu racjonalizatorskiego”.

Pani ewentualna odpowiedzialność w odniesieniu do powyższych przepisów będzie ograniczona do majątku wspólnego małżeńskiego i zaistnieje tylko, jeżeli były mąż nie informował wierzycieli o umowie małżeńskiej majątkowej. Jeśli nie posiadali Państwo takiego majątku, to nawet w takiej sytuacji nie poniesie Pani odpowiedzialności.

Jak wynika z powyższych przepisów, Pani wierzycielom trudno będzie udowodnić, że ewentualnie odpowiada Pani własnym majątkiem za długi byłego męża powstałe w małżeństwie, ze względu na fakt istnienia rozdzielności majątkowej, a także ze względu na to, że kiedy mąż prowadził działalność, pozostawali Państwo w faktycznej separacji (wyjazd za granicę), a na zobowiązania zaciągane przez męża nie wyrażała Pani zgody i zapewne o nich nie wiedziała.

Jeżeli zaległości męża dotyczą podatków i składek na ubezpieczenie społeczne, to w Pani przypadku będzie miał zastosowanie art. 110 § 1 Ordynacji podatkowej, zgodnie z którym „rozwiedziony małżonek podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z byłym małżonkiem za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej, jednakże tylko do wysokości wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym”.

Za zobowiązania wobec ZUS i urzędu skarbowego powstałe po zaistnieniu rozdzielności majątkowej nie będzie Pani odpowiadać.

Proszę pamiętać, że wierzyciel nie ma obowiązku upominać się o spłatę zaległości, wzywać do zapłaty czy wszczynać w określonym terminie postępowania sądowego czy egzekucyjnego. To na dłużniku spoczywa obowiązek spłaty w terminie należności.

Jeżeli jednak wierzyciel nie podejmuje żadnych kroków w celu wyegzekwowania swoich roszczeń wobec dłużnika (spadkobierców dłużnika), upływ czasu może spowodować przedawnienie roszczenia.

Czy przedawnienie roszczenia powoduje umorzenie lub wygaśnięcie zobowiązania?

Przedawnienie roszczenia powoduje, że staje się ono tzw. roszczeniem naturalnym. Przedawnienie nie powoduje umorzenia czy wygaśnięcia zobowiązania, lecz sprawia, że wierzyciel nie jest w stanie wyegzekwować należności na drodze postępowania sądowego. Jeżeli wierzyciel wystąpi o zapłatę zobowiązań, a Pani podniesie zarzut przedawnienia, to sąd oddali taki pozew, nawet jeżeli okaże się, że jest Pani odpowiedzialna za długi byłego męża (oczywiście pod warunkiem, że roszczenie będzie faktycznie przedawnione – stosownie do art. 117 § 2 K.c. przedawnienie roszczenia polega na tym, iż „po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia”).

Zobowiązania z umów związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą ulegają przedawnieniu po upływie 3 lat. Bieg terminu przedawnienia zaczyna się z chwilą, gdy roszczenie stało się wymagalne.

Bieg przedawnienia może zostać przerwany przez każdą czynność, podjętą przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia, przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje oraz przez wszczęcie mediacji.

Wierzyciele domagają się spłaty zobowiązań przedawnionych

Dlatego jeżeli wierzyciele domagają się spłaty zobowiązań przedawnionych, to może ich Pani poinformować, że nie odpowiada Pani z tytułu spadkobrania, bo nie była Pani żoną w chwili śmierci byłego męża, a dzieci przyjęły spadek z dobrodziejstwem inwentarza i ze względu na to, że ich ojciec nie pozostawił żadnego majątku, ich odpowiedzialność ograniczona jest do zera (warto przedstawić spis inwentarza), oraz pozostawała Pani w rozdzielności majątkowej małżeńskiej, a roszczenia, których spłaty ubiegają się wierzyciele, są przedawnione.

Wobec powyższego polecam w pierwszej kolejności przeprowadzić postępowanie spadkowe po byłym mężu, sporządzić spis inwentarza i ustalić, czy zobowiązania, których spłaty domagają się wierzyciele, nie są przedawnione.

Jeżeli zapłaty domaga się urząd skarbowy czy ZUS, może Pani poinformować te instytucje, że dzieci przyjęły spadek z dobrodziejstwem inwentarza, a wartość czynna spadku po byłym mężu była równa 0, a Pani pozostawała w rozdzielności majątkowej z mężem od 2003 r., a następnie rozwiodła się z nim Pani w 2006 r. i nie prowadziła Pani wspólnie z byłym mężem działalności gospodarczej.