Odpowiedzialność nauczyciela za sprzęty w sali

Odpowiedzialność nauczyciela za mienie powierzone

Przepisy Karty Nauczyciela nie regulują kwestii odpowiedzialności materialnej nauczycieli. W związku z tym – zgodnie z art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela – znajdą zastosowanie przepisy Kodeksu pracy dotyczące odpowiedzialności materialnej pracownika.

W myśl art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela „w zakresie spraw wynikających ze stosunku pracy, nieuregulowanych przepisami ustawy, mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy”.

W grę może wejść odpowiedzialność nauczyciela za szkodę wyrządzoną pracodawcy (tzw. odpowiedzialność na zasadach ogólnych) oraz odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi.

Odpowiedzialności na zasadach ogólnych podlegają wszyscy nauczyciele. Poniesienie powyższej odpowiedzialności nie jest więc uzależnione od uprzedniego podpisania umowy z pracodawcą, ani też innego dokumentu

Odpowiedzialność na zasadach ogólnych opiera się na zasadzie, iż pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność według zasad określonych w art. 114-122 Kodeksu pracy. Odpowiedzialności tej podlegają wszyscy pracownicy. Odpowiedzialność ta oparta jest na zasadzie winy.

Przesłanki jej powstania:

• bezprawne zachowanie – a więc gdy pracownik działa sprzecznie z ciążącym na nim obowiązkiem albo nie podejmuje działań mimo że powinien to uczynić,
• szkoda – czyli uszczerbek w mieniu pracodawcy; przy czym pracownik ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda,
• związek przyczynowy między bezprawnym zachowanie pracownika a powstałą szkodą,
• wina pracownika, w grę może wejść zarówno wina umyślna (pracownik chce wyrządzić szkodę lub przewidując możliwość jej wyrządzenia godzi się na to), jak i nieumyślna (pracownik nie chce wyrządzić szkody, jednak wyrządza ją na skutek niedbalstwa lub lekkomyślności).

Niedbalstwo polega na tym, że pracownik nie przewiduje możliwości wyrządzenia szkody, choć powinien i może przewidzieć. Lekkomyślność zaś zachodzi wtedy, gdy pracownik przewiduje możliwość wyrządzenia szkody, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że tego uniknie.

Powyższe przesłanki muszą wystąpić łącznie.

Ciężar dowodu, tj. wykazanie powyższych przesłanek ciąży na pracodawcy.

Warto pamiętać, iż pracownik nie będzie ponosił odpowiedzialności za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniła się do jej powstania lub zwiększenia. Nie ponosi również ryzyka związanego z działalnością pracodawcy, a w szczególności nie odpowiada za szkodę wynikłą w związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka. W praktyce oznacza to, że jeżeli nauczyciel działał w interesie szkoły, przestrzegając przy tym zasad wynikających z posiadanej wiedzy i doświadczenia życiowego oraz ustalonych reguł postępowania, to wówczas będzie można uznać, że działał w granicach dopuszczalnego ryzyka i nie będzie ponosił odpowiedzialności za powstałą szkodę.

Postać winy ma znaczenie przy ustalaniu wysokości odszkodowania za wyrządzoną szkodę. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez pracownika nieumyślnie, odszkodowanie ustala się w wysokości wyrządzonej szkody, jednak nie może ono być wyższe niż kwota trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego nauczycielowi w dniu wyrządzenia szkody. Odpowiedzialność w pełnej wysokości dotyczy natomiast nauczyciela, który wyrządził szkodę z winy umyślnej.

Odpowiedzialność nauczyciela za mienie powierzone również oparta jest na zasadzie winy. Odpowiedzialność nauczyciela za mienie powierzone może być albo z obowiązkiem zwrotu, albo wyliczenia się. W przypadku tej odpowiedzialności pracownik zawsze odpowiada za szkodę w pełnej wysokości oraz istnieje domniemanie winy pracownika. Oznacza to, że to pracownik musi udowodnić że nie ponosi winy za powstałą szkodę. Od odpowiedzialności pracownik w tym przypadku może się uwolnić, jeżeli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, a w szczególności wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia.

Pociągnięcie pracownika do odpowiedzialności za mienie powierzone

Niestety ustawodawca nie określił konkretnie, kiedy następuje powierzenie pracownikowi mienia z obowiązkiem zwrotu lub dokonania rozliczenia. Jednak na podstawie orzecznictwa i poglądów doktryny należy przyjąć, iż aby można pociągnąć pracownika do odpowiedzialności za mienie powierzone muszą zajść niżej wymienione przesłanki:

pracownik musi wyrazić zgodę na powierzenie mu mienia z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia się, przy czym zgoda pracownika na przyjęcie odpowiedzialności za mienie powierzone może wynikać:

1. z faktu zawarcia umowy o pracę na stanowisku, z którym wiąże się odpowiedzialność za powierzone mienie,
2. z faktu przyjęcia przez pracownika określonego mienia do używania i sprawowania nad nim pieczy,
3. z faktu zawarcia przez kilku pracowników umowy z pracodawcą o wspólnej odpowiedzialności materialnej,
4. mienie musi zostać wydane pracownikowi w sposób umożliwiający mu sprawdzenie jego stanu ilościowego i jakościowego, pracownik musi objąć mienie w posiadanie umożliwiające sprawowanie nad nim faktycznej pieczy (tak Jacek Skoczyński, w: Komentarz do kodeksu pracy).

Czy nauczyciel powinien podpisać deklarację o przyjęciu odpowiedzialności za mienie?

Powyższe potwierdza orzecznictwo. „Podpisanie przez pracownika deklaracji o przyjęciu odpowiedzialności za mienie nie jest koniecznym warunkiem odpowiedzialności za mienie powierzone, lecz ma jedynie znaczenie dowodowe” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 1981 r., IV PR 350/81). „Potwierdzenie przez pracownika podpisem na jakimkolwiek dokumencie otrzymania towaru stanowi dowód, że mienie w ilości wskazanej w dokumencie zostało powierzone pracownikowi” (wyrok SN z dnia 25 września 1985 r., sygn. akt IV PR 200/85).

„Skoro sposób powierzenia mienia nie został określony przepisami, może się ono dokonać poprzez bezpośrednie jego wręczenie (oddanie w posiadanie) lub upoważnienie pracownika do objęcia go w posiadanie od osób trzecich. Jedynym wymogiem prawidłowego powierzenia mienia jest to, by znany był jego rodzaj i (lub) wartość oraz by pracownik miał możliwość sprawowania nad nim pieczy. Znaczenie ma nie tyle formalne dokonanie «powierzenia» określonego mienia, co raczej faktyczne przekazanie pracownikowi mienia i przejęcie przez pracownika pieczy nad tym mieniem. W przypadku stanowiska kierownika sklepu można uznać, że piecza nad sklepową kasą zalicza się do podstawowych obowiązków pracownika zatrudnionego na tym stanowisku” (wyrok SN z dnia 26 marca 2009 r., sygn. akt II PK 241/08).

„Pracownik, któremu powierzono mienie w prawidłowy sposób, ponosi odpowiedzialność za mienie powierzone, choćby nawet nie podpisał deklaracji o przyjęciu tej odpowiedzialności. Istotna jest bowiem rzeczywista zgoda pracownika na przyjęcie owej odpowiedzialności, wynikająca wprost lub pośrednio z uzgodnienia rodzaju pracy w umowie o pracę, a wyrażona na tyle wyraźnie, by nie budziła wątpliwości oraz to, by powierzenie mienia nastąpiło w taki sposób, aby pracownik wszedł w jego rzeczywiste posiadanie i mógł nim dysponować w warunkach zapewniających możliwość zabezpieczenia mienia przed dostępem osób nieupoważnionych i utrzymania mienia w stanie zgodnym z jego przeznaczeniem, a następnie dokonać jego zwrotu lub wyliczyć się z niego” (wyrok SN z 19 kwietnia 2010 r., sygn. akt II PK 307/09).

W treści pytania sugeruje Pan, iż nie ma Pan możliwość sprawowania pieczy nad meblami, gdyż widzi Pan je raz w tygodniu, oraz że pomieszczenie jest ogólnodostępne. Jeśli rzeczywiście nie ma Pan możliwości sprawowania nad nimi pieczy, to nie ma podstaw, by ponosił Pan odpowiedzialność za mienie powierzone. W takim wypadku pracodawca nie może Pana zmusić do podpisania zgody na przyjęcie surowszej odpowiedzialności za mienie powierzone, zatem za mienie pracodawcy będzie Pan ponosił odpowiedzialność wyłącznie na zasadach ogólnych.