Odmowa zeznań przez świadka

Czy osoba bliska może odmówić zeznań?

W Pani sprawie ważna jest treść art. 182 § 1 Kodeksu postępowania karnego (w skrócie: K.p.k.), zgodnie z którym osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań. Prawo odmowy zeznań trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia. Osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu (art. 115 § 11 Kodeksu karnego; w skrócie: K.k.).

W chwili obecnej ma Pani zatem prawo skorzystania z odmowy zeznań. Powinna Pani w tym celu udać się do funkcjonariusza Policji lub prokuratora nadzorującego sprawę i poinformować go, że chciałaby skorzystać z prawa odmowy zeznań jako osoba najbliższa z powołaniem się na przepis art. 182 § 1 K.p.k.

Oświadczenie o odmowie złożenia zeznań

Osoba uprawniona do odmowy złożenia zeznań albo zwolniona na podstawie art. 185 może oświadczyć, że chce z tego prawa skorzystać, nie później jednak niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym; poprzednio złożone zeznanie tej osoby nie może wówczas służyć za dowód ani być odtworzone. Innymi słowy poinformowanie organa ścigania o skorzystaniu z prawa odmowy zeznań skutkować będzie niemożnością skorzystania z uprzednio złożonych zeznań jako dowód w sprawie.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 1988 r. (sygn. akt IV KR 13/88) „świadek, który skorzysta na rozprawie przed Sądem I instancji z prawa odmowy zeznań, przestaje w sprawie istnieć jako osobowe źródło dowodowe w tym zakresie. Wszystkie jego wypowiedzi nie mogą być przed sądem odtworzone, bez względu na to jak zostały utrwalone, czy za pomocą protokołu, taśmy magnetofonowej, filmu, fotografii czy innych środków. Wszelkie próby odtworzenia zeznań osoby, która skorzystała z przysługującego jej prawa odmowy zeznań, za pomocą świadków czy urządzeń technicznych, są obejściem ustawy, tj. przepisów art. 168 K.p.k.”.

Jeśli skorzysta Pani z powyższego prawa, Pani zeznania nie mogą być w żaden sposób odtworzone ani też wykorzystane. Innymi słowy, nikt nie może na ich podstawie czynić ustaleń faktycznych.

W takiej sytuacji pociągnięcie Pani brata do odpowiedzialności karnej będzie w znacznym stopniu utrudnione, co nie oznacza – niemożliwe. Należy bowiem mieć na uwadze dokumentacje lekarską (mniemam, że taka istnieje), a także wyjaśnienia Pani brata.

W sytuacji braku jednak jakichkolwiek dowodów przeciwko Pani bratu prokurator winien wydać postanowienie o umorzeniu dochodzenia z uwagi na brak danych dostatecznie uzasadniających popełnienie przestępstwa (art. 17 § 1 pkt 1 K.p.k.). Skorzystanie z prawa odmowy zeznań nie pociąga dla Pani żadnych negatywnych konsekwencji.

W sytuacji wystąpienia przez brata z powództwem o zapłatę zadośćuczynienia będzie Pani mogła występować w sprawie jako świadek. Sąd rozpoznający sprawę w postępowaniu cywilnym nie może bowiem pozbawić Pani przymiotu świadka tylko z tego powodu, że skorzystała z prawa, o którym mowa w art. 182 K.p.k.

Zgodnie z art. 11 Kodeksu postępowania cywilnego (w skrócie: K.p.c.) ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Jednakże osoba, która nie była oskarżona, może powoływać się w postępowaniu cywilnym na wszelkie okoliczności wyłączające lub ograniczające jej odpowiedzialność cywilną.

Czy skorzystanie z prawa odmowy zeznań w toku postępowania karnego pozbawia świadka prawa do składania zeznań w toku postępowania cywilnego?

W toku postępowania cywilnego, w sytuacji wytoczenia powództwa przeciwko Pani ojcu należy wnieść odpowiedź na pozew, w której trzeba wnosić o oddalenie powództwa, a także dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka, tj. Pani, na okoliczność podjęcia przez Pani ojca obrony zdrowia swojego i Pani.

Nie można jednak wnosić o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z treści zeznań złożonych przez Panią w toku postępowania cywilnego. Zeznania te będą zatem musiały zostać złożone na nowo.

W toku postępowania cywilnego sąd będzie jednak zobowiązany pouczyć Panią o prawie do odmowy złożenia zeznań. Zgodnie z art. 261 § 1 K.p.c. nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem małżonków stron, ich wstępnych, zstępnych i rodzeństwa oraz powinowatych w tej samej linii lub stopniu, jak również osób pozostających ze stronami w stosunku przysposobienia. Prawo odmowy zeznań trwa po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia. Jednakże odmowa zeznań nie jest dopuszczalna w sprawach o prawa stanu, z wyjątkiem spraw o rozwód.

Reasumując: w toku postępowania karnego może Pani skorzystać z prawa do odmowy zeznań. W chwili obecnej powinna jednak Pani poinformować organy ścigania o skorzystaniu z takiego prawa. Konsekwencją powyższego będzie niemożność skorzystania z takich zeznań i najprawdopodobniej umorzenie postępowania (o ile nie ma innych dowodów). Skorzystanie z prawa odmowy zeznań w toku postępowania karnego nie pozbawia jednak Pani prawa do składania zeznań w toku postępowania cywilnego.