Odmowa wydania zaświadczenia A1 przez ZUS

Stosowanie prawa unijnego w Polsce

Prowadzi Pan jednoosobową działalność gospodarczą, jest Pan w świetle prawa przedsiębiorcą (pracującym na własny rachunek).

ZUS powołał się na rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (tekst mający znaczenie dla EOG i dla Szwajcarii), zmienione przez rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 988/2009 z dnia 16 września 2009 r. L 284 43, 30.10.2009 oraz rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 465/2012 z dnia 22 maja 2012 r. zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz rozporządzenie (WE) nr 987/2009 dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 465/2012 z dnia 22 maja 2012 r. ogłoszone zostało w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej z dnia 8.6.2012 i weszło w życie dwudziestego dnia po jego opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. W dacie pierwotnej odpowiedzi j (24.01.2012) jeszcze nie obowiązywało.

Niezależnie od tego istnieje jeszcze rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczące wykonania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE nr L 284/1 z 20.10.2009), zwane dalej rozporządzeniem 987/2009.

Prawo unijne jest stosowane w Polsce na dwa sposoby: poprzez jego implementację (wprowadzenie do systemu prawa polskiego w drodze naszych aktów prawnych) lub bezpośrednio.

Poprzez włączenie do wspólnotowego porządku prawnego wynikających z Traktatu praw i obowiązków, dotychczas unormowanych w prawie krajowym, państwa członkowskie trwale ograniczyły swoje suwerenne prawa i w konsekwencji nie mogą ustanawiać regulacji sprzecznych z istotą Wspólnoty. Stosowanie prawa wynikającego z Traktatu nie może być wyłączone przez przepisy krajowe, gdyż naruszałoby to wspólnotowy charakter tego prawa i podważałoby podstawy prawne funkcjonowania Wspólnoty.

Przepisy prawa wspólnotowego jako bezpośrednie źródło praw i obowiązków

Wyrok w sprawie 106/776 z dnia 09.03.1978 r.,Simmenthal:

„Przepisy prawa wspólnotowego są bezpośrednim źródłem praw i obowiązków dla tych wszystkich, do których się odnoszą, to jest dla państw członkowskich oraz podmiotów prywatnych będących stronami stosunków prawnych na podstawie prawa wspólnotowego. Dotyczy to również każdego sądu krajowego, którego zadaniem – jako organu państwa członkowskiego – jest ochrona praw podmiotowych przyznanych przez prawo wspólnotowe.

Zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawa wspólnotowego postanowienia Traktatu i bezpośrednio obowiązujące akty prawne wydane przez instytucje wspólnotowe po ich wejściu w życie nie tylko automatycznie wyłączają stosowanie jakichkolwiek sprzecznych z nimi aktów prawa krajowego, ale również wykluczają przyjęcie przez parlament państwa członkowskiego nowych ustaw, które byłyby niezgodne z przepisami prawa wspólnotowego.

Organ krajowy, który stosuje prawo wspólnotowe, ma obowiązek zapewnić pełną jego skuteczność, a gdy jest to konieczne – odmówić zastosowania przepisów krajowych niezgodnych z prawem wspólnotowym nawet wówczas, gdy zostały przyjęte później niż akt prawa wspólnotowego.

Nie do pogodzenia z wymogami wynikającymi z samej natury prawa wspólnotowego byłyby przepisy krajowe, jak również praktyka legislacyjna, administracyjna lub sądowa, które prowadziłyby do zmniejszenia skuteczności prawa wspólnotowego, pozbawiając sąd krajowy orzekający w sprawie i stosujący prawo wspólnotowe możliwości uczynienia wszystkiego, co konieczne, aby uchylić stosowanie prawa krajowego stojącego na przeszkodzie (nawet tymczasowo) pełnej skuteczności norm wspólnotowych”.

Zgodnie z brzmieniem art. 19 ust. 2 rozporządzenia 987/2009 – „na wniosek zainteresowanego lub pracodawcy instytucja właściwa państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo ma zastosowanie zgodnie z przepisami tytułu II rozporządzenia podstawowego, poświadcza, że to ustawodawstwo ma zastosowanie, oraz w stosownych przypadkach wskazuje, jak długo i na jakich warunkach ma ono zastosowanie”.

Druk A1

Do poświadczania mającego zastosowanie, zgodnie z powoływanymi wyżej przepisami, ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego stosowany jest druk – A1.

Druk A1 – to zaświadczenie o ustawodawstwie dotyczącym zabezpieczenia społecznego mającym zastosowanie do osoby uprawnionej. Dotyczy on osób o różnym status, w tym osób prowadzących w Polsce własną działalność gospodarczą i zamierzających samodzielnie (np.: w oparciu o osobiście wykonywany kontrakt) prowadzić taka działalność poza granicami Polski mając nadal siedzibę i miejsce zamieszkania w Polsce.

Stosownie do wskazanego na wstępie rozporządzenia nr 883/2004:

„Artykuł 12

Zasady szczególne

Brzmienie przed zmiana z 2012r:

1. Osoba, która wykonuje działalność jako pracownik najemny w Państwie Członkowskim w imieniu pracodawcy, który normalnie tam prowadzi swą działalność, a która jest delegowana przez tego pracodawcę do innego Państwa Członkowskiego do wykonywania pracy w imieniu tego pracodawcy, nadal podlega ustawodawstwu pierwszego Państwa Członkowskiego, pod warunkiem że przewidywany czas takiej pracy nie przekracza 24 miesięcy i że osoba ta nie jest wysłana, by zastąpić inną osobę.

Brzmienie po zmianie z 2012r:

„1. Osoba, która wykonuje działalność jako pracownik najemny w państwie członkowskim w imieniu pracodawcy, który normalnie prowadzi tam swą działalność, a która jest delegowana przez tego pracodawcę do innego państwa członkowskiego do wykonywania pracy w imieniu tego pracodawcy, nadal podlega ustawodawstwu pierwszego państwa członkowskiego, pod warunkiem że przewidywany czas takiej pracy nie przekracza 24 miesięcy i że osoba ta nie jest wysłana, by zastąpić inną delegowaną osobę.”;

2. Osoba, która normalnie wykonuje działalność jako osoba pracująca na własny rachunek w Państwie Członkowskim, a która udaje się, by wykonywać podobną działalność w innym Państwie Członkowskim, nadal podlega ustawodawstwu pierwszego Państwa Członkowskiego, pod warunkiem że przewidywany czas takiej pracy nie przekracza 24 miesięcy”.

Działanie w innym państwie unijnym jako polski przedsiębiorca

W przypadku osób działających na własny rachunek w Polsce, a przy tym działających na własny rachunek w oparciu o kontrakt, w innym państwie unijnym jako polski przedsiębiorca – osoba ta podlega w zakresie ubezpieczeń prawu polskiemu, jeżeli przewidywany czas działania na własny rachunek nie przekracza 24 miesięcy.

Gdy przewidywany czas działania na własny rachunek przekracza 24 miesiące, osoba taka podlega prawu tego innego państwa.

Przepisy i ZUS posługują się pojęciem „praca najemna”. Słowo to nie oznacza jednak pracę na podstawie umowy o pracę lub innej podstawie z wyłączeniem świadczenia usług jako przedsiębiorca- dla pracy osobiście wykonywanej przez przedsiębiorce za granica, a mającego siedzibę w Polsce używa się określenia „działalność na własny rachunek”.

Dla przedsiębiorcy mającego działalność gospodarcza,wykonującego osobiście usługi (bez zatrudniania pracowników) – praca to osobiste wykonywanie usługi w ramach zawartego kontraktu. Nie jest to świadczenie pracy jak pracownik najemny ale jako przedsiębiorca działający na własny rachunek.

Do celów stosowania rozporządzenia z 2004r:

a) określenie „praca najemna” oznacza wszelką pracę lub sytuację równoważną, traktowaną jako taką do celów stosowania ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego Państwa Członkowskiego, w którym taka praca lub sytuacja równoważna ma miejsce;

b) określenie „działalność na własny rachunek” oznacza wszelką pracę lub sytuację równoważną, traktowaną jako taką do celów ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego Państwa Członkowskiego, w którym taka praca lub sytuacja równoważna ma miejsce;

W Pańskim przypadku przewidywany czas pracy osobistej (świadczenia osobistego usług za granicą) jest niestety krótszy niż 24 miesiące. W związku z tym ZUS nie wydał takiego zaświadczenia.

Bez wpływu na to jest fakt, że ubezpiecza się Pan dobrowolnie. Wydanie zaświadczenia nie jest uzależnione od tego czy ubezpieczenie jest obowiązkowe, czy dobrowolne – ale od przewidywanego czasu wykonywania pracy na własny rachunek w innym państwie. 

 ————————————

 Odpowiedź Autora dla osób, które poniżej skomentowały artykuł:

W odpowiedzi jest treść następująca:
„Formularzem A1 ZUS powierza podleganie danej osoby w zakresie ubezpieczeń społecznych prawu określonego państwa unijnego na terenie którego wykonywana jest praca lub działalność na własny rachunek.
W przypadku osób działających na własny rachunek w Polsce, a przy tym działających na własny rachunek (kontrakt) w innym państwie unijnym jako polski przedsiębiorca – osoba ta podlega w zakresie ubezpieczeń prawu polskiemu jeżeli przewidywany czas tej działalności nie przekracza 24 miesięcy (osoba ma w :Polsce własną działalność i za granica świadczy usługi osobiście jako przedsiębiorca- nie jest delegowana jako pracownik najemny).
Gdy przewidywany czas prowadzenia działalności za granicą (przy czym firma ma siedzibę w Polsce) przekracza 24 miesiące osoba taka podlega wtedy prawu tego innego państwa.
W Pana przypadku przewidywany czas własnej działalności Pana firmy – mającej siedzibę w Polsce i tylko tutaj założonej – za granicą jest niestety krótszy niż 24 miesiące. W związku z tym ZUS nie wydał takiego zaświadczenia”

A zatem:

Gdy Polak przedsiębiorca wykonuje osobiście działalność w Polsce podlega prawu polskiemu. A1 wydawane jest, gdy w takim przypadku Polak w zakresie ubezpieczeń miałby podlegać prawu państwa na terenie którego wykonuje swoje usługi jako polski przedsiębiorca. A to jest możliwe tylko, jeżeli czas świadczenia osobistego usług jako przedsiębiorca za granicą jest dłuższy niż 24 miesiące. Przy krótszym okresie ZUS nie wydaje A1. Polak przez cały czas podlega prawu polskiemu.

Jest to adekwatne do ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Tekst mający znaczenie dla EOG i dla Szwajcarii), zmienione przez Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 988/2009 z dnia 16 września 2009 r. L 284 43 30.10.2009, oraz rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 465/2012 z dnia 22 maja 2012 r.

Artykuł 12
Zasady szczególne (...)
2. Osoba, która normalnie wykonuje działalność jako osoba pracująca na własny rachunek w Państwie Członkowskim, a która udaje się, by wykonywać podobną działalność w innym Państwie Członkowskim, nadal podlega ustawodawstwu pierwszego Państwa Członkowskiego, pod warunkiem że przewidywany czas takiej pracy nie przekracza 24 miesięcy.

Wykonuje działalność jako osoba prowadząca działalność na własny rachunek w Polsce i będzie wykonywał podobną działalność w innym państwie, ale krócej niż 24 miesiące – brak A1. Nadal podlega prawu polskiemu. 

Samozatrudnienie w innym państwie członkowskim to otwarcie tam działalności i wykonywanie usług tylko tam. Podobnie jest w Polsce – to założenie własnej firmy i świadczenie usług w Polsce. W obydwu sytuacjach podlega się prawu państwa w jakim prowadzi się działalność.

Ale prowadzenie działalności w Polsce i świadczenie usług jako przedsiębiorca za granica bez otwierania w innym państwie własnej firmy to całkowicie odmienna sytuacja.

* Odpowiedź zgodna ze stanem prawnym z 24.06.2014 r.