Renta rodzinna po zmarłym rodzicu w drodze wyjątku

Pani Agnieszka owdowiała 3 lata temu, jest matką dwójki małych dzieci. Złożyła podanie do ZUS o rentę na dzieci, ale odpowiedź była negatywna, bo okazało się, że mężowi brakowało 3 miesięcy pracy, aby renta mogła być przyznana. Mąż na umowie pracował rzeczywiście zbyt krótko, wcześniej zaś dorabiał „na czarno”. Natomiast pani Agnieszka nigdy nie pracowałam, bo dzieci były małe. W tej chwili pobiera tylko rodzinne i 500 plus, nadal nie ma pracy, mieszka z rodzicami i tylko oni, jak mogą, jej pomagają. Czy jest jeszcze jakiś sposób, aby tę rentę uzyskać?

Warunki nabycia prawa do renty rodzinnej

Zgodnie z treścią art. 65 ustawy o emeryturach i rentach – renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy albo spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy.

Warunki (przesłanki) nabycia prawa do renty rodzinnej można podzielić na ogólne (określone w art. 65 ustawy o emeryturach i rentach ) oraz szczegółowe (art. 68-71 ustawy o emeryturach i rentach). Warunkiem ogólnym powstania prawa do renty rodzinnej jest określony status żywiciela w chwili śmierci. Status ów wyraża się ustalonym prawem do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, względnie spełnianiem wymogów do uzyskania jednego z tych świadczeń. Oznacza to, że niemożność ustalenia prawa zmarłego do emerytury lub renty (np. z powodu braku wymaganego okresu składkowego wraz z nieskładkowym) wykluczy możliwość przyznania renty rodzinnej.

Dokumentację uzasadniającą spełnianie przez zmarłego w chwili śmierci warunków wymaganych do uzyskania emerytury bądź renty z tytułu niezdolności do pracy przedłożyć muszą wnioskodawcy.

Należy zauważyć, że przedmiotem ustaleń ZUS-u są wyłącznie przesłanki formalne (tj. pozostające bez związku z kwestią niezdolności do pracy). Ustawodawca przyjął bowiem w art. 65 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach swoistą fikcję prawną, iż osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy. Całkowita niezdolność do pracy przypisana jest więc zmarłemu z mocy prawa, jednak dotyczy to stanu na chwilę śmierci.

Podsumowując tę część naszych rozważań, stwierdzić należy, że w związku z tym, że zmarły mąż pani Agnieszki nie spełniał przesłanki wymaganego stażu pracy, prawo do renty rodzinnej po nim nie przysługuje.

Przyznanie renty rodzinnej mimo braku spełnienia określonych ustawą warunków do uzyskania tych świadczeń

Zgodnie jednak z treścią art. 83 ustawy o emeryturach i rentach – w sytuacjach szczególnych Prezes ZUS może przyznawać emeryturę bądź rentę, w tym rentę rodzinną w przypadku braku spełniania określonych ustawą warunków do uzyskania tych świadczeń.

Zasadą jest, że w ramach art. 83 rozpatruje się prawo do świadczenia, o które dana osoba ubiegała się w postępowaniu zwykłym i którego odmówiono ze względu na brak spełnienia ustawowych warunków.

Jakie zatem warunki muszą być spełnione, by nabyć prawo do świadczenia specjalnego? Otóż sama, nawet najtrudniejsza, sytuacja materialna danej osoby nie jest podstawą przyznania świadczeń w drodze wyjątku (wyrok NSA w Warszawie z dnia 12 marca 2002 r., II SA 2955/01, Lex nr 83734). Z uprawnień przewidzianych w art. 83 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach mogą skorzystać ci ubezpieczeni (członkowie rodziny), którzy spełniają łącznie następujące wymogi: wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty, nie mogą – ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek – podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym, nie mają niezbędnych środków utrzymania.

Dodać należy, że całkowita niezdolność do pracy, oznaczająca niemożność wykonywania jakiejkolwiek pracy w normalnych warunkach, musi być potwierdzona stosownym orzeczeniem lekarskim. Wiek uniemożliwiający podjęcie pracy (działalności) obejmuje okres poniżej 18 roku życia oraz okres po przekroczeniu wieku emerytalnego. Wnioskujący winien legitymować się brakiem środków utrzymania. Jednak wyjaśniam, że pobieranie świadczeń z pomocy społecznej nie powinno stanowić generalnej przesłanki do odmowy przyznania emerytury bądź renty wyjątkowej.

Wniosek o przyznanie prawa do renty rodzinnej w drodze wyjątku

Wniosek o przyznanie prawa do renty w drodze wyjątku składa zainteresowany (art. 116 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach). Stosownie do art. 124 ustawy o emeryturach i rentach prezes ZUS podejmuje decyzję w sprawie świadczeń wyjątkowych. W przypadku decyzji pozytywnej, przyznanie świadczenia następuje od dnia wydania decyzji.

W tej trudnej sytuacji pani Agnieszce przysługuje wyłącznie prawo złożenia wniosku o przyznanie renty rodzinnej w drodze wyjątku. Nie mogę niestety zapewnić, że ZUS przyzna to świadczenie, ale sądzę, że spróbować warto. Ponadto, w razie odmowy przyznania renty proponuję wykorzystanie pełnej drogi odwoławczej, oto ona:

Zgodnie z art. 83 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych od decyzji przyznającej świadczenie w drodze wyjątku oraz od decyzji odmawiającej przyznania takiego świadczenia nie przysługuje odwołanie według zasad określonych w Kodeksie postępowania cywilnego. Stronie jednak przysługuje prawo do wniesienia wniosku do prezesa ZUS o ponowne rozpatrzenie sprawy, na zasadach dotyczących decyzji wydanej w pierwszej instancji przez ministra (do wniosku stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące odwołań od decyzji określone w K.p.a.). Odwołanie takie wnosi się na piśmie do prezesa ZUS. Jeżeli prezes ZUS uzna odwołanie za słuszne, zmienia lub uchyla decyzję niezwłocznie, nie później niż w terminie 30 dni od dnia wniesienia odwołania. W tym wypadku odwołaniu nie nadaje się dalszego biegu. Jeżeli odwołanie nie zostało w całości lub w części uwzględnione, prezes ZUS przekazuje niezwłocznie, nie później niż w terminie 30 dni od dnia wniesienia odwołania, sprawę do sądu administracyjnego wraz z uzasadnieniem.

Podpowiadam, że skrócone odpisy aktów urodzenia i małżeństwa Urząd Stanu Cywilnego wydaje bez koniecznych opłat, gdy żąda ich osoba celem przedłożenia w ZUS.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - Dz.U. 1998 nr 162 poz. 1118
2. Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego - Dz.U. 1960 nr 30 poz. 168
3. Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz.U. 1998 nr 137 poz. 887
4. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 12 marca 2002 r., II SA 2955/01